جمهوری اسلامی از همان ابتدای جنگ قرهباغ بهطور رسمی به سود جمهوریآذربایجان موضعگیری کرده است، اما در عین حال، از روابط گرم خود با ارمنستان چشم نپوشیده است. ظاهراً تلاش تهران این بوده است که توازنی در روابط خود با جمهوریآذربایجان و ارمنستان پدید آورد اما سران باکو روابط متوازن را برنمیتابند و جمهوری اسلامی را به حمایت از ارمنستان متهم میکنند.
تهران در پشت پردۀ این اتهامها، دست اسرائیل را میبیند بهخصوص اینکه از مدتی پیش دولت الهام علیاف، در سایۀ حمایت ترکیه ضمن پیش کشیدن بحثهای مربوط به قومگرایی فرامرزی، درصدد ایجاد دالانی بین خاک آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان در داخل خاک ارمنستان با نام دالان زنگزور است که در صورت موفقیت، عملاً راه ارتباطی ایران به قفقاز و دریای سیاه و اروپا را از مسیر تاریخی آن قطع میکند و در عوض ترکیه و آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی را بدون نیاز به عبور از خاک کشورهای دیگر به هم متصل میکند.
ایران با ساخت این دالان به شدت مخالف است و به همین دلیل، پای ایران به مناقشۀ تاریخی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بهطور ناخواسته و بیسابقهای باز شده است.
این در حالی است که ارمنستان نیز در روزهای اخیر، در یارگیری بینالمللی خود تغییر جهتی معنادار داده است. ارمنستان پیش از این، علاوه بر ایران به روسیه نیز نزدیک بود و میکوشید تا از قدرت آن برای خنثی کردن فشارهای جمهوری آذربایجان علیه خود استفاده کند. درگیری روسها در جنگ اوکراین و بیتأثیری آنها در مهار باکو اما ظاهراً ایروان را از قدرت بازیگری آنها در قفقاز ناامید کرده است. به همین علت ارمنیها به سمت آمریکا چرخیدهاند و مانور مشترکی با ارتش آنها در خاک خود برگزار کردهاند. این اتفاق روسها را بهشدت خشمگین کرده و به واکنش منفی در برابر ایروان وا داشته است.
در واقع دولت ارمنستان امیدوار است که با تکیه بر کمک آمریکا و برخی کشورهای اروپایی بهخصوص فرانسه و آلمان، الهام علیاف را از آغاز جنگی دوباره بازدارد.
چرخش ارمنستان به سوی آمریکا، طبعاً شرایط را از هر حیث برای جمهوری اسلامی پیچیده و دشوار میکند، مگر آنکه در پشتپرده، تهران خود را برای توافقی حداقل در مورد وضعیت قفقاز با آمریکا آماده کرده باشد.
در واقع، ورود آمریکا به مناقشۀ قفقاز اگر منجر به پیشگیری از ایجاد دالان زنگزور شود، آشکارا به نفع ایران است و بهخصوص توطئۀ دولت افراطی اسرائیل برای ایجاد بیثباتی خطرناک در مرزهای شمال غربی کشور را خنثی میکند. اما اگر آمریکا نقش خود در منطقه را بهصورت دیگری تعریف کرده باشد، اوضاع بهخصوص در مورد آنچه به ایران مربوط میشود، فوقالعاده خطرناک خواهد شد.
قاعدتاً اگر جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه و تحریک اسرائیل، درصدد قطع راه زمینی ایران به ارمنستان برآید و آمریکا هم بهعنوان متحد جدید ارمنستان، چشم بر این ماجرا ببندد، ایران چارهای جز توسل به زور در این زمینه پیش روی خود نخواهد دید. به نظر میرسد، اسرائیلیها از مدتها قبل خود را برای چنین سناریویی آماده کردهاند تا از طریق جمهوری آذربایجان و برخی تحریکات قومی، ایران را بیثبات سازند. در این سناریوی مخوف همه چیز توطئهآمیز به نظر میرسد. این سناریو بیش از آنکه علیه جمهوری اسلامی باشد علیه سرزمین ایران است و بنابراین همۀ ایرانیها باید نسبت به ابعاد خطرناک آن کاملاً هوشیار باشند.