ریحانه حیدری - ضمیمه نوروزنامه روزنامه اطلاعات| سوزن‌دوزی، هنر اصیل مردمان ایران، قدمت زیادی دارد و از خراسان تا کرمان، سیستان و بلوچستان و... رواج داشته است. کسب و کار بسیاری از مردم از راه نخ‌ریسی بوده، به‌طوری که حتی فردوسی در شاهنامه توضیح می‌دهد زنان و دختران شهر هر روز در کنار صخره‌ای نخ‌ریسی می‌کردند؛ البته فردوسی هم این هنر را به دوره اردشیر بابکان نسبت می‌دهد و می‌توان حدس زد سوزن‌دوزی در ایران از چه قدمتی برخوردار است.
امروز دوباره سوزن‌دوزی بسیار موردتوجه قرار گرفته و در دوخت و تزیین لباس‌های زنانه و مردانه، ساخت زیور آلات، رومیزی و... به کار می‌رود. سیستان و بلوچستان یکی از محروم ترین استان‌های ایران محسوب می‌شود اما سوزن‌دوزی راهی برای کسب درآمد و توانمندسازی زنان این منطقه به حساب می‌آید.
مینا شیرانی، بنیان‌گذار گروه کارآفرینی اجتماعی سوچن، از راه سوزن‌دوزی به توانمندسازی زنان در سیستان و بلوچستان کمک می‌کند. این گروه در سال ۱۳۹۸ عضو شورای جهانی صنایع دستی شده است.
*ایده شکل‌گیری و ایجاد سوچن از کجا آمد؟
ایده شکل‌گیری برند سوچن از زمانی آغاز شد که در جریان سفرهای تحقیقاتی خود به سیستان و بلوچستان، با هنر ارزشمند سوزن‌دوزی بلوچ و سفال کلپورگان آشنا شدم. متوجه شدم که این هنرها با وجود اصالت و زیبایی بی‌نظیرشان، آن‌گونه که باید شناخته نشده‌اند و بازار مناسبی برای عرضه آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر، زنان هنرمند این منطقه با وجود مهارت بالا، درآمد پایداری نداشتند.
این دغدغه باعث شد همراه با همسرم ابتدا به فکر راه‌اندازی یک فروشگاه اینترنتی برای معرفی و فروش محصولات سوزن‌دوزی بیفتیم، اما در ادامه دریافتیم که کیفیت، طراحی و بسته‌بندی این محصولات نیاز به ارتقا دارد. بنابراین تصمیم گرفتیم قدمی به عقب برگردیم و از مرحله ایده‌پردازی، طراحی و تولید محصولاتی با کیفیت و استاندارد جهانی شروع کنیم. این‌گونه بود که سوچن متولد شد؛ برندی که هدفش ارائه محصولاتی با هویت و اصالت هنر بلوچ، اما با کیفیتی درخور بازارهای داخلی و بین‌المللی است.
*شما در شعارهایتان به عشایر مدرن اشاره دارید، از نگاه شما عشایر چطور می‌توانند مدرن هم باشند؟ و تعریفتان از عشایر مدرن چیست؟
عشایر مدرن از نگاه من، نه صرفا اشاره به عشایر سنتی دارد و نه کاملا در قالب یک تعریف رایج از مدرنیته می‌گنجد. این مفهوم در واقع به شیوه‌ای از زندگی اشاره دارد که در آن، افراد به دلایل مختلف، چه از سر رفاه و میل به کشف جهان و چه از سر نداشتن جایگاه ثابت در زندگی شهری، در حال جابه‌جایی و تطبیق دائمی با شرایط جدید هستند.
در دنیای مدرن، تحرک و تغییر مداوم به بخشی از سبک زندگی بسیاری از افراد تبدیل شده و چیزی که از گذشته های دور در ذات کوچ‌نشینی وجود داشت امروز به شکلی دیگر بازتعریف می شود.
عشایر مدرن در معنای فلسفی خود، انسان‌هایی هستند که به دنبال هویت گمشده‌ای می‌گردند، اما نه در قالب یک شعار یا سبک زندگی فانتزی، بلکه به‌عنوان یک جریان واقعی در زندگیشان. آن‌ها در میان تغییرات و حرکت دائمی، تلاش می‌کنند بخشی از اصالت و فرهنگی را که ریشه در گذشته دارد، حفظ کنند. این همان نقطه‌ای است که سوچن با آن‌ها همراه می‌شود؛ چون ما نیز در طراحی و تولید محصولاتمان، میان سنت و مدرنیته، میان اصالت و نیازهای امروزی، تعادل ایجاد کرده‌ایم.
*عشایر مدرن در سیستان و بلوچستان، نماد چه چیزی هستند؟
نماد پیوند سنت و نوگرایی. آن‌ها افرادی هستند که در عین حفظ فرهنگ و هنر سرزمین خود، از تحولات دنیای امروز نیز تأثیر می‌گیرند و خود را با آن تطبیق می‌دهند. برای ما این مفهوم به‌عنوان یک استعاره عمل می‌کند؛ اشاره به انسان‌هایی که در رفت‌وآمد دائمی میان گذشته و آینده، میان فرهنگ و تغییر، میان ریشه‌ها و جهان مدرن قرار دارند. ترکیب «عشایر مدرن» تضادی در خود دارد که موجب تفکر و پرسش می‌شود: چطور می‌شود هم عشایر بود و هم مدرن؟ این همان نقطه‌ای است که ما در سوچن دنبال می‌کنیم؛ ساختن پلی میان این دو جهان برای افرادی که در حرکت مداوم، به دنبال معنا و اصالت هستند.
