زنده یاد علومی ادبیات ایران را با ادبیات معاصر پیوند زد

به گزارش «اطلاعات آنلاین»، سیدعباس صالحی، نماینده ولی فقیه و سرپرست موسسه اطلاعات در این مراسم طی سخنانی با گرامیداشت یاد و خاطره زنده یاد محمدعلی علومی و تبریک روز قلم، گفت: روایت من از زنده یاد علومی یک روایت با واسطه از طریق آثارش است. اقای علومی در حوزه مختلفی کار کرده است. او داستان نویس، طنز نویس، اسطوره شناس و روانشناس بود.  او نقدهای ادبی می‌نوشت. پژوهشگر فرهنگ عامه ایران و به طور خاص اقلیم کرمان بود. این سوال کم و بیش می‌تواند مطرح شود که ایا ما با یک شخصیت متکثر روبه رو هستیم که در حوزه‌های متعدد کار می‌کرده است؟ آیا این کثرت‌ها در کثرت خود باقی می‌ماند یا ما به یک نظام واحدی در شخصیت او می‌توانیم ارجاع دهیم.  اقای علومی از منظر این شخصیت واحد و جامع هم می‌توانیم تفسیر کنیم. برداشت من از این نقطه آغاز می‌شود.

وی عنوان کرد: اگر به زندگی اقای علومی باز گردیم. او در 16 فروردین 1340 متولد می‌شود در سال 1358 یعنی در 18 سالگی یک جوان یا نوجوانی بود که وارد تهران می‌شود. تهران پس از انقلاب پر هیاهو بود. او به دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران می‌اید. این موضوع نشان دهنده بهره هوشی او بود که می تواند در فضای دانشگاه تهران در رشته علوم سیاسی حضور پیدا کند.

صالحی گفت: به نظر من اقای علومی با توجه به رشته  و فضایی که در آن قرار گرفته بود با این پرسش روبرو می‌شود که مسئله هویت ایرانی بسیار پر دغدغه است در دهه 50 جریان های مختلف چپ، اسلام سیاسی، جریان‌های ترکیبی و جریان های مختلفی که در فضای عمومی کشور به خصوص در دانشگاه فعالیت می کردند. این سوال مطرح بود که ما به هویت ایرانی از چه زاویه ای نگاه می کنیم. این سوال مطرح بود که چگونه می‌توانیم با خطر زوال و افول ایرانی برخورد کنیم؟ به نظر من اقای علومی به این موضوع رسید که ادبیات، «هویت ایرانی» را می‌تواند حفظ کند. اگر ما می‌خواهیم ایران و هویت ایرانی محفوظ بماند، نگاهدارنده اصلی این هویت ادبیات ایرانی است. در بخش ادبیات ایران تفاوت اقای علومی با بخشی از بزرگانی که آنها هم همین پاسخ را داشتنتد، این است که قصه ایران و قصه ایرانی جان مایه این صیانت است. 

وی اظهار داشت: قصه، ایران را حرکت داده و تا به امروز رسانده و تاریخ ما پر از قصه است. از مهرپرستی و زرتشتی و مانوی تا پسا اسلام. پسا اسلام هم به دولت‌های مختلف پیشا دولت‌های ایرانی، پیشا صفویه، پسا صفویه قابل رجوع است. قصه، ایران را ساخته و پرداخته است. به نظر می‌آید که از این منظر اقای علومی به موضوع هویت ایرانی توجه می‌کند. در قصه اسطوره‌ها جان مایه معنایی قصه ایرانی هستند. اسطوره‌ها پناه‌گاه مردم ایران در رنج‌های متوالی فردی و جمعی مردم بوده‌اند. اسطوره ها هستند که رویاهای ایرانی را ساخته و پرداخته‌اند. این تصویر و روحیه اقای علومی است.

