جایگاه نگران کننده ایران در میان کشور‌های آماده دریافت هوش مصنوعی

ندا زمان فشمی خبرنگار اطلاعات نوشت: هوش مصنوعی، حوزه مهمی از علوم کامپیوتری است که به ایجاد داستگاه‌های قادر به بهره‌برداری از داده‌ها و یادگیری از تجربه برای انجام وظایف هوشمندانه می‌پردازد.

این حوزه از علم در سالهای اخیر آنقدر پیشرفت داشته و فراگیر شده که بخش مهمی از زندگی انسان را به خود اختصاص داده و سبک زندگی را تغییر داده است. استفاده روزافزون از این تکنولوژی و حضور پررنگ آن در زندگی ما، علاوه بر مزایای متعددی که برایمان به ارمغان آورده است، چالشهای مهمی را نیز به‌ویژه در حوزه اخلاق مطرح می‌کند که باید پیش از گسترش بیشتر این حوزه از تکنووژی حتما برای آنها چاره‌ای اندیشید. 

یکی از نشستهایی که در همین راستا برگزار شده، نشست تخصصی «هوش مصنوعی و خلاقیت‌های انسانی» به همت اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به صورت مجازی و حضوری  با حضور جمعی از صاحب‌نظران در قالب 6 سخنرانی و بحث و تبادل نظر پیرامون موضوع برگزار شد.

 دکتر هادی اکبرزاده عضو شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و رئیس اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در این نشست با اشاره به اثرات شگرف هوش مصنوعی در امور و سبک زندگی، افزود: در سند الگوی اسلامی ایرانی در افق 50 ساله ایران جز ۵ کشور پیشرفته در تولید اندیشه هدفگذاری شده است و نمی‌توان نسبت به این عصر نوین هوش مصنوعی کم‌توجهی کرد. از جمله سؤالاتی که در زمینه هوش مصنوعی سوالات متعددی مطرح است عبارتند از:
آیا هوش مصنوعی مبانی فلسفی موجود را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟ آیا قلمرو انسان و اختیارات او را تقلیل می‌‌دهد؟ آیا  ارزش‌های اساسی نظیر آزادی و عدالت به مخاطره می‌اندازد؟ آیا به ارزش‌های اخلاقی می‌افزاید؟ نحوه تعامل انسان با هوش مصنوعی چیست؟ 

 دکتر غلامرضا اعوانی استاد دانشگاه شهید بهشتی در این نشست در مورد «هوش مصنوعی یا عقل تکوینی از دیدگاه حکمت الهی» گفت: ریشه واژه INTELLIGENCE در که در فارسی به هوش ترجمه شده از Intellectus  به معنای «تعقل» گرفته شده‌است که دامنه‌ای بس عمیقتر و وسیعتر از هوش و هوش مصنوعی دارد.

 عالم همه آگاهی است و آگاهی الهی در تمام ذرات وجود دارد در واقع عالم همه هوش است ولی چون تبیین مادی است آن را هوش مصنوعی می گویند.

چیرگی انسان بر هوش مصنوعی

صادق واعظ‌زاده استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران هم در مورد «چیرگی هوش مصنوعی بر انسان: امکان یا امتناع، مخاطرات و ملاحظات» گفت: هوش مصنوعی در هم‌افزایی با تکنولوژی‌های دیگر ارتباط دارد و به تنها گزینه برای حل مسائل تبدیل شده و به عنوان یک ضرورت مخاطرات آن را قوی‌تر کرده است. هوش مصنوعی به توانمندی‌ها و کارایی‌های بی‌سابقه‌ای دست یافته و باعث بروز مسائل پیچیدهای شده که نیاز به پاسخ‌های نظری دارند. 

هوش مصنوعی، مصداقی از تکنولوژی است. بنابراین نسبت هوش مصنوعی با ماشین به عنوان حامل هوش مصنوعی تعیین می‌شود. این نسبت، با نسبتِ هوشِ انسانی با انسان مقایسه می‌گردد و با استناد به اصول مسلم فلسفی، امکان چیرگی ماشینِ هوشمند بر انسان رد می‌شود.

هوش مصنوعی در واقعیت معرفی ابرانسان نیست و ابرانسان بودن ارزش‌های اساسی مانند آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد.

سوال این است که هوش مصنوعی با عامل خود مانند ماشین و سامانه چه نسبتی دارد؟ بدیهی است که هوش مصنوعی از بیرون به ماشین ورود می‌کند و تصور ماشین بدون هوش معقول است اما تصور انسان بدون هوش ممکن نیست. پس چیزی که کامل، مشرف و برتر است، انسانِ موجودِ مرکبِ حقیقی است که همواره بر ماشین هوشمند وجود مرکب مصنوعی چیره خواهد بود. 

