امروزه برخی به وسیله هوش مصنوعی، فتواهایی را استخراج می‌کنند. آیا این نتایج فقهی که از هوش مصنوعی دریافت می‌شود، اعتبار دارد؟
آیت الله محمد قائینی نجفی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در نشستی تخصصی به این پرسش پاسخ گفته است. مبلغ خلاصه‌ای از نظرات وی را برگزیده است که می‌خوانید:
آیا این ابزار توان دریافت مجموعه اطلاعاتی که تاثیرگذار در سرنوشت مسائل و رسیدن به نتایج در مسائل فتوا و قضا را دارد یا خیر و اگر دارد میزان آن چقدر است.
من هنوز از امکان هوش مصنوعی اطلاع تفصیلی ندارم و برای کارشناسان هم مسئله مشخص نیست و نتایج و پیامدهای استفاده از این وسیله هم معلوم نیست.
در فقه رسیدن به نتایج در حد یک ماشین حساب معمولی که داده‌های اولی به آن داده شود و به نتیجه قطعی برسد نیست، بلکه پیچیدگی‌هایی دارد.
ما بحث را بر اساس احتمال پیش می‌بریم. فرض می‌کنیم هوش مصنوعی به گونه‌ای است که می‌شود مسائل مقدماتی مربوط به استنباط و استنتاج احکام را به آن داد و همچنین امکان جمع این مقدمات برای دستیابی به نتایج که از آن تعبیر به نظرات فقهی و قضایی می‌شود هم برایش وجود دارد.
آیا درجه اجتهاد هوش مصنوعی می‌تواند بالاتر از فقیه باشد؟ وجود این وسیله نه تنها در بی‌اعتبارکردن نظرات فقها تاثیرگذار نیست بلکه خود این وسیله از نظر شریعت ارزش اعتباری ندارد.
گفتیم یکی از مراجع بزرگ شیعه رساله عملیه خودش را در اختیار برخی از بزرگان دیگر قرار داد تا بررسی اجمالی کنند. نه اینکه بررسی اجمالی صحت مقدمات، بلکه منظور آن فقیه این بود این رساله علمیه با همان مقدماتی که مبانی آن فقیه در اصول و فقه را تشکیل می‌دهد، بررسی شود.
وقتی آن بزرگ رساله این فقیه را در مدت کوتاهی بررسی کرد، مواردی را یادداشت کرده بود که آن موارد با حفظ مبانی آن فقیه صاحب رساله نادیده گرفته شدند و غفلت آن فقیه در به کارگیری مبانی خودش برای رسیدن به نتایج، منشا خطا در تعدادی از فتاوای او شده بود.
آیا شارع نتیجه حاصل از هوش مصنوعی را پذیرفته است؟ خیر. دلیلی به دست ما نرسیده است که نتایج به دست آمده توسط هوش مصنوعی اعتبار دارد.
هوش مصنوعی ولو معادل شخص طبیعی به نتایج دست داشته باشد، برای کسی که بخواهد این وسیله را مورد اعتماد خودش قرار دهد، یقین آور نیست و اعتبار ندارد.
نشست «هوش مصنوعی و حجیت فتوا، قضا و قول خبره و کارشناس» در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شد.
