بهرام امیراحمدیان - اطلاعات: اکنون ۱۰کشور عضو بریکس هستند. در سال ۲۰۰۹ چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین این بلوک را تشکیل دادند و نام این تشکیلات برگرفته از حرف اول نام این کشورهاست(BRIC)، سپس در سال ۲۰۱۰ با پیوستن آفریقای جنوبی به آن، به بریکس(BRICS) تغییر نام داد. در سال ۲۰۲۴ چهار کشور ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی به عضویت بریکس درآمدند.

عربستان سعودی و آرژانتین هم برای عضویت دعوت شدند ولی آرژانتین از تقاضای عضویت انصراف داد و عربستان رسما پذیرفته شد. در یک تصویر کلی بریکس را می توان بشرح زیر توصیف کرد:

۱- گروه بریکس در دو دهه گذشته به یک نیروی سیاسی بزرگ تبدیل شده است و بر اساس تمایل خود برای ایجاد وزنه تعادلی در برابر نفوذ غرب در نهادهای جهانی ساخته شده است.

۲-گسترش این گروه در سال ۲۰۲۳نمونه ای از وزن رو به رشد آن است، اما اختلافات جدیدی را در مورد مسائلی مانند تهاجم روسیه به اوکراین نیز به همراه دارد.

۳-کارشناسان می گویند که رهبری روسیه در سال ۲۰۲۴می تواند تمرکز ضد غربی این بلوک را تشدید کند، از جمله تلاش برای کاهش ارزش دلار آمریکا، اما این یک نبرد دشوار خواهد بود.

کشورهایی که بریکس را تشکیل می دهند، یک گروه غیررسمی از اقتصادهای نوظهور هستند که امیدوارند نفوذ خود را در نظم جهانی افزایش دهند. بریکس که در سال ۲۰۰۹ تأسیس شد، بر این فرض تأسیس شد که نهادهای بین المللی بیش از حد تحت سلطه قدرت های غربی هستند و دیگر به کشورهای در حال توسعه خدمت نمی کنند. این بلوک به دنبال هماهنگ کردن سیاست های اقتصادی و دیپلماتیک اعضای خود، ایجاد نهادهای مالی جدید و کاهش وابستگی به دلار آمریکا بوده است.

آیا ارز بریکس می تواند جایگزین دلار شود؟

کشورهای بریکس بیش از یک دهه است که به دنبال کاهش برتری دلار آمریکا در تجارت بین المللی بوده اند، در درجه اول با افزایش استفاده از ارزهای خود برای تجارت، به ویژه «رنمینبی» چین. همچنین فشاری برای معرفی یک ارز جدید در سطح بریکس وجود دارد که لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس جمهور برزیل، یکی از طرفداران اصلی آن است. سایر پیشنهادات پولی ارائه شده در اجلاس سال ۲۰۲۳ شامل تأسیس یک ارز دیجیتال جدید یا استفاده از سبد ترکیبی از ارزهای بریکس بود .

با این حال، بدبینان می گویند که این جاه طلبی ها دور از دسترس هستند. ارز بریکس مستلزم مصالحه های سیاسی بزرگ، از جمله اتحادیه بانکی، اتحادیه مالی و همگرایی کلی اقتصاد کلان است. دلار که مدت ها  ارز ذخیره اصلی جهان است، هنوز در بیش از ۸۰ درصد تجارت جهانی استفاده می شود و بسیاری از کارشناسان تردید دارند که ارز ذخیره جدید بریکس به اندازه کافی پایدار یا قابل اعتماد باشد که به طور گسترده برای معاملات جهانی مورد اعتماد قرار گیرد.

تسلیحاتی شدن دلار

یکی از کاتالیزورهای تلاش برای دلارزدایی از اقتصاد جهانی، روشی است که ایالات متحده دلار را برای هدف قرار دادن رژیم هایی که دشمنان خود می داند، به سلاح تبدیل کرده است. بر اساس گزارش چتم هاوس، مسدود کردن ذخایر ارزی روسیه در فوریه ۲۰۲۲مطمئنا تهاجمی ترین تسلیحاتی شدن دلار تا به امروز پس از حملات مشابه (اما بسیار کوچکتر) به بانک های مرکزی لیبی، ایران، ونزوئلا و افغانستان است.  تئوری این است که استفاده از دلار به عنوان ابزار سیاست خارجی و استفاده بیش از حد از تحریم هایی مانند این می تواند باعث نگرانی کشورهای بیشتری در مورد از دست دادن دسترسی به دلارهای خود شود و تمایل به دور شدن از دلار به سمت گزینه های دیگر را تشویق کند .

