روسیه با برگ چین با ایران بازی می‌کند

بهرام امیر احمدیان: اخیرا روسیه همصدا با اعضای شورای همکاری خلیج فارس، در باره مالکیت جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، موضع جانبدارانه ای اعلام کرده ، در حالی که جمهوری اسلامی ایران در موارد گوناگون در باره روسیه ملاحظاتی را مورد نظر قرار داده است.

کشورها در روابط با کشورهای دوست و همپیمان، نخست بدنبال منافع ملی خود هستند، و این حق طبیعی هر کشوری است که در راه استیفای منافع ملی خود اهتمام ورزد و آن را در اولویت قرار دهد، به شرط آنکه منافع طرف مقابل را نادیده نگیرد و بدان تعدی نکند.

با پایان جنگ جهانی دوم، پنج قدرت هسته ای پیروز علیه آلمان نازی، ساختار کنونی سازمان ملل شکل گرفت که در ترکیب شورای امنیت، این پنج کشور عضو دائمی و دارای حق وتو شدند. دوره جنگ سرد جهان دو قطبی شرق و غرب بود.این ساختار اگر چه با اختلافاتی بین دو اردوگاه روبرو بود، ولی تا 45 سال بعد از جنگ جهانی دوم به حیات خود ادامه دادند.

با فروپاشی اردوگاه شرق در آغاز دهه پایانی قرن بیستم، جهان دو قطبی بر هم خورد. این فروپاشی جهان دو قطبی را از تعادل خارج کرد و در درون اتحاد شوروی سابق بحرانهای سیاسی و اقتصادی بروز کرد.

با استقلال جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد شوروی، 14 کشور جدید با دشواری ها و پیچیدگی های خاص بر جمع کشورهای عضو سازمان ملل افزوده شد و کرسی دائم شوروی در شورای امنیت به فدراسیون روسیه واگذار شد و روسیه استقلال جمهوری های شوروی را برسمیت شناخت.

یک دهه بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، قرن 21 قرن آشوب‌ها (درگیری نظامی جمهوری آذربایجان-ارمنستان) و انقلابات رنگین(بویژه در درون جمهوری های بازمانده از شوروی) و بهره مندی از حق وتو برای ایالات متحده(به عنوان ابر قدرت برتر) در اشغال نظامی افغانستان(2001) و عراق(2003)، بود.

در مقابل، روسیه با بهره گیری از این فضا، در راستای تامین خودخواهی و سلطه گری، بخش‌هایی از جمهوری گرجستان(استان خود مختار اوستیای جنوبی و جمهوری خودمختار آبخازیا) را در سال 2008 اشغال نظامی و در آنها با برگزاری همه پرسی دستوری اعلام جمهوری کرده به نقض آشکار تمامیت ارضی یک کشور مستقل که خود آن را شناسایی کرده بود، اقدام کرد. 

علاوه بر آن در سال 2014 با اشغال شبه جزیره کریمه (بخشی از قلمرو حاکمیتی اوکراین)، آنرا به خاک خود ضمیمه کرد. چون ساختار شورای امنیت سازمان ملل ناتوان از اداره امور جهان بود، شورای امنیت به باشگاهی برای گروکشی بین اعضای دارنده حق وتو تبدیل شد.

بطوری که در زمان اوج تیرگی روابط ترکیه و روسیه در سال 2014، ژیرنوفسکی نماینده دومای دولتی روسیه پیشنهاد بمباران اتمی استانبول را به عنوان تنبیه ترکیه پیشنهاد داد. در ماجرای تجاوز نظامی سال 2022 روسیه به قلمرو اوکراین در پاسخ به انتقاد جامعه جهانی و درخواست خروج بی قید و شرایط از قلمر اوکراین، غرب را به حمله اتمی تهدید و حتی رئیس جمهوری پوتین اعلام آماده باش هسته ای داد. 

