مرصاد جعفری - اطلاعات: شهرهای بزرگ ایران بار دیگر به جنگ معضلی زیست محیطی رفته اند که نتیجه اش از ابتدا مشخص است. مواجهه با پدیده های مخرب زیست محیطی یا اقلیمی در فصول مختلف به عادتی ناخواسته تبدیل شده که گویا تنها راه مقابله با آن گذر زمان است و تحمل شرایط با درصد آسیب پذیری بالا.

این بار آلاینده های شهری و معضل آلودگی هوا به لحاظ داده های کمی،با اختلاف پیروز این نبرد نابرابر است. نگاهی به داده های منتشر شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می دهد که تعداد روزهای با هوای ناسالم برای گروه های حساس   در کل سال ۱۴۰۲، ۶۹ روز بوده و این رقم برای امسال با اینکه هنوز بیش از ۹۰ روز ازآن  باقی مانده، ۸۰ روز هوای ناسالم برای گروه های حساس است که تا این مقطع  با کل سال گذشته ازاین نظر برابری می کند.

این آمار گویای این موضوع است که نه فقط روش های مدیریتی برای مقابله با این معضل زیست محیطی ناکارآمد بوده بلکه شرایط به سمت بحران هم میل کرده است. لازم به توضیح نیست که افزایش میزان آلاینده ها  یعنی بالارفتن  شمار بیماران   ریوی و قلب و عروقی و درنتیجه افزایش چشمگیر مرگ و میر ناشی از آن ،چنانکه وزرات بهداشت مرگ سالانه ۳۰ هزار نفر به دلیل آلودگی هوا در ایران  را گزارش  کرده است.

این در شرایطی است که سالها  ازتصویب  قانون هوای پاک  می گذرد  و به دستگاه ها هم برای اجرا ابلاغ شده است وجای تاسف است که  حتی در اجرای قانون هم ناتوان مانده ایم.

البته  روش های به کارگیری و اجرای قانون هوای پاک را   می دانیم؛ ازجمله  جایگزینی سوخت های پاک به جای استفاده از سوخت های با آلاینده بالا در نیروگاه های تامین انرژی که به روش ۵۰ سال پیش تامین برق می کنند، توسعه حمل و نقل عمومی و سوییچ کردن ناوگان حمل و نقل کنونی با خودروها و اتوبوس های برقی، سرمایه گذاری و میدان دادن به شرکت های دانش بنیان برای بهره مندی از فناوری‌های انرژی‌های تجدید پذیر، توسعه خطوط تردد دوچرخه، توسعه نیروه گاه های تامین انرژی های پاک نظیر انرژی خورشیدی با توجه به ساعات آفتابی بالای سرزمین پهناور ایران و انرژی بادی، بهبود کیفیت حامل های انرژی و مطابقت آن با استانداردهای جهانی، جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای با استاندارد آلایندگی بالا  و همچنین خودروهای برقی، افزایش بهره وری در زمینه انرژی و سوخت، توسعه شهر و ساختمانهای سبز و راهکارهای عملی دیگری که آگاه به اثرگذاری آن هستیم ولی در اجرایش مستاصل مانده ایم ؛ به طوری که کمیته محیط زیست کمیسیون کشاورزی مجلس چندی پیش اعلام کرد که ۲۷ درصد احکام تاثیرگذار ابلاغی توسط دستگاه ها اجرا نشده و ۶۷ درصد آن هم ناقص اجرا شده است. چرایی عدم اجرای این قانون که  حفظ   جان و سلامتی مردم  را هدفگذاری کرده  است جای بحث بسیار دارد. بخشی از دلایل عدم اجرای قانون هوای پاک به عدم مدیریت و نظارت و جدیت در اجرا برمی گردد. اینکه فلان دستگاه به اجرای قانونی که نتیجه اش بهبود کیفیت هوا و کاهش تهدید سلامت مردم است علاقه ای نشان نمی دهد، جای تعجب دارد. موضوعی که از حقوق اولیه شهروندان است و اثرات سوء آن علاوه بر تهدید سلامت و جان مردم، هزینه های هنگفتی هم روی دوش دولتمردان خواهد گذاشت.

نکته عجیب دیگر استفاده از شیوه هایی است که بارها آزمونش را پس داده و ناکارآمدی آن از کیفیت هوای کلانشهرها پیداست، اما مسئولان همچنان اصرار و تاکید بر اجرای آن دارند. روش هایی مانند اجرای طرح زوج و فرد ترددخودروها؛ یا تصمیماتی که حتی تاثیر مقطعی و کوتاه مدت هم ندارد مثل تعطیلی مراکز آموزشی، ادارات و... که این هم خود بر اقتصاد کشور اثرات جبران ناپذیری دارد.

کارشناسان و متخصصین محیط زیست و آب و هواشناسی بارها ایراد کار را فریاد زده اند  و تحقیق و پژوهش های بی شماری در این مقوله و ارائه راهکارها داریم، اما عملا مدیری نیست ازآنها استفاده کند. الگوهای فراوانی درسطح بین المللی از چگونگی موفقیت  کشورها مانند نروژ، سوئد، انگلستان، ژاپن،چین و... درمقابله با این پدیده ویرانگر داریم و نتایج اقدام آنها کاملا جواب داده است، اما این چنین تجربه هایی را نادیده گرفته ایم. مگر نه اینکه رئیس جمهوری بر بهره گیری از روش های علمی واستفاده از تجربه کارشناسان و صاحبنظران دنیا برای حل مسائل کشور تاکید دارند؟ ولی وقتی این یافته های موفقیت آمیز نادیده انگاشته می شود، نتیجه اش رجوع می شود به روش هایی که از عمر نارکارآمدی آن بیش از ۲۰ سال می گذرد. 

کمی تامل در موضوع بر ما نمایان می سازد که:
- سازمان محیط زیست ما مهجور مانده و در اسلوب حکمرانی کنونی از درجه اعتبار پایینی برخوردار است که احکامش، نظراتش و اقداماتش یا دور زده می شود یا اجرا نمی شود.
- ما حتی فراقانونی عمل می کنیم و از قانونی که خود سالها برای گردآوری آن زمان گذاشته ایم، عبور کرده ایم .
- اقتصاد ضعیف، عدم توسعه یافتگی و ضعف مدیریتی، منجر به صف آرایی و تعدد مشکلات و معضلاتی (ناترازی های گسترده در حوزه انرژی، آب، سوخت و ...) شده است که انرژِی  و توان فکری  برای کشف راه حل آن موضوعات،دیگر رمق    چاره جویی برای مساله به ظاهر درجه چندم نظیر آلودگی هوا راباقی نمی گذارد.
- دیپلماسی کم اثر و مشکلات کشور در ارتباط با دنیا و  از آن مهمتر 
تحریم های کمرشکن عملا بهره بردن از روش های نوین مقابله با 
پدیده های  زیست محیطی را غیر ممکن کرده است.
با این شرایط به نظرمی رسد اکنون  فقط باید دست به دامان گذر زمان بود که گویا این روزها جز این چاره ای نیست ...
لیکن  شهر من! به تو می اندیشم....