انسان چیره بر هوش مصنوعی است و در چارچوب اخلاقی اولین اصل این است که انسان مسئولیت هوش مصنوعی را بپذیرد و اگر هوش در چارچوب اخلاق قرار گیرد، موهبت و در صورت خارج شدن از آن مصیبت است.

چرخه معیوب زیست بوم فناوری در ایران

دکتر حمیدرضا ربیعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف نیز در این نشست گفت: بر اساس پیش بینی‌ها، هوش مصنوعی تا سال 2030 می‌تواند 7/15 تریلیون دلار به اقتصاد دنیا اضافه کند. بر اساس آخرین تحقیقات مک‌کنزی نشان می‌دهد که تنها هوش مصنوعی مولد، سالانه ۴/۴ تریلیون دلار در ۶۳ کاربرد تحلیل شده، به اقتصاد دنیا اضافه خواهد کرد و این در حالی است که کل تولید ناخالص بریتانیا در سال ۲۰۲۱،  معادل 1/3 تریلیون دلار بوده است.

هوش مصنوعی یک فناوری دگرگون‌ساز است؛ این فناوری در سال‌های اخیر بخش‌هایی متعددی چون کشاورزی، مراقبت‌های پزشکی، کسب و کارها، آموزش، حمل و نقل، توسعه شهری، روابط بین‌الملل را تحت تأثیر قرار داده‌است وعدم توجه به این مفهوم می‌تواند کشور را از دید امنیت ملی، آسیب پذیر کند. بر اساس شاخص آمادگی هوش مصنوعی منتشر شده از سوی دانشگاه آکسفورد، رتبه ایران در این شاخص در میان ۱۸۱ کشور، ۷۵ است و در خاورمیانه در میان ۱۸ کشور در جایگاه ۱۲ قرار گرفته است.

مهمترین یافته های این گزارش آن است که هوش مصنوعی به محیط زیست هم آسیب می‌زند وهم کمک‌ می‌کند. تقویت و شخصی‌سازی سامانه‌ها، تغییر فرایندهای علمی و نوآوری، کمک به حل مسائل پیچیده بشری مانند تغییر اقلیم، کمک‌ به تصمیم گیری منطقی و هماهنگ در مقیاس جهانی و کمک‌ به کاهش و حذف نابرابر  فقر، از مزایای هوش مصنوعی است. تمرکز شدید قدرت، توسعه سلاح‌های سایبری و نفوذ و کنترل زیرساخت‌های حیاتی، ناتوانی در کنترل هوش مصنوعی مافوق بشری و از دست دادن ناهمگونی بشری از معایب این حوزه فناورانه به‌شمار می‌رود.

ایران در حوزه تربیت نیروی انسانی دانشگاهی، جزء ۱۰ کشور برتر دنیا به‌شمار می‌رود، ولی در تربیت نیروی انسانی که بتواند سیستمها را تعریف و وارد زندگی بشر کند، جزء ۵۰ کشور اول دنیا قرار نداریم. همچنین ایران در تولید پژوهش‌های اثر گذار، جز ۱۰ کشور اول دنیا است، ولی قابل‌لمس نیست ودلیل آن معیوب بودن چرخه زیست بوم نوآوری و فناوری کشور است.

اعتبار و بودجه  هوش مصنوعی در دنیا در حال افزایش است و ارزش شرکت‌های فعال در این حوزه هم ارقام بالایی دارد. اپل با ارزش ۳ تریلیون دلار، ماکروسافت با ارزش 5/2تریلیون دلار دیگری به ارزش ۲ تریلیون دلار سرمایه قابل‌توجهی به خود اختصاص داده‌اند.

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام دکتر سعیدرضا عاملی استاد دانشگاه تهران، با بیان اینکه فهم فناوری‌ها و پدیده‌های جدید نیازمند خرد ارتباطی است، گفت: از روز اول که گاو‌آهن اختراع شد، تا ظهور صنعت چاپ و صنعت ریسندگی تا هوش مصنوعی، عده‌ای تفکر  فناوری‌هراسی داشتند و عده‌ای دیگر عاشق فناوری شدند و عده‌ای هم با ظرفیت های بهینه، فناوری‌ها را پذیرفته اند.

