این دریا مناقشه برانگیز است

بهرام امیر احمدیان: یکی از مناقشه بر انگیزترین دریاهای جهان، دریای چین جنوبی است که در یک سوی آن جمهوری خلق چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر و در سوی دیگر کشورهایی قرار دارند که در محدوده دریای چین جنوبی و در شمال آن ژاپن و کره شمالی در دریای چین شرقی وابسته به دریای چین جنوبی هستند که بزرگترین شاهراه دریایی در شرق آسیا و در غرب اقیانوس آرام واقع است.

از آنجایی که بیش از 85 درصد کالاهای تجاری و تجارت بین الملل از طریق حمل و نقل آبی صورت می گیرد، چین به عنوان بزرگترین وارد کننده انرژی و مواد خانم و صادر کننده بزرگ کالاهای تولیدی-صنعنتی  ساخت خود به بازار مصرف است، ناگزیر توجهی استراتژیک به دریای چین جنوبی دارد.

این شاهراه حیاتی از اهمیت خاصی برای چین برخوردار است. جمهوری خلق چین از سال 2013 با تعریف ابتکار کمربند و راه دو مسیر عمده، یکی آبی(راه ابریشم دریایی قرن 21) و دیگری زمینی(شش کریدور اقتصادی) تجارت و نفوذ خود را در آسیا، آفریقا و تا اندازه ای در اروپا دنبال می کند. کریدور «پل زمینی نوین اوراسیا»، که مستقیما چین را با بیشترین مسافت به روسیه و از آنجا به بلاروس-لهستان-آلمان به اروپای غربی متصل می کرد، با تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، روسیه و بلاروس تحریم و این مسیر به اروپا مسدود شده است.

از کریدورهای اقتصادی ششگانه، کریدور شماره شش از چین به آسیای مرکزی و از آنجا از طریق ایران به ترکیه و اروپا منتهی می شود. برخلاف انتظار ما ایرانی ها، کریدور اقتصادی شماره شش به عنوان جایگزین کریدور اقتصادی اوراسیا فعال نشد(به علت تحریم ایران وFATF)، در حالی که می توانست برای ایران موقعیتی چهارراهی ایجاد کند و به ارتقای جایگاه در اقتصاد ترانزیت و حمل و نقل منجر شود.

بنابراین ارتباط ترانزیتی چین با اروپا از راه زمینی مسدود شد. به همین سبب چین ناگزیر از بهره گیری از راههای آبی است که مهمترین آن دریای چین جنوبی است. در حقیقت حیات اقتصادی چین به این آبراهه بین المللی وابسته است که در جنوب آن تنگه استراتژیک مالاکا قرار دارد که یکی از مهمترین و استراتژیک ترین تنگه جهان است و کشورهای دو سوی آن متحد ایالات متحده هستند. افزون بر چین، اقتصادهای فیلی پین، تایوان، ویتنام، کره جنوبی و ژاپن سخت به این تنگه وابسته است.

اهمیت جزایر در مناقشات منطقه

در بخش شمالی دریای چین جنوبی، چین، تایوان و ویتنام بر سر حاکمیت جزایر پاراسل رقابت می کنند. چین از سال ۱۹۷۴آنها را اشغال کرده است. جمهوری خلق چین و تایوان همچنین مدعی جزیره پراتاس هستند که تایوان کنترل آن را بر عهده دارد. در بخش جنوبی دریا، چین، تایوان و ویتنام هر کدام مدعی تقریبا 200 جزیره اسپراتلی هستند، در حالی که برونئی، مالزی و فیلیپین، مدعی مالکیت برخی از آنها هستند.

ویتنام بیشترین ویژگی های زمینی را در زنجیره جزیره در دست دارد. تایوان بزرگترین را اشغال می کند. در قسمت شرقی دریا، چین، تایوان و فیلیپین ادعای «اسکاربورو شول» را دارند. چین از سال 2012 کنترل آن را در دست دارد. تایوان با مناطق انحصاری اقتصادی انحصاری 200 مایل دریایی همپوشانی دارد که پنج کشور جنوب شرقی آسیا - برونئی، اندونزی، مالزی، فیلیپین و ویتنام - می توانند از سواحل سرزمین اصلی خود تحت «کنوانسیون حقوق دریاها، سازمان ملل متحد» در سال 1994 ادعا داشته باشند.

چندین دولت آسیایی حاکمیت خود را بر صخره ها، تپه ها و سایر عوارض جغرافیایی در دریای چین جنوبی که به شدت به آنها سوداگرانه نگریسته می شود، ادعا دارند که جمهوری خلق چین مسلما قاطعانه ترین ادعاها را مطرح می کند. ایالات متحده هیچ ادعای ارضی در دریای چین جنوبی ندارد و هیچ موضعی در مورد حاکمیت بر هیچ یک از عوارض جغرافیایی در این دریا اتخاذ نمی کند، اما مقامات ایالات متحده اصرار دارند که اختلافات باید بدون اجبار و بر اساس قوانین بین المللی حل و فصل شود.به همین سبب ارتش ایالات متحده آمریکا در کشورهای متحد خود در منطقه پایگاه نظامی دارد و از دریا و هوا در این منطقه حضور دارد؛ موردی که سبب نارضایتی چین می شود و به تنش بین دوکشور دامن می زند. 

