این رشته پردرآمد کشاورزی در ایران رها شده است
لیموترش، میوه‌ای از خانواده مرکبات است که در دسته میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جای دارد. در ایران، پرورش لیموترش در باغات جنوب کشور و برخی از مناطق شمالی مرسوم است که مهم‌ترین مراکز تولید آن استان‌های فارس، هرمزگان، کرمان و اخیرا مازندران به شمار می‌روند.
مهتاب مظفری سوادکوهی خبرنگار اطلاعات نوشت: در سال‌های اخیر، پرورش گلخانه‌ای درخت لیموترش در استان مازندران بسیار موردتوجه قرار گرفته و به همین منظور تسهیلات متعددی نیز به گلخانه‌داران داده شده است.
كشت گلخانه‌ای لیموترش از دهه 90 در این استان آغاز شد و در چند سال اخیر به اوج خود رسید. در همین مدت كوتاه، صدها كشاورز و باغدار مازندرانی، متقاضی مجوز احداث گلخانه لیموترش شده‌اند؛ تا جایی که این میوه در کنار برنج و مرکبات به یک محصول استراتژیک در مازندران تبدیل شده است. در این بین، روستای خرماکلای قائمشهر با پروانه تأسیس 150 گلخانه لیموترش، از پیشگامان تولید این محصول پرفروش در استان است.
موضوعاتی مانند برندسازی، صادرات، حذف دلالان و فرآوری و بسته‌بندی مناسب، از مهم‌ترین مسائل پرورش‌دهندگان لیموترش به شمار می‌رود. اگرچه حسن خیریان‌پور، معاون سابق عمرانی استانداری مازندران، توسعه کشت گلخانه‌ای را از برنامه‌های جهش تولید در این استان معرفی کرده بود، اما به نظر می‌رسد هزینه‌های تولید، تعیین بازارهای هدف و برقراری تعادل میان عرضه و تقاضا، از مسائل حل‌نشده‌ای است که همچنان روی میز پرورش‌دهندگان لیموترش به چشم می‌خورد.
حرفه پردرآمد
عبدالله موسوی، یکی از پرورش‌دهندگان لیموترش در مازندران است که از سال 1396، گلخانه هفت‌هزار مترمربعی خود را در روستای خرماکلای قائمشهر اداره می‌کند. او به ما می‌گوید: من در گذشته باغدار بودم و به کار بسته‌بندی مرکبات در سورتینگ [جداسازی محصولات بر اساس طرح ازپیش تعیین‌شده برای بهبود کیفیت یا استفاده از قسمت‌های خاص موردنظر محصول] می‌پرداختم.
متأسفانه سورتینگ‌داری در مازندران به شکل درست و اصولی انجام نمی‌شود. چیدن زودهنگام مرکبات و رنگ‌آوری آن‌ها در حالی که میوه هنوز به قند کامل نرسیده است موجب شد مرکبات مازندران، بازار مصرف خود را از دست بدهد؛ در حالی که باغداران جنوب کشور، تحت هیچ شرایطی مرکبات خود را قبل از آذر ماه نمی‌چینند و راهی بازار نمی‌کنند.
برای همین سورتینگ‌داری را کنار گذاشتم و به پرورش لیموترش روی آوردم. این کار یکی از رشته‌های پردرآمد کشاورزی است که اگر حمایت شود می‌تواند هزینه‌های زندگی یک کشاورز را تأمین کند اما متأسفانه تولیدکنندگان لیموترش در مازندران با مشکلات عمده‌ای مواجه هستند.
موسوی ادامه می‌دهد: به طور معمول از هر هکتار فضای گلخانه‌ای، سالانه 40 تا 50 تن میوه لیموترش برداشت می‌شود. برداشت از درخت لیموترش (لایم‌کوآت) می‌تواند تا سه مرحله در سال انجام شود. این گونه، شرایط ویژه‌ای نمی‌خواهد و مهم‌ترین نیاز آن حفاظت از سرماست، اما نه درآن حد که دستگاه گرم‌کننده بخواهد.
