منافع ایران در غرب و شرق به این شرط تامین می‌شود

مرتضی دامن پاک جامی در سلسله یادداشت هایی با عنوان نگاهی به اولویت های سیاست خارجی دولت دکتر پزشکیان نوشت: تداوم آرمان ها و ارزش های ملی، دینی و هویتی تبلور یافته در قانون اساسی  جمهوری اسلامی ایران از قبیل صلح خواهی، عدالت طلبی، ظلم ستیزی، رفاه و پیشرفت، امنیت و تامین حقوق و آزادی های اساسی مردم که از پیوند سیاست داخلی و خارجی نشأت می گیرد، نافی تغییر در روش و رویکردها در اثر واقعیت های متحول محیطی یا تغییر کارگزاران و سیاست ها نیست.

از این نظر، سیاست خارجی تابع نظریه فلسفی «وحدت در عین کثرت» یا وحدت وجود است که امکان « تداوم و تغییر » را در کنش گری بین المللی آن فراهم می کند.در پرتو تجربیات تاریخی و هویتی، می توان عناصر اصلی سیاست خارجی متوازن و متعادل ارائه شده از سوی رئیس جمهور را در محورهای زیر جمع بندی کرد:

ایجاد تعادل در روابط با شرق و غرب

دکتر پزشکیان با تاکید بر این که برقراری ارتباط با تمام دنیا بجز رژیم صهیونیستی بر اساس اصول عزت، عقل و منافع کشور را در اولویت قرار خواهد داد، بر این باور  است که « روابط متوازن با دنیا منافع ملی ایران را تامین خواهد کرد. نه قدرت‌های شرق باید تصور کنند تنها گزینه ما هستند و نه قدرت‌های غربی باید تصور کنند که جز تمکین به زیاده خواهی های آنها راهی برای ما نمانده است؛ سیاست خارجی ما تک گزینه‌ای، یک سویه و سیاه و سفید نخواهد بود.» (میزگرد شبکه 1 سه شنبه 29 خرداد). 

بر این اساس، پزشکیان در تبیین سیاست خارجی خود تاکید کرده است که به دنبال ایجاد توازن در مناسبات با همه کشورهاست و رویکرد «تک‌گزینه‌ای» در سیاست خارجی را قبول ندارد. این یعنی او به خوبی می‌داند که در دنیای امروز اگر حتی نزدیک‌ترین متحد شما تصور کند جز او «گزینه» دیگری ندارید، با شما وارد رابطه نامتعادل و نابرابری خواهد شد، به نحوی که قادر نخواهید بود از فرصت‌ها و ظرفیت‌های آن اتحاد به درستی بهره‌برداری کنید. 

پزشکیان همچنین در بیان مفهوم توازن تاکید می کند که استقلال ایران یکی از ارزشمندترین دستاوردهای خون شهداست و به هیچ قیمتی اجازه خدشه دار شدن استقلال ایران را نمی‌دهیم؛ از شرق گرایی و غرب گرایی پرهیز خواهیم کرد اما همزمان شرق ستیز و غرب ستیز هم نخواهیم بود. در اینجا، مفهوم تعادل و توازن در روابط خارجی تواند ترجمه برداشت دیگری از مفهوم سلبی «نه شرقی، نه غربی» در بیان استقلال خواهی و آزادی عمل در سیاست خارجی ایران باشد که در وجه ایجابی می توان آن را به رویکرد «هم شرقی و هم غربی » تعبیر کرد. با توجه به این دیدگاه، می توان اولویت های سیاست خارجی متوازن دولت چهاردهم را در روابط با کشورها و مناطق محتلف جهان اینگونه بیان کرد: 

روابط با چین و روسیه

رئیس جمهوری پزشکیان تاکمید می کند که « روابط راهبردی، متوازن و دو سویه با چین و روسیه را دنبال خواهیم کرد. به دنبال تقویت روابط با روسیه و چین و حضور فعال ایران در گروه های بریکس و شانگهای می باشیم و امیدواریم روسیه و چین یاری گر ایران در مساله احیای برجام و رفع تحریم ها باشند».( مصاحبه با اسپوتنیک قبل از انتخابات).

آقای پزشکیان با اختصاص بخش مهمی از یادداشت خود در روزنامه تهران تایمز به راهبرد دولت خود در برابر چین و روسیه، می نویسد:« چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را بسیار ارزشمند می‌دانیم. نقشه راه ۲۵ ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود؛ و ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم. در سال ۲۰۲۳، دولت چین نقش مهمی در تسهیل عادی‌سازی روابط ما با عربستان سعودی ایفا کرد و از این طریق دیدگاه سازنده و رویکرد آینده‌نگرانه خود را در امور بین‌المللی به نمایش گذاشت.

روسیه نیز یک هم‌پیمان راهبردی ارزشمند و همسایه ایران است و دولت من متعهد است که به گسترش و تقویت همکاری‌هایمان پایبند بماند. ما برای مردم روسیه و اوکراین آرزوی صلح داریم و دولت من آماده حمایت فعالانه از ابتکارات دیپلماتیک در جهت دستیابی به این هدف خواهد بود. دولت من همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با روسیه را - به ویژه در چارچوب‌هایی مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا - در اولویت قرار خواهد داد».

