دولتمردانی که قدر طلای کثیف را نمی‌دانند

محمد رضا کلاهدوزان خبرنگار اطلاعات نوشت: پسماند یا «زباله» بر اساس تعریف قانون مدیریت پسماند، به مواد جامد، مایع و گاز و غیر از فاضلاب گفته می‌شود که حاصل فعالیت انسان است و از نظر تولید  کننده، زائد تلقی می‌‌شود.

بر پایه این تعریف، انسان‌ها هر روز زباله تولید می‌کنند که بخشی از آن همچون پوست میوه و باقی‌مانده سبزیجات و غذا، قابلیت بازگشت به طبیعت را دارد ولی پلاستیک‌ها و لاستیک‎ها سال‌ها طول می‌کشد که تجزیه شوند و اگر برای مدیریت زباله‌‌ها چاره‌اندیشی نشود، آب و هوا و خاک را آلوده می‌کنند و حیات تمامی موجودات را به خطر می اندازند.

تا چند دهه گذشته، تنها هدفی که در مدیریت زباله‌ها یا همان پسماندها دنبال می‌شد، دور کردن آن‌ها از محیط زندگی مردم بود اما با تغییر سبک زندگی و روند فزاینده تولید پسماندها به تدریج روش‌های جدیدی همچون تولید کود آلی و بازیافت اجرا شده است تا زباله‌ها مدیریت شوند. کارشناسان اعتقاد دارند این روش‌های نوین کمکی به کاهش تولید پسماندها نمی‌کند بلکه به کاهش دفن زباله‌ها منجر می‌شود و باید تولید پسماند را کم کرد.

به گفته آنان، مدیریت پسماند یک فرآیند بوده که مهم‌‌ترین بخش آن کاهش تولید پسماند و همچنین تفکیک کامل آن‌ها در مبداء است که این کار مشارکت همه را می‌طلبد و باید برایش فرهنگ‎سازی کرد.

برای نمونه اگر شهروندان زباله‌های آلی مانند پوست میوه و بقایای سبزیجات و تفاله چای را روانه سطل زباله نکنند، نه‌تنها به کاهش تولید زباله و شیرابه کمک کرده اند بلکه می‌توان از آن‎ها مواد باارزش تولید کرد و چنانچه مردم درست خرید کنند و به آینده آنچه خریده‌‎اند، دقت داشته باشند و اجناسی را بخرند که طول عمر بیشتر و استفاده دوباره دارند، پسماند کمتری تولید خواهد شد.

تولید زباله را کم کنیم

روزانه حدود هزار تن زباله وارد کارخانه پردازش پسماندهای اصفهان می‌شود که 70 تن آن کیسه نایلونی است که بخشی از آن‌ها بازیافت و بقیه دفن می‌شود. با احتساب حدود 600 هزار خانوار در شهر اصفهان و با یک حساب ساده اگر هر خانوار اصفهانی برای خریدهای خود در طول هفته حداقل پنج کیسه نایلونی مصرف کند، هر هفته حجم قابل‌توجهی کیسه نایلونی مصرف می‌شود و اگر شهروندان هنگام خرید کیسه پارچه‌ای داشته باشند، کیسه نایلونی کمتری مصرف خواهد شد و می‌توان به حفظ محیط زیست کمک کرد.

رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر اصفهان دراین‌باره به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: دیده می‌شود برخی فروشگاه‌ها یک دسته کیسه پلاستیکی را جلو دست مشتریان می‌گذارند تا خریدهای خود را در آن کیسه‌ها بگذارند و این امتیاز خوبی نیست که آنان به مشتریان خود می‌دهند بلکه باید این فرهنگ در مردم نهادینه شود که برای خریدهای خود کیسه پارچه‌ای همراه داشته باشند تا پسماند کمتری تولید شود.

سید امیر سامع می‌افزاید: خیلی وقت‌ها دیده می‌شود یک رستوران غذای ساده‌ای را در ظرف یک‌بار مصرف می‌ریزد و آن را در چند لایه پلاستیک می‌پیچد و تحویل مشتری می‌دهد و برای فروش یک دست غذا با وزن  200 گرم، حدود 400 گرم پسماند تولید می‌کند!

وی تأکید دارد باید از هر فعالیتی که منجر به افزایش تولید پسماند می‌شود جلوگیری کرد، به طور مثال افزایش تولید آب‌های بسته‌بندی، منجر به بالا رفتن تولید پسماند شده و بدترین نوع پسماند، آب‌میوه‌های پاکتی چندلایه‌ای است که بیشتر آن‌ها قابل بازیافت نیست.

هرم مدیریت پسماند چه می‌گوید؟

هرم مدیریت پسماند به ترتیب شامل اجتناب از تولید و کاهش در مبداء، استفاده دوباره، بازیافت، تبدیل به انرژی، سوزاندن و دفن در محیط بوده و درواقع بهترین حالت در مدیریت پسماند، اجتناب از تولید و کاهش در مبداء است.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان به اطلاعات می‎گوید: اگر پسماندهای خشک همراه با پسماند تر وارد سطل زباله شود، بی‌ارزش خواهد شد ولی اگر جدا شود، ارزشمند و قابل بازیافت است و از دفن آن‌ها جلوگیری می‌شود.