صالحی گفت: علومی از دانشکده علوم سیاسی تهران و مسائل بعد از انقلاب به ادبیات و قصه توجه پیدا می‌کند. توجه او به قصه و اسطوره از همین جاست که به منابع قصه ایران توجه پیدا می‌کند. توجه او به  شاهنامه پژوهی، طنز در آثار مولانا و بوستان گلستان از این منظر اتفاق می‌افتد. اینکه ما چگونه می‌توانیم در میراث مکتوب ایرانی، قصه و اسطوره ایرانی را روایت و کشف کنیم؟ همچنین او توجه نشان می‌دهد به قصه های شفاهی ایران، بخش نا مکتوب قصه‌های ایرانی. توجه او به فرهنگ عامه قصه های عامه از این منظر است. توجه او به نقالان و تعزیه گردانان از این منظر است و به قول او توجه به بی بی‌های قصه او از این منظر است که تاریخ و اسطوره ایرانی را بازنمایی و باگو کند. اگر از این منظر به کارهای آقای علومی نگاه کنیم، می‌بینیم که با همه تفرقی که ممکن است داشته باشند به یک وحدت می‌رسند. داستان ها و طنزهایی که می‌نویسد. او می‌خواهد قصه ایرانی را روایت و بازخوانی کند و هم می‌خواهد قصه ایرانی و قصه معاصر را پیوند دهد. اینکه چگونه باید از قصه ایرانی، قصه معاصر بنویسیم. دغدغه‌ای را گاهی با تلخی و اندوهناکی مطرح می‌کند که ادبیات قصه ایران فاصله ای دارد.

شیرزادی: علومی سرآمد همه نویسندگان است

علی اصغر شیرزادی، پیشکسوت عرصه روزنامه‌نگاری طی سخنانی در این مراسم درباره علومی گفت: او سالیان زیادی، دوست و عزیز من بود. یک هفته قبل از درگذشت با او صحبت کردم. تنها موضوعی که می‌تواند من را تسلی دهد این است که پایان همه ما همین است. محمدعلی علومی موضوع تحسین‌آمیزی که داشت و این موضوع مبالغه نیست که پس از مرگ او بخواهم بگویم این است که او یکی از سه تا چهار نفر سرآمدان کل تاریخ ادبیات داستانی ما است. او فروتن، شکیبا بود. اصطلاح ساده‌تر این است که او آدم خاکی بود.

وی افزود: داستان‌های او افسون دارد. بار نخست که داستان‌های او خوانده می‌شود، فرد را درگیر می‌کند. بار دوم که آن داستان خوانده می‌شود، چراغ دیگری در آن روشن می‌شود. در آخرین گفت‌وگویی که با او داشتم به او می گفتم که بنویس و تو فوق‌العادی هستی. از من پرسید که آیا من واقعا داستان نویس و رمان نویس هستم؟ این سوال خیلی شگفت‌انگیز است. این حد شناسی ستودنی است. من فکر می‌کنم که علومی در نوع کار و ژانر کاری که داشت سرآمد همه افراد از هدایت و جمالزاده شروع کردند تا به امروز سرآمد همه است. به رغم ناملایمات روزگار و سختی‌ها و دشواری‌ها سرآمد اندوه بود. اندوه به معنای افسردگی نیست. به معنای خلاقیت است. او خلق زیبایی انجام می‌داد.

علی خانی: دست نوشته‌های علومی در خانه فرهنگ آموت موجود است

یوسف علی خانی، مدیر انتشارات آموت نیز در این مراسم درباره علومی گفت: من در هیچ کدام از مراسمی که برای علومی گرفته شد شرکت نکردم و این موضوع را هم به همسر علومی گفتم. 

وی افزود: احتمال می دهم که علومی در این مراسم باشد. استاد شیرزادی برای من یادآور خیلی سال‌های قبل است.

علی خانی عنوان کرد: در زمانی که خبرنگار بودم و مترجم بودم و صفحه ادبیات را داشتم رضا رستمی خدا بیامرز صفحه ادبیات را به من سپرد آن روزها زلزله بم آمده بود. سال 1382 بود او گفت که به علومی زنگ بزن با او گفت و گو کن. من به آقای علومی زنگ زدم و نخستین بار بود که با او حرف می زدم آنقدر آن مرد گرم گرفت که شوکه شدم. در آن زمان بسیاری از افراد در زلزله بم زیر آوار مانده بودند و علومی همه این افراد را با نام کوچک می دانست. این گفت‌وگو با تیتر می‌خواهم بم فرهنگی را برپا کنم منتشر شد. او می‌خواست به ما بگوید که در اوج بحران خودت را نباز.

گفتنی است در پایان مراسم نکوداشت زنده یاد محمدعلی علومی از کتاب ادبستان تازه ترین اثر این نویسنده، رونمایی شد.