سفری به هزارتوی تاریخ از دریچه موزه آفرینش در بهاباد

بهناز عسکری خبرنگار اطلاعات نوشت: هر شهری بر پایۀ ساختار و تاریخ خود، جاذبه‌های گردشگری بسیار و گونه‌گونی دارد. یکی از این جاذبه‌ها موزه‌ها هستند که هدف آن‌ها آشنایی با موضوعات مختلف است. موزه‌ها بازنمای فرهنگ‌های گوناگونند.

شهرستان بهاباد در ۲۰۱ کیلومتری جنوب شرقی استان یزد، پیشینۀ غنی و طولانی دارد که یکی از آن‌ها موزۀ بی‌نظیر و کمتر معرفی‌شدۀ آن است که آن را «موزۀ آفرینش» نامیده‌اند. برای دیدن و تهیۀ گزارش از این موزۀ بی‌مانند، به این شهرستان سفر کردم و با رضا زینلی، مسئول موزه به گفتگو نشستم.

تأسیس موزه

زینلی دربارۀ تاریخ تأسیس این موزه می‌گوید: این موزه در سال 1377 در محل دبیرستان شهید رفیعیان بهاباد آغاز به کار کرد. ابتدا نمونه‌های اندکی در دفتر دبیرستان نگهداری می‌شد که با تلاش زیاد، اتاقی به ابعاد 3x7 در گوشۀ دبیرستان به این امر اختصاص یافت و نمونه‌ها به این مکان منتقل شد.

آن زمان، تعداد نمونه‌ها اندک بود و این اتاق 21 متری برای نمونه‌ها بزرگ می‌نمود؛ تا حدی که تکمیل این فضا از نمونه‌های مختلف که در عین حال جنبۀ آموزشی نیز داشته باشد، به یکی از دغدغه‌های بزرگ اینجانب بدل شد.

دیری نپایید نمونه‌های مختلفی که اغلب آن‌ها از نوع آبزیان بودند به موزه اضافه شدند و هنوز یک سال نگذشته بود که فضای آن اتاق، دیگر گنجایش نمایش نمونه‌ها را نداشت. کوششها برای گسترش ساختمان یا جابه‌جایی نمونه‌ها به جای بزرگ‌تر آغاز شد. سرانجام موزه به سالنی80 متری در یکی از مدارس تخریبی شهر منتقل شد. فضا تقریبا چهار برابر شده بود و پیش‌بینی می‌شد تا پنج سال آینده، مشکلی از این بابت پیش نیاید.

پس از گذشت دو سال، به دلیل تراکم بالای نمونه‌ها، موزه به مدرسۀ تخریبی دیگری منتقل شد و هم‌اکنون این موزه در ساختمان سابق هنرستان قدس مستقر می‌باشد.

بخش جانوری 

زینلی با بیان این که این موزه در چهار بخش جانوران، گیاهان، سنگ‌ها و فسیل‌ها به عنوان موزه‌ای میکروسکوپیک فعالیت دارد، یادآور می‌شود: بخش جانوران اکنون پنج سالن دارد که انواع بی‌مهرگان و مهره‌داران را در خود جای داده و در معرض نمایش گذاشته شده‌اند.

او با اشاره به این که نمونه‌های مختلف بی‌مهرگان این موزه، شامل اسفنج‌ها، کیسه‌تنان، خارپوستان، نرم‌تنان و بندپایان می‌باشند، تعداد بی‌مهرگان این موزه را 950 نمونه عنوان می‌کند و می‌افزاید: مهره‌داران این موزه، شامل ماهیان جنوب، ماهیان شمال، ماهیان آب‌های داخلی و اورنومنتال (تزیینی وارداتی) می‌باشند که تعداد آن‌ها یک هزار و پانصد نمونه است. همچنین تعداد دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران این موزه، بیش از دویست نمونه است و در مجموع بخش مهره‌داران، یک هزار و هفتصد نمونه را در خود جای داده است.

بخش گیاهی، سنگ و فسیل

زینلی با اشاره به اینکه بخش گیاهان این موزه شامل انواع داروهای گیاهی، دانه‌ها وگیاهان فیکس‌شده و گلدانی است و در بخش گیاهان، 250 نمونه گردآوری شده، می‌گوید: در بخشی دیگر، انواع سنگ، فسیل و مینرال در معرض نمایش گذاشته شده که تعداد نمونه‌های آن یک هزار و650 قطعه باارزش می‌باشد. این موزه در بخش سنگ و فسیل، یکی از موزه‌های غنی کشور و دارای بیش از چهارصد قطعه سنگ و کانی ارزشمند از نقاط مختلف کشور و خارج از کشور است که به اذعان کارشناسان، کیفیت و تنوع برخی از سنگ‌ها و کانی‌های موزۀ آفرینش بهاباد در سطح موزه‌های دیرین‌شناسی جهانی است.

همچنین دارای دو هزار قطعه فسیل از منطقۀ بهاباد و سایر نقاط کشور است که قدیمی‌ترین فسیل این موزه، نوعی نرم‌تن مربوط به چهارصد میلیون سال پیش است.

بخش آبزیان

زینلی با اشاره به این که در بخشی از موزه، تصاویر و لام‌های میکروسکوپی ارزشمند و جذاب در معرض دید علاقه مندان قرار دارد، می‌افزاید: این موزه در سه شاخصۀ مهم آبزیان، سنگ و فسیل و بعد آموزشی، جزو موزه‌های مطرح کشور به شمار مي‌رود.