جزایر مصنوعی چین

بین سال های 2013 و 2015، چین احیای گسترده زمین (یعنی عملیات ساخت جزیره) را در زنجیره جزیره اسپراتلی انجام داد. به گفته وزارت دفاع، این احیا حدود پنج مایل مربع خشکی مصنوعی را در هفت سایت مورد مناقشه که چین تحت کنترل آنها است، ایجاد کرد. چین زیرساخت های نظامی را بر روی سیستم های موشکی پیشرفته ضد کشتی و ضد هوایی و سایر تجهیزات نظامی در این مقر‌ها مستقر کرد .

جدا از اختلافات حاکمیت، دولت های ایالات متحده، چین و سایر کشورها بر سر حقوقی که قوانین بین المللی به ارتش های خارجی برای پرواز، کشتیرانی و فعالیت در دریای سرزمینی یا منطقه انحصاری اقتصادی یک کشور اعطا می کند، اختلاف نظر دارند. چندین عضو کنگره اخیر تلاش های چین برای استفاده از اجبار و ارعاب برای افزایش نفوذ خود در دریای چین جنوبی را بررسی و قوانینی را با هدف بهبود توانایی ایالات متحده و شرکای آن برای محافظت از منافع خود، از جمله آزادی دریانوردی و پرواز تصویب کرده اند .

دریای چین جنوبی یکی از آبراه های پر ترافیک در جهان است. تخمین زده می شود که سالانه 3400 میلیارد دلار محمولات تجاری از این دریا عبور می کند، از جمله تامین انرژی برای متحدان ایالات متحده شامل اقتصادهای بزرگی چون ژاپن و کره جنوبی  متحد مهم دیگر تایوان. به گفته اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، دریای چین جنوبی حاوی حدود 11 میلیارد بشکه نفت است که به عنوان ذخایر «اثبات شده» یا «احتمالی» رتبه بندی شده است - سطحی مشابه مقدار ذخایر نفت اثبات شده در مکزیک - و 190 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی.  دریای چین جنوبی همچنین شامل ذخایر ماهی قابل توجه، مرجان ها و سایر منابع زیر دریا است.

فیلیپین و همکاری دوباره با ایالات متحده

ادعاهای گاهی بی مورد و زروگویانه چین سبب موازنه سازی کشورهای منطقه با ایلات متحده در برابر چین شده است. اکنون علاوه بر ژاپن، کره جنوبی و تایوان، فیلی پین نیز زیر چتر حفاظتی ایالات متحده قرار گرفته است. اکنون، سه دهه پس از پایان حضور گسترده نظامی ایالات متحده توسط فیلیپین که با تصرف مجمع الجزایر از اسپانیا در سال 1898 آغاز شد، سربازان آمریکایی دوباره در حال بازگشت هستند.فردیناند مارکوس جونیور، رئیس جمهوری فیلیپین، که سال گذشته به قدرت رسید، در تغییر سیاست سلف خود، به واشنگتن روی آورده است و ردپای نظامی ایالات متحده را در این کشور تحت پیمان دفاع متقابل سال 1951 و پیمانی به نام «توافقنامه همکاری دفاعی پیشرفته»گسترش داده است.

او اکنون به پنتاگون اجازه داده است تا تجهیزات را مستقر و نیروها را در مجموع 9در  سایت در فیلیپین پراکنده کند. برخی از آنها در پالاوان در نزدیکی اسپراتلی مورد مناقشه قرار دارند و برخی رو به شمال به سمت تایوان، جزیره خودمختاری هستند که پکن ادعا می کند قلمرو خود است.

مارکوس همچنین از جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، قول گرفته است که در صورت حمله به نیروهای مسلح این کشور جنوب شرقی آسیا در دریای چین جنوبی، سربازان آمریکایی به دفاع از فیلیپین خواهند آمد، چیزی که واشنگتن قبلا تمایلی به تعهد به آن نداشت .در حالی که تصمیمات مارکوس جونیور تا حد زیادی ناشی از مناقشه ارضی دریای چین جنوبی بوده است، او همچنین نگرانی های خود را در مورد تأثیر تهاجم احتمالی چین به تایوان به اشتراک گذاشته است و می گوید که «تصور سناریویی که فیلیپین به نحوی دخالت نکند، بسیار دشوار است. »با این حال، پکن به گسترش «توافقنامه همکاری دفاعی پیشرفته»واکنش نشان داده و گفته است که این اقدام «به طور جدی به منافع ملی فیلیپین آسیب می رساند و صلح و ثبات منطقه ای را به خطر می اندازد.»

این تصمیم ادعا کرد که این تصمیم «فیلیپین را به ورطه درگیری های ژئوپلیتیکی می کشاند». هوانگ شیلیان، سفیر چین در مانیل، نیز در مارس 2024 به فیلیپین توصیه کرد که «به جای دامن زدن به آتش با پیشنهاد دسترسی ایالات متحده به پایگاه های نظامی در نزدیکی تنگه تایوان، به صراحت با «استقلال تایوان» مخالفت کند».