این «گونه» هم در معرض انقراض است
۲۳ ماه می، از سال ۱۹۹۹ تاکنون به عنوان روز جهانی لاک‌پشت‌ها در سراسر دنیا به روش‌های مختلفی برگزار می‌شود که شامل فعالیت‌های آموزشی عمومی درباره لاک‌پشت‌ها، تماشای لاک‌پشت‌ها در باغوحشها و پوشیدن لباسی مانند لاک‌پشت‌هاست.
ناهید حاجیلو خبرنگار اطلاعات نوشت: خزندگان گروهی از مهره‌داران هستند که به واسطه دو ویژگی خونسرد بودن و پوشیده شدن بدنشان از پولک یا صفحات شاخی از سایر مهره‌داران جدا می‌شوند.
خزندگان دارای چهار دست و پا هستند که گاه همانند لاک‌پشت‌های دریایی به اندام‌های باله‌مانند تغییر شکل یافته یا همانند مارها در طول تکامل خود، آن‌ها را از دست دادهاند. خزندگان برخلاف دوزیستان، فاقد مرحله لاروی آبزی هستند.
بیشتر خزندگان تخم‌گذارند اما در میان آن‌ها گونه‌های تخم‌زنده‌زا یا زنده‌زا نیز دیده می‌شوند. تخم خزندگان دارای پوسته محافظی است که آن‌ها را قادر می سازد در مکان‌های خشک نیز تخم‌گذاری کنند.
لاک‌پشت‌ها نیز از گونه خزندگان محسوب می‌شوند. آن‌ها را به واسطه دارا بودن لاک‌پشتی و شکمی که به ترتیب «کاراپاس» و «پلاسترون» نامیده می‌شوند به راحتی می‌توان از سایر مهره‌داران تشخیص داد. این لاک در برخی از گونه‌ها به شکلی است که در مواقع خطر از دست و پا و سر محافظت می‌کند.
این گروه از خزندگان از نظر اکولوژیکی به گونه‌های کاملا آبزی و خشکی‌زی تقسیم شده‌اند. برخی از آن ها باریک و کوچک و برخی غول‌آسا هستند. برخی گیاه‌خوار و برخی گوشت‌خوارند.
پیمان عاشوری، کارشناس حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست از اهمیت این گونه می‌گوید: هدف فعاليت‌های آموزشی دوستداران حیات وحش در این مناسبت جهانی، آشنایی با لاک‌پشت‌ها و نجات لاک‌پشت‌های گرفته يا زخمی‌شده در بزرگراه‌ها و انجام فعاليت‌های تحقيقاتی بيشتر در زمينه لاک‌پشت‌هاست.
هدف عمده از نامگذاری این روز، افزایش دانش عموم جامعه نسبت به لاک‌پشت‌ها و کمک به حفاظت آن‌هاست، زیرا بعضی از گونه‌های لاک‌پشت به سرعت در حال انقراض هستند و باید جلوی حذف این گونه‌های بااهمیت در طبیعت گرفته شود.
وجود لاک‌پشت‌ها روی کره زمین مربوط به 200 میلیون سال پیش بوده و مطالعات نشان می‌دهد که آن‌ها قبل از پستانداران، پرندگان، کروکودیل‌ها و مارها وجود داشته‌اند. در نتیجه می‌توان گفت یکی از قدیمی‌ترین جانوران کره زمین محسوب می‌شوند.
لاک‌پشت‌های موجود در ایران
پیمان عاشوری می‌گوید: لاک‌پشت‌های ساكن ايران شامل سه گونه لاک‌پشت‌های آبزی (آب شور)، لاک‌پشت‌های نيمه آبزی (آب شيرين) و لاک‌پشت‌های خشکی (خاکی) می‌شوند. لاک‌پشت‌های آبزی در جنوب ايران در خليج فارس و دريای عمان زندگی می‌كنند. تاكنون هشت گونه از اين آبزی‌ها در درياها و اقيانوس‌ها شناخته شده كه از اين ميان، وجود پنج گونه لاک‌پشت‌های سبز، سرخ، چرمی، منقارعقابی و زيتونی در خليج فارس و دريای عمان توسط سازمان فائو تاييد شده است.
لاک‌پشت‌های نيمه آبزی ايران شامل دو گونه نيمه آبزی در شمال کشور (لاک‌پشت برکه‌ای اروپایی و لاک‌پشت خزری) و یک گونه لاک‌پشت نرم در جنوب غرب کشور در استان خوزستان (لاک‌پشت فراتی) است.
به گفته این کارشناس حیات وحش، ايران همچنین دارای دو نوع از لاک‌پشت‌های خاکی (لاک‌پشت مهمیزدار و لاک‌پشت آسیایی) است که تقريبا در سراسر ايران يافت می‌شوند.
وی خاطرنشان می‌کند: از میان گونه‌های شناخته‌شده لاک‌پشت در ایران، لاک‌پشت‌های دریایی همگی در معرض خطر انقراضند، لاک‌پشت‌های خشکی‌زی جزو گونه‌های آسیب‌پذیرند و لاک‌پشت فراتی نیز در خطر انقراض جدی به سر می‌برد، چرا که دارای پراکنش محدودی تنها در یک استان کشور است.
تهدید جدی
عاشوری می‌گوید: کاهش میزان بارندگی و خشکسالی‌های متوالی، آلودگی‌ها و تخریب زیستگاه از طریق ورود آب آلوده کشاورزی و صنعتی به رودخانه‌ها عواملی است که بقای برخی از این گونه‌ها را در معرض تهدید جدی قرار داده است. همچنین مرگ و میر بعضی از این گونه‌ها از طریق صید جانبی و گیرافتادن در تور، قلاب و صید قاچاق با استفاده از برق قابل توجه است.