مهدی بقایی می‌افزاید: جداسازی زباله‌های خشک از تَر به‌خوبی در شهر اصفهان فرهنگ‌سازی شده است اما درباره تفکیک زباله‌های تَر از یکدیگر نیز باید فرهنگ‌سازی شود. 

روزانه حجم قابل‌توجهی از بقایای میوه و سبزیجات و همچنین تفاله چای همراه با دیگر زباله‌ها وارد کارخانه پردازش پسماند شهرداری اصفهان می‌شود. این مواد به دلیل وجود آب میان‌بافتی و خیس بودن، شیرابه تولید می‌کند که سمّی است. 

در شهر اصفهان حدود 600 هزار خانوار زندگی می‌کنند و اگر هر خانوار روزانه 100 گرم تفاله چای خیس وارد سطل زباله کند، روزانه 60 تُن تفاله چای تر وارد سطل زباله خواهد شد که حجم قابل‌توجهی است و باید از آن جلوگیری کرد. 

تفاله چای یکی از باارزش‌ترین مواد برای تقویت گیاهان است و مخلوط آن با خاک، قیمت خوبی در بازار دارد ولی این ماده باارزش متأسفانه به‌راحتی وارد سطل زباله می‌شود.

ابتکار جالب

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: امسال شهرداری برای نخستین بار تفاله چای خشک‌شده را از موکب‌ها و هیأت‌های مذهبی در ماه مُحرّم تحویل گرفت و حدود چهار تُن تفاله چای خشک، جداسازی و تحویل داده شد.

این تفاله‌ها پس از فرآوری، به محیط کشت گل‌های بهاره تبدیل شده و گل‌هایی که در نوروز سال 1403 در شهر اصفهان کاشته می‌شود، نتیجه مشارکت هیأت‌های مذهبی در تحویل تفاله‌های چای است. همچنین اگر پوست میوه‌ها به‌درستی از مبداء جداسازی و به صورت خشکاله تحویل پیمانکار شهرداری شود می‌توان از آن‌ها «ورمی کمپوست» تولید کرد.

بقایی می‌افزاید: از هزار تُن زباله‌ای که روزانه وارد کارخانه پردازش پسماند و تولید کود آلی شهرداری اصفهان می‌شود، 50 تن آن شیرابه، 50 تن مواد سلولوزی مانند دستمال کاغذی، 20 تا 30 تن منسوجات، 20 تا 30 تن میوه فاسد و 60 تن تفاله چای است و اگر این مواد توسط مردم وارد سطل زباله نشود، به کاهش تولید زباله کمک خواهد شد.

تولید سوخت از لاستیک 

روزانه حدود 350 تن مواد غیرقابل بازیافت با پایه کربنی موسوم به «ریجکت» همراه دیگر پسماندها به محل کارخانه پردازش پسماند منتقل می‌شود. این پسماندها یک منبع تولید انرژی به حساب می‌آید که شهرداری اصفهان تولید سوخت مایع از آن‌ها را با روش «پیرولیز» یا تجزیه حرارتی آغاز کرده است.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان دراین‌باره به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: طرح اولیه پیرولیز با ظرفیت 10 تن در روز توسط بخش خصوصی در محل کارخانه پردازش پسماند شهرداری اصفهان اجرا شده است. 

در روش پیرولیز، ریجکت‌ها در مجاورت گرمای بین 300 تا 400 درجه سانتی گراد و نبود اکسیژن، تجزیه و به سوخت یا روغن پیرولیزی تبدیل و با تصفیه دوباره آن‌ها در برج جداساز، هیدروکربن و مواد باارزش‌تر تولید می‌شود که قابلیت صادرات دارد.

غلامرضا ساکتی می‌افزاید: همچنین امسال طرح تبدیل لاستیک فرسوده خودروها به روغن پیرولیزی با ظرفیت روزانه 10 تن لاستیک اجرا شده و 400 تن لاستیک فرسوده خودرو که طی 10 سال گذشته در کارخانه دپو شده بود به روغن پیرولیزی تبدیل شده است. طی این مدت 70 هزار لیتر سوخت و روغن پیرولیزی از ریجکت‌ها و لاستیک‌ها استحصال شده و تا دو ماه دیگر تمام لاستیک‌های دپو شده، امحا خواهد شد.

وی می‌گوید: سوخت و روغن پیرولیزی در صنایع مختلف کشور کاربرد دارد و حتی می‌توان آن را صادر کرد ولی متأسفانه براساس قانون، صادرات سوخت توسط بخش خصوصی ممنوع است و سوخت و روغن پیرولیزی نیز به عنوان یک محصول جدید، مشمول این قانون می‌شود. یعنی پیمانکار در حال حاضر نمی‌تواند سوخت و روغن پیرولیزی را صادر کند و اگر امکان صادرات برای بخش خصوصی فراهم نشود، کم‌کم از این عرصه کنار می‌رود و باید فرآیندهای گذشته را برای مدیریت این دسته از پسماندها ادامه بدهیم.