در فضای تحریمی غرب علیه روسیه و کمرنگ شدن حضور ایالات متحده در خاورمیانه، روسیه برای حفظ جایگاه خود در سوریه و ادامه حضور در تنها بندر ماورای بحار خود در آب‌های بین المللی (بندر طرطوس و لاذقیه در شرق مدیترانه در قلمرو سوریه)، در کنار جمهوری اسلامی ایران در سوریه فعال شد و با بهره گیری از نفوذ ایران در منطقه وارد سوریه شد. روسیه در کنار اهداف استراتژیک خود، با فعال شدن در سوریه به بهانه مبارزه با اعش، برای کمرنگ کردن بحران اشغال شبه جزیره کریمه وارد فضای بحرانی سوریه شد.

برای دور زدن تحریم‌های غرب،روسیه در روابط با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، که به تحریم‌های غرب علیه روسیه عمل نکرده اند، خود را به آنان نزدیک کرده است، بطوری که برای خوشایند امارات متحده عربی که روسیه روابط نزدیکتری با آن دارد، در مساله ادعای باطل و نابجا و غیرحقوقی امارات در باره جزایر سه گانه ایران، در امور داخلی ایران دخالت و جانب امارات را گرفته است. این مورد اخیرا و یکبار دیگر قبلا از سوی مقامات روسیه عنوان شده و موجب ناخشنودی و اعتراض مقامات ایرانی و ملت ایران شده است. 

این مورد را نمی توان به نا آگاهی مقامات روسی از حقوق بین الملل نسبت داد. آنها به نیکی می دانند که ایران با قدرت از تمامیت سرزمینی خود دفاع خواهد کرد و جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و تنب کوچک، هم از نظر تاریخی و هم از نظر حقوقی جزو جدایی ناپذیر خاک ایران هستند.

روسیه که علاوه بر نقش و وظیفه ای که در تامین امنیت جهانی به عنوان عضو دائمی در شورای امنیت دارد، خود با اشغال سرزمین‌های کشورهای مستقل این نقش را نقص می کند. علاوه بر آن، روسیه که خود از بنیانگذاران سازمان همکاری شانگهای و ایران نیز عضو دائم آن است، و یکی از اصول آن مبارزه با جدایی طلبی و جلوگیری از تجزیه واحدهای سیاسی است، خود بدان پایبند نیست.

در دوره پس از امضای کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب بین روسیه-ایران-هند در سال 2000 مقرر شده بود که همه ساله مقادیر قابل توجهی کالا بین حوزه شمال غرب اروپا با گذر از خاک روسیه به ایران حمل و از طریق حمل دریایی با حوزه اقیانوس هند و خود هندوستان مبادله شود. با این وجود روسیه (همراه با هند) به بهانه تحریم‌های ایران در پرونده هسته ای که روسیه و هند خود از امضا کنندگان این قطعنامه های تحریمی سازمان ملل علیه ایران بودند، اقدامی در راه اندازی این کریدور انجام ندادند.

 اکنون بعد از حمله نظامی روسیه به اوکراین و اشغال شرق این کشور و تجزیه بخش‌های شرقی آن، روسیه از سوی غرب به شدت تحت تحریم قرار گرفته است. اکنون روسیه پس از گذشت 20 سال، در کریدور شمال-جنوب فعال شده و مبادلاتی را از این کریدور با کشورهای حوزه خیلج فارس و اقیانوس هند انجام می دهد.

از سویی دیگر روسیه با صدور نفت به چین با بهایی ارزان و تخفیفهای زیاد،با ایران رقابت می کند. به یاد داشته باشیم که روسیه در صادرات گاز ایران، ایران را به سوی بازار انرژی پاکستان و هندوستان ترغیب و خود علاقه مند به همکاری با ایران در خط لوله صلح بود، در حالی که بهترین و امنترین بازار گاز جهان را خود در اروپا در دست داشت و مانع از صادرات گاز ایران به گرجستان از طریق خط لوله ایران ارمنستان شد. توصیه ما به روسیه عدم دخالت در امور داخلی ایران و امتناع از همسویی با ادعاهای غیرواقعی با امارات است.