این کارشناس حیات وحش ادامه می‌دهد: با توجه به تقسیمات تشکیلاتی در سازمان حفاظت محیط زیست، گونه‌های دریایی (آبزی) در معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌ها و گونه‌های خشکی در معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی مدیریت می‌شود. تهیه و تدوین و اجرای برنامه‌های حفاظتی و مدیریتی (برنامه عمل) برای گونه‌های در معرض خطر انقراض نظیر لاک‌پشت فراتی از جمله اقدام‌های مهم سازمان در سال‌های اخیر محسوب می‌شود.
شورای‌عالی حفاظت محیط زیست در آخرین جلسه خود در اردیبهشت ماه سال جاری از لحاظ مطالبه ضرر و زیان و جهت حفاظت بیشتر از این گونه‌ها تعرفه های سال 1398 را به‌روز رسانی کرد که مراتب قانونی جهت ابلاغ و اجرای آن‌ها در دست اقدام است. بهای تعیین‌شده در مورد لاک‌پشتان دریایی و لاک‌پشت فراتی از 355 تا 592 میلیون ریال، برای لاک‌پشت‌های خشکی 59 میلیون ریال و برای لاک‌پشت‌های آب شیرین 18 میلیون ریال در نظر گرفته شده است.
یافته‌های پژوهشگران نشان می‌دهد ۷۵ درصد تلفات لاک‌پشت‌های سبز و ۵۷ درصد مرگ و میر لاک‌پشت‌های سر پهن که گونه‌ای به شدت در خطر انقراض است، به خاطر خوردن زباله‌های دریایی از جمله کیسه‌های پلاستیکی، درب بطری، طناب و تورهای ماهیگیری بوده است. افزایش دما که منجر به تغییرات شیمیایی آب و سفید شدن صخره‌های مرجانی می‌شود، در کنار ماهیگیری بی‌رویه و ساخت و ساز در مناطق ساحلی، از دیگر دلایل کاهش جمعیت این جانوران است.
لاک‌پشت‌های سواحل جنوبی
در بهار سال جاری، رییس اداره محیط زیست شهرستان قشم از نجات یافتن یک لاک‌پشت دریایی از گونه‌های در معرض خطر انقراض خبر داد. شاهمراد جعفری می‌گوید: این لاک‌پشت دریایی پس از بیرون آوردن از لابه‌لای صخره‌ها و پس از اطمینان از سلامت آن در آب‌های فیروزه‌ای خلیج فارس رهاسازی شد. لاک‌پشت‌های پوزه عقابی قشم همه‌ساله از طریق آب‌های آزاد وارد آب‌های خلیج فارس شده و در محل سایت روستای شیب دراز در ۷۰ کیلومتری جنوب شهر قشم اقدام به تخم‌گذاری می‌کنند.
رئیس اداره محیط زیست شهرستان قشم توضیح می‌دهد: در سواحل جنوبی ایران بیش از ۵۰ زیستگاه اصلی برای لاک‌پشت‌های دریایی وجود دارد که محل چرا، جفت‌گیری و تخم‌ریزی این گونه‌اند. براساس نتایج به دست‌آمده، لاک‌پشت پوزه‌عقابی و لاک‌پشت سبز بیشترین تعداد لانه‌سازی تخم‌گذاری در ایران را به خود اختصاص دادهاند.
جعفری تأکید می‌کند: لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) جزو گونه های خیلی زیاد در معرض خطر انقراض ثبت شده‌اند.
چند توصیه
به مناسبت سوم خرداد، روز جهانی لاک‌پشت، کارشناسان حیات وحش به دوستداران زمین و محیط زیست چند راهکار را برای حفاظت از این گونه توصیه می‌کنند. هرگز از فروشگاه‌های حیوانات اهلی و مغازه‌های آکواریوم، لاک‌پشت خریداری نکنید، چون با این کار ضمن جدا کردن این جانوران از زیستگاه‌های طبیعیشان، فروشندگان را به شکار و محروم کردن این حیوانات از محیط زیستشان ترغیب می‌کنید.
هرگز یک لاک‌پشت را از محیط طبیعی زندگی‌اش جدا نکنید، مگر این که بیمار و زخمی باشد و به کمک و مراقبت شما احتیاج داشته باشد و پس از اطمینان از سلامتی، آن را زودتر به زیستگاهش بازگردانید. اگر لاک‌پشتی را دیدید که در حال گذشتن از عرض خیابان است هرگز آن را به مبداء حرکتش بازنگردانید، چون دوباره همین مسیر را طی خواهد کرد. بلکه لازم است او را برداشته و به سمت دیگر جاده منتقل کنید.
در صورت مشاهده هرگونه قاچاق و خرید و فروش غیرقانونی توسط افراد یا مراکز متخلف (به ویژه در خصوص لاک‌پشت‌های غیربومی ایران نظیر لاک‌پشت گوش‌قرمز) مراتب را به مسئولان اداره محیط زیست منطقه خود اطلاع دهید.
در صورت مشاهده وضعیت نامناسب نگهداری خزندگان از جمله لاک‌پشت‌ها در باغوحشها یا سایر مراکز نگهداری جانوران وحشی محل زندگی خود، مراتب را در اسرع وقت و ترجیحا با مستندات لازم و تصاویر مربوطه به اداره حفاظت محیط زیست اطلاع‌رسانی کنید. هرنوع خرید و فروش غیرقانونی و رفتارهای وحشیانه با حیوانات را به مقامات محلی محیط زیستی خود اطلاع دهید.