هزینه‌تراشی‌های اداری
یک باغدار می‌تواند با کمترین هزینه، گلخانه لیموترش خود را احداث کند و بیشترین درآمد را از محل پرورش این محصول داشته باشد اما اخیرا سازمان نظام مهندسی کشاورزی با هزینه‌تراشی‌های زیاد، مخارج سنگینی بر دوش تولیدکنندگان تحمیل می‌کند، از جمله اگر مصالح و ابزاری که برای سطوح و اتصالات گلخانه مصرف می‌شود مطابق استانداردهای آن‌ها نباشد به تولیدکننده، پایان کار نمی‌دهند.
در سال‌های گذشته مجوز تولید توسط جهاد کشاورزی صادر می‌شد اما چند سالی است که سازمان نظام مهندسی مرجع انجام این کار شده است که شرایط سختگیرانه‌ای برای کشاورزان می‌گذارد. از طرفی بانک‌ها بدون گرفتن پایان کار، تسهیلات پرداخت نمی‌کنند.
موسوی می‌گوید: در حال حاضر به ازای هر 800 متر فضای گلخانه‌ای، 400 میلیون تومان تسهیلات با بهره 6 درصد پرداخت می‌کنند؛ در حالی که به نرخ امروز ، هزینه راه‌اندازی یک گلخانه هزار متری بیشتر از 800 میلیون تومان است. به این موارد باید هزینه‌های سمپاشی و کوددهی را هم اضافه کرد که هیچ یارانهای به آن تعلق نمی‌گیرد. در فضای گلخانه‌ای، شرایط برای رشد آفت‌ها بهتر است. بنابراین نهال‌های لیموترش نیاز به سمپاشی، کوددهی و مراقبت بیشتری دارند.
این پرورش‌دهنده لیموترش، برندسازی، نداشتن صنایع تبدیلی و فراهم نبودن شرایط صادرات را از دیگر مشکلات کشاورزان خرماکلا می‌داند و می‌افزاید: اگرچه روستای خرماکلا چندین سال است که به عنوان روستای پایلوت پرورش لیموترش در مازندران انتخاب شده و همه‌ساله مسئولین رده‌بالای استانی و کشوری از گلخانه‌های ما بازدید می‌کنند اما عملا هیچ اقدام جدی برای صادرات این محصول و حل مشکلات تولیدکنندگان انجام نشده است.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی مازندران اما نظر دیگری دارد.
توسعه کشت گلخانه‌ای
حسن رزاقی، تعداد تولیدکنندگان لیموترش در استان مازندران را 185 نفر و مساحت گلخانه‌های پرورش لیموترش را 45 هکتار عنوان می‌کند و می‌گوید: میزان تولید لیموترش در هر هکتار فضای گلخانه‌ای، بین 60 تا 80 تن است. اگر پرورش‌دهنده‌ای نتواند این میزان لیموترش را از گلخانه‌اش بگیرد، سرمایه‌گذاری مقرون به صرفه‌ای نخواهد داشت.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی مازندران ادامه می‌دهد: درخت لیموترش نسبت به سرما بسیار حساس است. در سال‌های گذشته، پرورش لیموترش فقط در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب و در مناطق جنوبی کشور ممکن بود اما امروز با پیشرفت تکنولوژی و ایجاد شرایط گلخانه‌ای قابل کنترل، پرورش این میوه پرطرفدار در استان‌های شمالی هم میسر شده است.
با توجه به کمبود منابع آبی، توسعه کشت گلخانه‌ای از برنامه‌های دولت در بخش کشاورزی است که بسته به نیاز داخلی و الگوهای کشت تدوین می‌گردد.
در حال حاضر بیشترین گلخانه‌های پرورش لیموترش در شهرهای قائمشهر، جویبار و ساری متمرکز است و روستای خرماکلای قائمشهر با 125 تولیدکننده و 30 هکتار فضای گلخانه‌ای پیشتاز تولید لیموترش در مازندران محسوب می‌شود. اهتمام کشاورزان این روستا در راستای توسعه فضای گلخانه‌ای لیموترش قابل تقدیر است اما بنده نسبت به افزایش سطح زیر کشت به این شکل نقد دارم، چون هیچ تناسبی با نیاز منطقه و بازار مصرف ندارد.
طبق نظر کارشناسان کشاورزی، کسانی که دانش ، مهارت و توان اقتصادی اولیه را ندارند نباید وارد این عرصه شوند.