سطح مبادلات تجاری قدرتهای بزرگ بریکس با ایالات متحده

ایالات متحده اولین شریک تجاری چین است. در سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ چین بین ۴۲۰ تا ۵۸۰ میلیارد دلار صادرات به ایالات متحده داشته است. سهم ایالات متحده از صادرات چین بین ۱۵ تا ۱۸ درصد از کل صادرات چین، در نوسان بوده است.

در این سالها واردات چین از ایالات متحده بین ۱۲۳ تا ۱۸۰ میلیارد دلار در نوسان بوده است. ایالات متحده ۶.۵ درصد از واردات چین را تامین کرده است.

مجموع تجارت چین با ایلات متحده در سال ۲۰۲۳ برابر ۶۶۸ میلیارد دلار بوده است که بیش از همه حجم تجارت اعضای غیر از چین بریکس بوده است.

تجارت هند با آمریکا در سال ۲۰۲۳ برابر ۱۲۰ میلیارد دلار بوده است. هند در این سالها بین ۵۰ تا ۸۰ میلیارد دلار صادرات به ایالات متحده داشته است. واردات هند از ایالات متحده بین ۲۶ تا ۵۲ میلیارد دلار بوده است.

دو کشور چین و هند در سال ۲۰۲۳ مجموعا ۷۸۸ میلیارد دلار با ایالات متحده (با دلار) تجارت داشته اند.

روسیه از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ بین ۶ تا ۹ میلیارد دلار از هند واردات داشته که در ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ بین ۴۱ تا ۶۷ میلیارد دلار افزایش داشته است(فروش نفت ارزان روسیه به چین و هند و بهره گیری از خلا ایران به سبب تحریم ها).

واردات چین از روسیه در سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ بین ۶۱ تا ۷۸ میلیارد دلار در نوسان بوده است. در  سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ این رقم از ۱۱۴ به ۱۲۸ میلیارد دلار افزایش داشته است. نفت ارزان روسیه برای جایگزینی موجب کاهش واردات چین از نفت ایران شده است و این خود دلیلی برای واگرایی است.صادرات چین به روسیه بین ۵۰ میلیارد دلار (۲۰۱۹)، تا ۱۱۱ میلیارد دلار (۲۰۲۳) در نوسان بوده است. افزوده شدن شش کشور جدید به گروهی موسوم به بریکس که اقتصادهای نوظهور جهان را گردهم آورده چه دستاوردی برای ایران و خاورمیانه به همراه دارد؟سران کشورهای گروه بریکس اواخر ماه اوت ۲۰۲۳ در جریان پانزدهمین نشست این گروه در آفریقای جنوبی، موافقت خود را با عضویت ایران و پنج کشور دیگر اعلام کردند تا بدین ترتیب فرایند عضویت این کشورها از ابتدای ژانویه ۲۰۲۴آغاز شده است. این عضویت برای ایران مهم است زیرا گروه بریکس در پی بر هم زدن توازن قدرت در جهان است.

ایران مدت‌هاست به ظهور یک جهان چندقطبی و به چالش کشیده شدن نظم جهانی، تحت رهبری ایالات متحده باور دارد؛ از این رو، بریکس را بخشی از نظم نوین جهانی مطلوب خود می داند. با وجود عضویت ایران در سازمانهای منطقه ای از جمله در شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بریکس(که در هر سه سازمان روسیه رهبری مخالفت با غرب را تبلیغ می کند)، هنوز مساله کاهش ارزش پول ملی در برابری با دلار حل نشده است. این یک فرایند طولانی در رابطه با فرایند بهبود ساختار اقتصادی -سیاسی است که امید می رود در آینده ای نه چندان دور بدان دست یافت .   

وزیر خارجه هند دکتر جایشانکار در مجمع دوحه ۲۰۲۴: گفت: «... ما همیشه گفته ایم که هند هرگز طرفدار دلار زدایی نبوده است، در حال حاضر هیچ پیشنهادی برای داشتن ارز بریکس وجود ندارد. بریکس در مورد معاملات مالی بحث می کند... ایالات متحده بزرگترین شریک تجاری ما است، ما اصلا علاقه ای به تضعیف دلار نداریم.

چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان (با ۱.۳ میلیارد نفر جمعیت) در کنار هند(با ۱.۴ میلیون نفر جمعیت)، دیگر عضو مهم بریکس، بر خلاف روسیه (با ۱۴۵ میلیون نفر جمعیت) که تصمیمی برای دلار زدایی دارد و آن را تبلیغ می کنند، این ریسک را نمی پذیرند، زیرا دو عضو یاد شده جمعا بیش از ۲.۵ میلیارد یا یک چهارم جمعیت جهان را ادار هستند. دلار زدایی فرایندی طولانی و پیچیده است، اگرچه ممکن است در آینده اتفاق بیافتد .