پروانه معصومی اولین زن سینمای انقلاب اسلامی

رضا صائمی در یادداشتی در ضمیمه امروز ادب و هنر روزنامه اطلاعات نوشت:«بیتا» نام نخستین فیلمی بود که پروانه معصومی در آن نقش کوتاهی بازی کرده بود و در واقع نخستین تجربه بازیگری اش بود. او حالا در سن 79 سالگی به دلیل عارضه پارگی روده و عفونت ریوی، در شمال کشور درگذشت. سال ها بود که از زندگی در شلوغی و هیاهوی تهران و آلودگی هایش دست کشیده و از حدود سال 76 به روستایی در صومعه سرای گیلان مهاجرت کرده بود و آنجا در دل طبیعت خوش آب و هوای شمال ایران زندگی آرامی داشت و مشغول پرورش گل و گیاه بود.

او سال های ابتدایی فعالیتش در صومعه سرا نقشی بازی کرده بود و همیشه آرزو داشت که آنجا زندگی کند و بالاخره پسرش نیما خانه ای را در آنجا برای مادرش ساخت و خانم بازیگر برای ادامه زندگی، راهی گیلان شد. او معتقد بود که یکی از درست ترین تصمیمات زندگی اش را گرفته و خودش را از هیاهوی تهران خلاص کرده است.

پروانه معصومی در سن ۱۹ سالگی، پس از اتمام دبیرستان و اخذ مدرک دیپلم، موفق شد در رشتۀ «منابع طبیعی» تحصیلات خود را ادامه دهد و پس از سه سال، در سن ۲۲ سالگی به آلمان رفت تا در آنجا به ادامۀ تحصیلات خود بپردازد.

پروانه معصومی، نخستین بار در سال ۱۳۵۰ در فیلم «بی‌تا» نقش کوتاهی گرفت و سال بعد در «رگبار» ساخته بهرام بیضایی، نقش اوّل زن را بازی کرد. کارنامۀ پروانه معصومی، پیش از انقلاب با نام «بهرام بیضایی» گره خورده بود.

 بعد از فیلم «رگبار»،در فیلم های «غریبه و مه» و « کلاغ» هم حضور داشت تا در کارنامۀ بازیگری اش سه همکاری ماندگار با بهرام بیضایی ثبت شود. در این میان، او در فیلمی از منوچهر انور به نام «شهر قصه» هم بازی کرد.با این حال، اغلب نقش هایی که معصومی بازی ،کرد به دوران بعد از انقلاب بررمی گردد.

پروانه معصومی، بعد از انقلاب، چند سالی از سینما دوری کرد و در هیچ فیلمی بازی نکرد. سال 62 اما زمان بازگشت دوبارۀ او به عرصۀ بازیگری بود. فیلم«راه دوم» برای اولین بار به پروانه معصومی پیشنهاد شد و بعد از انقلاب به عنوان اولین زن در سینما دیده شد. اما کل فیلم خیلی مورد توجه قرار نگرفت  تا این که نوبت به فیلم «گل های داوودی»رسید و تجربۀ جدی تری برای معصومی در سینمارقم خورد.

به عبارت دیگر، اولین تجربۀ جدی پروانه معصومی بعد از انقلاب، مربوط به سال 63 و بازی در فیلم گلهای داوودی، ساخته رسول صدرعاملی است. او در این فیلم که یک ملودرام خانواندگی است،  ایفاگر نقش «عصمت بود» و با بازیگرانی چون: داوود رشیدی،جمشید مشایخی، بیژن امکانیان همبازی شد. فیلم در گیشه با استقبال مردم مواجه شد و این آغاز شهرت او بود. خودش هم در میان فیلم هایی که بازی کرده بود، این فیلم را بیشتر دوست داشت و گفته بود: «نمی‌توانم بگویم کدام کارها را دوست دارم. 

هر کاری را که بازی کردم، حتماً دوست داشتم.اما فیلمی که از نظر بازیگری خیلی دوست داشتم،گل‌های داوودی بود. من ژانر واقع‌گرایی را دوست دارم.»
 بازی در این فیلم، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را در سومین جشنواره فیلم فجر برای او به ارمغان آورد.

او سه سال بعد، یکبار دیگر هم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را برای بازی در فیلم«جهیزیه برای رباب» از ششمین جشنواره فیلم فجر به دست
آورد. 

سریال«کوچک جنگلی» به کارگردانی بهروز افخمی در سال 66 اولین تجربۀ بازیگری پروانه معصومی در دنیای تلویزیون بود که در نقش جواهر در این سریال، ایفای نقش کرد و بعدها در سریال«امام علی» داود میرباقری، نقش «هاجر» همسر مالک اشتر را ایفا کرد که می توان آن را مهمترین نقش تاریخی وی دانست.  معصومی که از حضورش در فیلم های سینمایی کم کرده بود، بیشتر به حضور در سریال های تلویزیونی روی آورد. در «مسافر ری» و «پلیس جوان»، یک گونه دیگری از هنرنمایی این بازیگر جلوی دوربین رفت.

 سال 87 در «یوسف پیامبر» هم قدرت بازی پروانه معصومی، یک بار دیگر به رخ کشیده شد. این شب‌ها دوباره این سریال با بازی این بازیگر فقید و پیشکسوت سینمای ایران پخش می‌شود و با وجود بازپخش‌های فراوان، کماکان جزو پربیننده‌های تلویزیون به حساب می‌‌آید.

همچنین «ملکوت»، «راز پنهان» و «مینو»، جزو‌ آخرین کارهایی است که این بازیگر برای تلویزیون بازی کرد و بعدها در «شرایط خاص» ایفای نقش کرد و «معکوس» او به سینماها رسید.

 آخرین کار تلویزیونی‌ پروانه معصومی «در کنار پروانه‌ها» از شبکه دو سیما بود. همچنین بعدها «انتهای کوچه مهر» و «ساکن خیابان چوبی» به پرده نقره‌ای آمدند که وی حضوری کوتاه در آنها داشت و چندان در ذهن ها نماند. خودش درباره فرایند کاری اش گفته بود:

 «روند حضور من مربوط به خود سینما و ساختار سینما می‌شود. آن زمانی که من نقش‌های محوری و اول فیلم‌ها را بازی می‌کردم، تعداد بازیگران خیلی کم بود، ولی بعد خوشبختانه بازیگران زیاد شدند و آنها آمدند شروع به کار کردند. به همین جهت لازم بود بیشتر از این جوان‌ها بهره‌برداری شود. طبیعی است که آنها جایگزین شدند و تا ابد من نمی‌توانستم نقش اول زن فیلم‌ها را بازی کنم. البته ناگفته نماند که من کناره‌گیری نکردم و این سینما بود که تقریباً من را کنار گذاشت.»

 با این حال، در کارنامۀ پروانه معصومی،تعداد 33 فیلم سینمایی و 21 سریال تلویزیونی ثبت شده است. او در دهه شصت، بازیگری بسیار پرکار بود و با کارگردانان مهمی چون: ناصرتقوایی، کیومرث پوراحمد، خسرو معصومی، محسن مخملباف، رخشان بنی اعتماد، رسول صدر عاملی و… همکاری کرد.

پروانه معصومی با سینمای بیضایی به عنوان بازیگر شناخته شد و همچنان بهترین نقش هایی که از او ماندگار شده، بازی های وی در فیلم های بیضایی است.