پرورش‌دهنده‌ای که بخش کوچکی از حیاط خلوت خود را به احداث گلخانه اختصاص می‌دهد، بدون آن‌که نکات فنی و اصولی کشاورزی را رعایت کند، بیشتر به تولید و عرضه لیموترش آسیب می‌زند و به سوددهی نیز نخواهد رسید.
خارج شدن کشاورزی از شکل سنتی
این مدیر باغبانی در رابطه با اخذ مجوزها می‌گوید: طبق اصل 44 قانون اساسی، جهاد کشاورزی بسیاری از فعالیت‌های خود را به بخش خصوصی سپرده، از جمله صدور پروانه بهره‌برداری که به سازمان نظام مهندسی کشاورزی واگذار شده است. این سازمان بر اساس الگوها و دستورالعمل‌های نظام مهندسی کشور، یک سری سازه‌های گلخانه‌ای طراحی کرده که اگرچه در ظاهر هزینه‌های ساخت را بالا می‌برد اما در نهایت موجب افزایش تولید، میزان بهره‌وری، مقاومت سازه در برابر حوادث و بلایای طبیعی و بالا رفتن ضریب اطمینان در سرمایه‌گذاری خواهد شد.
رزاقی تأکید می‌کند: کشاورزی مازندران باید از حالت قدیمی و سنتی خارج شود و به همین منظور جهاد کشاورزی استان، کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی متعددی برای کشاورزان برگزار می‌کند.
او راه برونرفت از مشکلات را حمایت شرکت‌های تعاونی و تشکل‌های صنفی از باغداران و کشاورزان دانسته و می‌افزاید: در هر روستا یک یا چند شرکت تعاونی وجود دارد که می‌توانند با خرید ماشین‌آلات کشاورزی و یا خرید سم و کود به باغداران و کشاورزان کمک کنند. این اتفاق هنوز در روستای خرماکلا نیفتاده ولی امیدواریم در آینده محقق شود.
اهمیت شناسه محصول
رزاقی نداشتن شناسه محصول را یکی از موانع مهم صادرات لیموترش می‌داند و می‌گوید: یک محصول کشاورزی سالم با شناسه آن شناخته می‌شود و در مازندران، تعداد تولیدکنندگان شناسه‌دار بسیار کم است. خوشبختانه تولیدکنندگان کیوی محصولات خود را شناسه‌دار کرده‌اند اما این اتفاق در مورد سایر مرکبات مازندران نیفتاده که باعث شده لیموترش مازندران حتی در بازارهای داخلی شناخته نشود چه برسد به کشورهای همسایه. کشورهای واردکننده، متقاضی محصولات شناسه‌دار هستند اما متأسفانه کشاورزان ما به دلیل هزینه این کار از مراجعه به اتاق اصناف و سازمان نظام مهندسی کشاورزی و آوردن ناظر کیفی یا به‌کارگیری کارشناس فنی پرهیز می‌کنند.
به دلیل کمبود و گرانی زمین در مازندران، اکثر گلخانه‌های پرورش لیموترش، کوچک‌مقیاس هستند و راه‌اندازی آن‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی ندارد، با این حال از محل بند الف تبصره 18 جهاد کشاورزی، تسهیلات خوبی در اختیار پرورش‌دهندگان لیموترش قرار گرفته است. بنیاد برکت و ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره) از مراجعی هستند که به تولیدکنندگان لیموترش، تسهیلات پرداخت می‌کنند.
بعد از به حاشیه رفتن برنج مازندران به علت کم‌آبی، واردات بی‌رویه و فروش اراضی شالیزاری و بعد از شکست خوردن مرکبات مازندران در بازارهای داخلی و خارجی، این‌بار شاهد جدی نگرفتن پرورش لیموترش در مازندران هستیم که به عنوان یک رشته نوپای کشاورزی در معرض رهاشدگی است.
استانی که به بهانه قطب کشاورزی بودن از صنعت محروم شد، امروز از کشت محصولات مادرزادی خود هم عقب مانده و این سؤال همچنان باقی است که چه وقت قرار است نام محصولات کشاورزی مازندران در قفسه فروشگاه‌های داخل کشور و کشورهای همسایه بدرخشد؟!
