هوش مصنوعی تا کجا پیش خواهد رفت؟

زهره گردان خبرنگار اطلاعات نوشت: داستان اختراع و به‌کارگیری هوش مصنوعی در زندگی بشر، همیشه مرا یاد فیلم «ترمیناتور» یا همان «نابودگر» می‌اندازد؛ داستان جنگی تمام‌عیار بین انسان و ربات انسان‌نما در آیندۀ کرۀ زمین، فیلمی که البته خیالت را راحت می‌کند در ژانر علمی- تخیلی ساخته شده است، ولی مگر داستان‌های «ژول ورن» مثل «سفر به کرۀ ماه» از تخیل به واقعیت نپیوست؟ آیا ممکن است تخیل این فیلم هم به واقعیت بپیوندد؟ 

تحول، فراتر از تخیل

هوش مصنوعی تا کجا پیش خواهد رفت؟ آیا این فناوری، جهان را تسخیر خواهد کرد؟

گلشن افضلی، دکترای هوش مصنوعی از دانشگاه تهران، این پرسش را جالب می‌داند و در پاسخ به آن می‌گوید: «هوش مصنوعی، یکی از زمینه‌های بسیار هیجان‌انگیز علوم رایانه‌ای است که در فیلم‌ها و کتاب‌ها بسیار مورد بررسی قرار گرفته و به آن پرداخته شده است، اما دربارۀ این که تاکنون چه پیشرفتی داشته و چه انتظاری از آن برای آینده داریم، باید بگویم هوش مصنوعی، پیشروی‌های قابل ملاحظه‌ای در حوزه‌های مختلف مانند پردازش زبان طبیعی، پردازش تصویر و صوت و همچنین یادگیری تقویتی داشته است. با این حال، هنوز مسائلی مثل درک عمیق از متن، تصویر و صدا یا قدرت استنتاج یا عقل و هوش عاطفی برای ماشین حل نشده است. 

نکتۀ قابل توجه آن است که این علم با سرعت بالایی در حال توسعه است و به همین دلیل، افراد نگران تسخیر شدن جهان توسط هوش مصنوعی در آینده هستند. 

شاید بتوان گفت چنین جملات و نگرانی‌هایی بیشتر در ادبیات علمی- تخیلی نمود پیدا می‌کند ولی روند تحول، فراتر از تخیل رفته و کلاهبرداری‌هایی که با استفاده از هوش مصنوعی در جامعۀ واقعی صورت می‌گیرد، می‌تواند یک تهدید واقعی به حساب بیاید؛ چنان‌که بسیاری از محققان و فعالان این حوزه تأکید می‌کنند اگر در فرآیند توسعۀ هوش مصنوعی، اخلاق و امنیت در نظر گرفته نشود، برای آیندۀ بشریت بسیار آسیب‌زاخواهد بود. 

به‌طور کلی، هوش مصنوعی، حوزه‌ای بسیار جذاب و یاری‌دهنده به انسان است که اگر با رعایت اخلاق در چارچوب قوانین و با دید مسئولانه از آن استفاده شود، سودی که به زندگی بشریت می‌رساند، بیش از زیان آن خواهد بود.»

دنیای اَبَرهوش مصنوعی

زندگی در دنیای ابرهوش مصنوعی، یعنی دنیایی که ماشین می‌تواند هم‌پای انسان فکر کند و تصمیم بگیرد چگونه خواهد بود و چه مشخصه‌هایی خواهد داشت؟

به گفته افضلی، هم‌‌اکنون استفاده از هوش مصنوعی به این صورت است که حل مسائل به ماشین آموزش داده می‌شود، سپس ماشین می‌آموزد تا مسائلی از آن دست را حل کند، ولی در دنیای ابرهوش مصنوعی، ماشین، برنامه‌ها را تقلید نمی‌کند، بلکه قادر خواهد بود مسائل را درک و تجزیه و تحلیل کند؛ حتی ممکن است به جایی برسد که از انسان گذر کند. ماشین در شرایط جدید، مسأله را می‌شکافد، استنباط می‌کند و در نهایت آن را حل می‌کند.

همین موضوع دلیل نگرانی بشریت است؛ نگرانی از این که ماشین قدرتی ورای انسان به دست آورد. البته رسیدن به این نقطه، یکسره مایۀ نگرانی نیست و مزیت‌هایی هم خواهد داشت.

شاید در آن زمان ماشین قادر باشد علت بسیاری از مسائل پیچیده و ناگشوده برای انسان را کشف ‌کند؛ مثل علت برخی از بیماری‌های بی‌درمان و سخت‌‌درمان یا مسائل ناشناختۀ دیگر در زمینه‌های علمی و کامپیوتری و از این بابت کمک شایانی برای انسان شود.

نیمۀ تاریک هوش مصنوعی

ورود هر یک از فناوری‌های جدید در کنار همۀ کارکردهای خوب و مثبتی که دارد، قطعا نقاط تاریکی هم خواهد داشت که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. هوش مصنوعی هم در چارچوب همین قاعده قابل بررسی است. افضلی، اولین زیان ظهور هوش مصنوعی در زندگی بشر را حذف بسیاری از شغل‌های سنتی و بی‌کار شدن تعداد قابل توجهی از شاغلان می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از کارها اتوماتیک می‌شوند، ماشین جای انسان را می‌گیرد و افراد باید طبیعتا تلاش بیشتری داشته باشند تا خود را با شرایط منطبق کنند.»