حکمرانی اسلامی ایرانی مولد نوعی حکمرانی ظرفیتی برای اتصال نظام حکمرانی اسلامی ایرانی پیشرفت به هوش مصنوعی مولد و بهره‌‌گیری از ظرفیت‌های داده‌ای است. هوش مصنوعی ظرفیتی برای حکمرانی بر مبنای متغیرهای مستقل، میانی و وابسته دارد و پارامترهای فراوان بر اساس مدل‌های حکمرانی الگوریتمی تعریف می‌کند. 

مزایای هوش مصنوعی در حوزه پزشکی

دکتر سید محمود تارا رئیس کارگروه سلامت دیجیتال فرهنگستان علوم پزشکی ایران هم  گفت: پیشرفتهای اخیر در زمینه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، فرصت‌های بی‌نظیری را برای نوآوری در حوزه سلامت و خدمات پزشکی فراهم کرده است.

به‌کارگیری خلاقانه این فناوری‌ها می‌تواند منجر به تحول در روش‌های تشخیص، درمان و مراقبت از بیماران شود. بهبود خدمات الکترونیکی به بیماران از طریق هوش مصنوعی در بیمارستان‌ها، از دیگر دگرگونی‌های فناوری‌های هوش مصنوعی در حوزه سلامت است.

این فناوری نسل جدیدی از تعامل مستقیم انسان و کامپیوتر در حوزه سلامت را گشوده است و برای بیماران امکان فراگیری آموزش‌های مرتبط با سلامت، تعیین وقت مشاوره با پزشکان، پیگیری نسخه‌های دارویی و حتی دسترسی به مشاوره و اطلاعات پزشکی را از طریق تلفن همراه  فراهم می‌سازد. این حوزه در پیشبرد اهدافی همچون، تشخیص سریعتر و دقیقتر بیماری‌ها، طراحی داروهای شخصی‌سازی شده، ارتقای کیفیت مراقبت‌های سلامت و دسترسی بهتر به خدمات سلامت،  با استفاده از ترکیب فناوری و نوآوری‌های نسل جدید، موثر است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر یک متخصص بخواهد اطلاعات یک فرد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را استخراج کند، با حجمی بالغ بر ۲۲۰ گیگابایت تا ۲ ترابایت داده می‌شود و این چالش مطرح است که چه کسی این حجم از داده را پردازش می‌کند. همچنین تعداد زیادی دارو برای بیماران قلبی وجود دارد که امکان حفظ این تعداد دارو برای متخصصان وجود ندارد ولی فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند با پردازش وضعیت بیماران، داروهای مناسب را معرفی کند. 

امکان برون سپاری توانایی های شناختی

دکتر جواد حاتمی استاد دانشگاه تهران نیز گفت: فناوری‌های جدید امکان برون‌سپاری برخی از توانایی‌های شناختی را فراهم کرده است و این امر موجب شده تا ذهن درگیر فرایندهای پیچیده دیگری شود. این برون‌سپاری ابتدا در زمینه فرایندهای شناختی ساده مثل حافظه، توجه یا جهت‌یابی صورت گرفته ‌است اما گسترش هوش مصنوعی امکان برون‌سپاری فرایندهای شناختی سطح بالاتر را هم فراهم کرده‌ است.

تجربه برون‌سپاری فرایندهای شناختی سطح بالا، تجربه جدیدی برای ذهن یا مغز انسان است و به احتمال قوی افزایش این روند در سال‌های آینده تاثیر جدی‌تری بر ذهن و رفتار انسان خواهد گذاشت. اما تجربه‌های ‌دیگری هم هستند که برای ذهن انسان جدید هستند.

برای مثال می‌توان به مواردی مانند «دریافت حجم اطلاعات فراتر از توانایی مغز»، «تعامل و ارتباط با گروه‌های انسانی بیش از 150 نفر» ،«تجربه‌ همزمان دنیاهای فکری ناهمگون»، «حضور در یک نظام اطلاعاتی غیرسلسله مراتبی»، «مخدوش شدن مرز واقعیت و مجاز» و «امکان داشتن هویت مجازی مستقل از هویت فیزیکی» اشاره کرد.

به‌نظر می‌رسد پس از افزایش کمی حضور انسان در این فضای مدرن، کیفیت حضور او نیز در حال تغییر است. در سال‌های اخیر مطالعات متعددی در زمینه تاثیر این تغییرات بر جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها انجام گرفته است، اما سوالی که کمتر مورد  توجه قرار گرفته این است که  آیا این تغییرات می‌تواند بر ساختار ذهن و مغز هم تاثیر بگذارد و آیا محیط اطلاعاتی جدیدی که هوشمند، مجازی و شبکه‌ای است می‌تواند موجب تغییراتی در ساختار مغز یا سازمان‌یافتگی ذهن  شود.