آقای پزشکیان در حالی به درستی اهمیت استمرار روابط خوب و راهبردی با چین و روسیه را که در دولت سیزدهم با شتاب بیشتری تحکیم و تقویت شد، مورد تاکید و توجه قرار می دهد که خود البته در جریان مناظره های انتخاباتی آن را ناشی از یک سیاست خارجی نامتوازن دانسته و معتقد است که در شرایط سیاست خارجی تک گزینه‌ای، روابط با چین و روسیه هم پیشرفتی نداشته است.

 بنابر این، می باید انتظار داشت که این روابط با وارد کردن عناصر جدیدی که بتواند وجوه دوسویه و مبتنی بر منافع متقابل آن را افزایش دهد، در دولت چهاردهم نیز با قوت ادامه یابد. استقبال چین و روسیه از دیدگاه آقای پزشکیان موید آمادگی این دو کشور برای ادامه یک روابط راهبردی مبتنی بر منافع مشترک است. با این حال، برای ایجاد چنین رابطه ای، دولت چهاردهم بر اساس تجربه گذشته و برخی شبهات موجود، می باید چند نکته کلیدی را مورد توجه قرار دهد. 

اول، چین یک قدرت نوظهور در جایگاه دوم اقتصاد جهانی و با چشم انداز تبدیل شدن به قدرت اول اقتصاد جهان در یک دهه آینده است. به همین دلیل،آمریکا آن را به عنوان دشمن شماره یک خود می شناسد و تمامی تلاش ها را به کار گرفته است تا با افزایش نفوذ چین در اقتصاد جهانی و خنثی کردن اهداف پروژه جهانی  کمربند-راه چینی ها مقابله کند. ایران می باید با در نظر گرفتن این واقعیت و بدون آن که وارد یک روابط یک سویه و  پرهزینه با چین شده و قربانی رویارویی آن با آمریکا قرار گیرد، پایه های یک رابطه راهبردی سودمند را با این کشور در چارچوب قرارداد ۲۵ ساله و  کلان پروژه کمربند راه تحکیم کند 

دوم، برای رسیدن به هدف مذکور، دولت چهاردهم می باید نگرانی چینی ها را در رابطه با احتمال بهبود روابط خود با غرب و استمرار بازی در ژئوپلیتیک وحشت در خاورمیانه یک بار برای همیشه بر طرف سازد. در این رابطه، برای این که ایران وارد یک فرآیند همکاری راهبردی با چین و قرار گرفتن در مسیر طرح‌های کمربند- راه شود، با چند مانع مواجه است: 

- نخست، فضای روانی و تاثیر عملی تحریم ها و دور ماندن ایران از ارتباطات بانکی بین المللی به واسطه قرارگرفتن در لیست سیاه فاتف است. چینی‌ها معتقدند که ایران شریک خوبی برای تجارت است اما به واسطه استمرار تحریم‌هاي آمريكا و غیرقابل پیش بینی بودن شرایط،  برای سرمایه‌گذاری مناسب نیست. فراموش نکنیم که با وجود همه دشمنی های بین چین و آمریکا، هر دو  در محیط اقتصادی بین المللی فعالیت می کنند که معیارها و ارزش های نظم اقتصاد جهانی لیبرال تحت هژمونی آمریکا بر آن حاکم است.

-دوم، غلبه رویکردهای ژئوپلیتیک با تمرکز بر خاورمیانه در سیاست خارجی ایران در تضاد با راهبرد اقتصادمحور یا ژئواکونومیک چین قرار دارد. یکی از دلایل واسطه گری چین در تنش زدایی بین ایران و عربستان نیز همین مساله است. آنها سرمایه خود را جایی می برند که در میانه تنش ها و منازعات بی پایان قرار نداشته باشد.استمرار آشوب و ناامنی در خاورمیانه و قرار گرفتن ایران در وسط میدان آتش، چینی‌ها را نسبت به سرمایه‌گذاری بلندمدت نه فقط در ایران که در منطقه دچار تردید کرده است.

-سوم نامشخص بودن سیاست‌های تجاری و صنعتی ایران باعث شده چینی‌ها درک روشن و مشخصی از این سیاست‌ها و چشم اندازهای آن نداشته باشند. چین در دو دهه گذشته یک واقعیت تلخ را در باره رفتار خارجی ایران تجربه کرده است، اینکه هر زمان ایران تحت فشار تحریم‌ها قرار گرفته است، سیاست نگاه به شرق و سیاست همسایگی را در دستورکار قرار داده و روزی که گشایش‌هایی در روابط با غرب و اروپا حاصل شده، سیاست نگاه به غرب در دستورکار بخش‌های اقتصادی ايران قرار گرفته است. این مسأله همواره چین را نگران کرده و در مذاکرات با طرف های ایرانی نیز آن را به زبان آورده اند.
ادامه دارد