*ایده کارها و انتخاب اسامی و پیاده‌سازی برای محصولات سوچن چطور انتخاب می‌شود؟
ایده‌های محصولات سوچن از ترکیب هنر اصیل بلوچ با نیازهای روز جامعه شکل می‌گیرد. ما تلاش می‌کنیم ضمن حفظ هویت فرهنگی نقوش و طرح‌ها، محصولات کاربردی و موردنیاز بازار امروز را طراحی کنیم.
فرآیند طراحی از ایده‌پردازی شروع می‌شود که گاهی از دل گروه داخلی و گاهی از پیشنهادهای خارج از مجموعه می‌آید. پس از تصویب، این ایده‌ها در نرم‌افزاری که به‌طور اختصاصی برای طراحی سوزن‌دوزی توسعه داده‌ایم اجرا می‌شوند. سپس نمونه‌های اولیه توسط بهترین سوزن‌دوزهای بلوچ تولید می‌شود و پس از اصلاحات نهایی، به تولید انبوه می‌رسد.
در انتخاب اسامی محصولات، تلاش می‌کنیم نام‌ها یا ریشه بلوچی داشته باشند یا برگرفته از فرهنگ ایرانی باشند. این فرایند به‌شکل مشارکتی انجام می‌شود؛ یعنی اعضای تیم، به‌ویژه افرادی که بیشترین نقش را در تولید محصول داشته‌اند، بر اساس احساس و ارتباطی که با آن محصول پیدا کرده‌اند، نام‌هایی را پیشنهاد می‌کنند. در نهایت، تصمیم‌گیری درباره نام محصول با همفکری تیمی و نظر جمعی انجام می‌شود.
*چه مسیری را برای تبلیغ و شناساندن آثار و محصولات خودتان طی کردید؟
ما از ابتدا بر این باور بودیم که کیفیت بالای محصول، خود بهترین تبلیغ است. بنابراین ابتدا روی طراحی، بسته‌بندی و تولید محتوای باکیفیت تمرکز کردیم. در زمینه تبلیغات، از عکاسی صنعتی و تولید تیزرهای تبلیغاتی حرفه‌ای بهره بردیم و تلاش کردیم محصولات را در قالبی فاخر به نمایش بگذاریم. همچنین حضور در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و راه‌اندازی فروشگاه اینترنتی از دیگر روش‌های ما برای معرفی برند سوچن بوده است.
*گاهی درباره توانمندسازی زنان در سیستان و بلوچستان می‌گویید، از نگاه شما اصل توانمندسازی زنان چه مواردی را در بر می‌گیرد و تا چه اندازه در این حوزه توانسته‌اید موفق عمل کنید؟
توانمندسازی زنان، به معنای ایجاد شرایطی است که آن‌ها بتوانند به استقلال مالی و اجتماعی دست پیدا کنند. این فرایند باید به‌گونه‌ای باشد که زنان بدون از دست دادن هویت و نقش‌های فرهنگی خود، فرصت‌های جدیدی برای رشد و پیشرفت داشته باشند. در سوچن، توانمندسازی را با ایجاد اشتغال پایدار آغاز کردیم، یعنی به زنان هنرمند امکان دادیم که از طریق هنرشان درآمد داشته باشند، بدون این‌که درگیر پیچیدگی‌های فروش و بازاریابی شوند. تاکنون توانسته‌ایم برای ۲۵۰ زن، به‌ویژه زنان روستایی، درآمد پایدار ایجاد کنیم.
*آنچه که سوچن انجام می‌دهد نماد توسعه پایدار است، آن هم در سیستان و بلوچستان که مورد بی‌مهری قرا ردارد، تولید زباله کمتر، توانمندسازی جامعه محلی و شناساندن افسانه‌ها و تاریخ این منطقه و... این مأموریت‌ها چطور در ذهن مدیران سوچن ایجاد شد؟
برای ایجاد تغییرات مثبت در جامعه محلی، باید یک مدل پایدار تعریف می‌کردیم. در نتیجه تصمیم گرفتیم که سوچن فقط یک برند تجاری نباشد، بلکه یک کسب‌وکار اجتماعی باشد که درآمدزایی آن در خدمت توسعه جامعه محلی قرار گیرد.
از بسته‌بندی‌های دوستدار محیط‌زیست استفاده کردیم، مواد اولیه باکیفیت و ماندگار به‌کار بردیم و خدمات آموزشی و بهداشتی به زنان و کودکان منطقه ارائه دادیم.
*شروع هر کار با سختی و دشواری همراه است، تا به حال در این مسیر ناامید شده‌اید؟ چه چیزی شما را دوباره به مسیر امیدوار کرده است؟
بله، مثل هر کسب‌وکار دیگری، ما هم با چالش‌های زیادی روبه‌رو شدیم اما دیدن تأثیر مثبت کارمان بر زندگی زنان بلوچ، انگیزه‌ای قوی برای ادامه مسیر بوده است. وقتی می‌بینیم زنانی که روزی تنها یک سوزن‌دوز ساده بودند، حالا مدیر بخش‌های مختلف مجموعه شده‌اند متوجه می‌شویم که راه درستی را انتخاب کرده‌ایم و این انگیزه‌ای است که ما را به ادامه دادن تشویق می‌کند.