وی، نقض امنیت و حریم خصوصی را از دیگر معایب کاربرد این فناوری می‌داند و توضیح می‌دهد: «هوش مصنوعی برای این که کار کند و به موفقیت برسد، به حجم دادۀ زیادی نیازمند است. این نگرانی وجود دارد که داده‌های موجود، اطلاعات و حریم خصوصی افراد را مورد تهدید قرار دهند، همچنین ممکن است اطلاعات نادرست به واسطۀ استفاده از هوش مصنوعی به راحتی منتشر شود یا این که ماشین به اشتباه آموخته باشد و نتواند از پسِ مسئولیت خود برآید. مورد بعدی، رسیدن به نقطۀ اَبَرهوش مصنوعی است؛ دنیایی که ممکن است انسان در آن حرفی برای گفتن نداشته باشد. هوش مصنوعی بسیاری از موارد و روابط را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد؛ از این رو بسیار اهمیت دارد که بتوانیم کاربرد و کاربری آن را در مسیر کمک به انسان مدیریت کنیم.»

نگاه خوش‌بینانه به تغییرات

افضلی که تحصیلاتش را تا مقطع دکترای هوش مصنوعی پیش برده، در کل به تغییراتی که فناوری‌ها با خود به همراه می‌آورند، نگاه خوش‌بینانه‌ای دارد و در همین راستا می‌گوید: «هدف نهایی از به‌کارگیری ماشین، کمک به زندگی انسان است که اگر محقق شود، به نتیجه رسیده‌ایم.

مرور گذشته هم نشان می‌دهد با اختراع هر وسیلۀ تازه، افراد توانستند خود را با شرایط پیش رو هماهنگ کنند؛ چنان‌که با اختراع چرخ خیاطی، اگرچه بسیاری از شغل‌ها در این زمینه از میان برداشته شد، ولی در کنار آن، شغل‌های تازه‌ای پدید آمد و کار دوخت‌و‌دوز نیز آسان‌تر شد یا بعد از اختراع ماشین‌آلات کشاورزی، با آن که بسیاری از شغل‌های سنتی در این عرصه کنار گذاشته شد، ولی این صنعت تحول پیدا کرد. 

در همۀ این موارد شاهدیم که انسان مسائل جدید را آموخته و خود را با فرصت‌های شغلی نو سازگار کرده و به این درک رسیده که این تغییرات به بالا بردن کیفیت زندگی او کمک کرده است.چون سرعت تغییرات در دنیای هوش مصنوعی بسیار بالاست، باید  اطلاعات خود را  در این زمینه افزایش دهیم و  آموزش‌های لازم را ببینیم تا بتوانیم جایگاه خود را در دنیای پیش رو بیابیم.»

اعتماد به هوش مصنوعی

محمود آقاپور، مدیر کسب‌وکار هوش مصنوعی، در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان به صورت کامل به هوش مصنوعی اعتماد کرد و همۀ کارها را با خیال آسوده به ماشین سپرد، می‌گوید: «احتمال وقوع خطا و اشتباهِ هوش مصنوعی در زمینه‌هایی هنوز هم زیاد است، چرا که زمان می‌برد تا ماشین بتواند خود را با تغییرات هماهنگ کند، ولی شاید بتوان بعضی از امور را تا پنج سال دیگر با خیال آسوده‌تری به هوش مصنوعی سپرد. تا آن زمان، لازم است برای حوزه‌های حساسی مانند آموزش در کنار بهره‌مندی از هوش ماشین، از سیستم‌های خودکنترلی هم استفاده شود. این اقدام مؤثر می‌تواند هم درصد خطا را کاهش دهد و هم اعتماد افراد را جلب کند.

افراد ممکن است هوش مصنوعی را نادرست و نابجا به‌کار بگیرند؛ مثلا در بحث آموزش که معلم تکلیف می‌دهد و دانش‌آموزان مکلف به انجام آن هستند، با ظهور ابزارهایی مثل Alexa  و Chatgpt برخی از دانش‌آموزان، روند آموزش را دور می‌زنند و پاسخ پرسش‌هایشان را از چنین برنامه‌ها می‌پرسند.»

وی تأکید می‌کند هوش مصنوعی می‌تواند تولید خبرهای جعلی در قالب متن، تصویر و فیلم را به‌طور فزاینده‌ای افزایش دهد. باید آگاه بود که دنیا، دنیای سابق نیست و نباید به راحتی به صحت هر مطلب و تصویری اعتماد کرد، همچنین افراد در هر شغل و صنفی، باید تغییرات دنیای کسب‌وکار را پایش کنند و بدانند که بازار کار نسبت به یک دهۀ پیش، پیچیده‌تر و سخت‌تر شده است.

به گفتۀ آقاپور، هوش مصنوعی، شاخۀ مهمی از علوم رایانه‌ای است که با تحلیل داده و پردازش صوت و علم رباتیک سروکار دارد و در آینده می‌تواند برای علاقه‌مندان به این حوزه‌ها شغل‌های جذابی ایجاد کند.