این دبیر که خود مؤسس موزه است، تأکید می‌کند: موزۀ بهاباد در بخش آبزیان، یکی از موزه‌های غنی کشور محسوب می‌شود؛ به‌طوری که در بخش آبزیان شمال، موزۀ دوم کشور به شمار می‌رود. موزۀ علوم طبیعی بهاباد توانسته است بیش از 95 درصد آبزیان شمال را گردآوری کرده و به شکل فیکس‌شده در معرض نمایش بگذارد.

موزۀ علوم طبیعی بهاباد در بخش سنگ، فسیل و مینرال، موزۀ برتر کشور محسوب می‌شود و عامل مهم برتری آن، تنوع بالای مینرال‌های کمیاب معادن کشور  است.

آموزش کاربردی موزه

یکی از ویژگی های مهم این موزه که در عین حال یکی از اهداف مهم تأسیس آن بوده، آموزش عینی علوم تجربی در مقاطع مختلف آموزشی است که در راستای خروج از شیوۀ آموزش سنتی و انتزاعی و ایجاد فضای آموزش عینی و کارگاهی بنا شده است.

زینلی می‌گوید: هم‌اکنون آموزش عینی علوم تجربی مبتنی بر مشاهده و تجربه، در دروس علوم تجربی دبستان و راهنمایی، زیست‌شناسی و زمین‌شناسی متوسطه، در دستور کار موزۀ آفرینش بهاباد قرار دارد و تعداد زیادی از دانش‌آموزان منطقه از این شیوۀ آموزشی بهره‌مند می‌شوند.
 مهم‌ترین هدف در برنامۀ کاری این موزه، آموزش عینی علوم تجربی در سطوح مختلف، از دبستان تا دانشگاه است. 

فراگیران، پس از بازدید از سالن‌های موزه و بیان توضیحات کلی در رابطه با نمونه‌های هریک از سالن‌ها، با تأکید بر محتوای آموزشی هر مقطع به کارگاه آموزشی هدایت می‌شوند؛ بدین صورت که پس از نمایش تصاویر و فیلم‌های مربوطه در کارگاه آموزشی، حتی‌المقدور نمونه‌های مربوطه نیز در اختیار فراگیران قرار می‌گیرد، تا فرآیند مشاهده، حس و تجربه کامل شود.

با ظرفیت‌های ایجادشده در بعد گردآوری نمونه‌ها به شیوۀ علمی، کتب تخصصی و حضور کارشناس، این موزه می‌تواند مکانی مناسب جهت فعالیت دانش‌پژوهان علوم تجربی باشد. این موزه همچنین قصد دارد با ایجاد هیأت علمی و زیرساخت‌های دیگر، در آیندۀ نزدیک به آموزشکدۀ عالی آموزش عینی علوم تجربی بدل شود تا بتواند در بعد وسیع، آموزش‌های خود را از سطح دبستان تا دانشگاه به دانش‌آموزان و دانشجویان سراسر کشور ارائه دهد.

برنامۀ احداث باغ گیاه‌شناسی

مسئول موزه می‌گوید: برنامۀ دیگر ما در زمینه ارائه خدمات علمی در زمینۀ علوم تجربی در آیندۀ نزدیک، طراحی و ایجاد باغ گیاه‌شناسی کویری در کنار موزه است.

این موزه می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان، نقش بسزایی در جذب گردشگر ایفا کند و به عنوان یک مرکز تفریحی- علمی، برای عموم مردم منطقه و گردشگران، ساعتی نشاط‌آور را فراهم آورد.

موزه‌ای با پروانۀ ‌رسمی

سیدرضا نورانیان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان یزد با بیان این که سامانۀ جامع محیط زیست از سال 1400 در بخش‌های مرتبط با حوزه‌های محیط زیست انسانی و طبیعی شروع به کار کرده و با هدف کاهش زمان صدور مجوز و بروکراسی اداری به درگاه ملی مجوزهای کشور پیوسته، می‌گوید: کارکرد این سامانه بدین صورت است که متقاضی پس از ثبت درخواست و بارگذاری مدارک در سامانۀ صدور مجوزها به سامانۀ جامع محیط زیست مرتبط شده و پرونده به کارشناس مربوطه ارجاع می‌گردد و کارشناس باید موارد ارائه‌شده را در چارچوب قوانین و دستورالعمل‌ها مورد بررسی قرار دهد و پس از تکمیل پرونده و تأیید مدارک توسط مدیرکل استان، مجوز در سطح کشوری صادر می شود. 

مجوز ارائه‌شده دارای بارکد و شمارۀ مخصوص برای فعالیت مربوطه بوده و مورد تأیید ارگان‌های ذی‌ربط می‌باشد.

 در همین راستا، اولین مجوز موزۀ تاریخ طبیعی در استان یزد از طریق ثبت درخواست متقاضی در درگاه ملی مجوزها به آدرس: https://mojavez.ir به نام موزۀ آفرینش بهاباد صادر شد و این موزه، تحت مدیریت آموزش و پرورش شهرستان و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست فعالیت می‌کند. در این موزه، انواع تاکسیدرمی حیوانات اهلی و وحشی، بومی و غیربومی، فسیل‌ها، سنگ‌ها و مانند آن‌ها نگهداری می‌شوند.