رکنا نوشت: پوریا علیمردانی، مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران، در حاشیه نشست تخصصی بررسی راهکارهای حل مشکلات ترافیکی پایتخت، در جمع خبرنگاران درباره ایجاد خط ویژه در بزرگراه همت اظهار داشت: «اجرای طرح خط ویژه پرسرنشین، که در برخی کشورها برای خودروهای با سرنشین بالا در شبکه‌های بزرگراهی در نظر گرفته می‌شود، هدفش تشویق مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است.»
وی افزود: «در این طرح، تعداد سرنشینان خودرو قابل شناسایی است و برای خودروهای تک‌سرنشین جریمه در نظر گرفته خواهد شد. طبق تعریف بین‌المللی، خودروی پرسرنشین باید حداقل دو سرنشین داشته باشد.»
این سخنان در تاریخ ۱۶ آبان‌ماه مطرح شد و حالا در اوایل دی‌ماه، اخبار از نزدیک شدن به زمان اجرای این طرح حکایت دارد.
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا در حوزه مدیریت شهری می‌توان تصمیماتی گرفت که حقوق شهروندی افراد را نادیده بگیرد؟ آیا جریمه‌کردن خودروهای تک‌سرنشین، نقض حقوق شهروندی محسوب نمی‌شود؟
پلیس راهور: اجرای خط ویژه برای خودروهای پرسرنشین نیازمند نظارت هوشمند است
ابتدا برای اینکه متوجه شویم که پلیس چه نظری در مورد این طرح دارد و با توجه به حجم خودروها در صبح و شب در تهران این طرح تا چه میزان می تواند گره از گره کور شده ترافیک تهران باز کند با سرهنگ احسان مومنی معاون عملیات پلیس راهور تهران بزرگ گفت و گو داشتیم.
با توجه به حجم بالای خودروها و وضعیت ترافیکی در تهران، سوال این است که از نظر علمی و عملیاتی، این برنامه تا چه حد می‌تواند راه‌حلی برای حل مشکلات ترافیکی پایتخت باشد؟ سرهنگ مومنی در پاسخ به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت:در بسیاری از کشورها، تجربه‌هایی مشابه در خصوص خطوط ویژه برای خودروهای پرسرنشین وجود دارد. به‌عنوان مثال، در صورتی که بخواهیم این طرح را در بزرگراه همت به درستی پیاده‌سازی کنیم، باید تدابیر دقیقی برای اجرای آن اتخاذ شود؛ به‌ویژه در زمینه کنترل هوشمند خط ویژه از طریق دوربین‌ها و تجهیزات الکترونیکی. این کنترل می‌تواند به جلوگیری از تردد خودروهای تک‌سرنشین در این خطوط کمک کند.
وی افزود: اجرای این طرح می‌تواند به گونه‌ای باشد که به‌جای اینکه هر شرکت یا سازمان با خودروهای تک‌سرنشین افراد خود را جابجا کند، آن‌ها از اتوبوس یا ون استفاده کنند. برای نمونه، یک شرکت که دارای ۲۰ کارمند است می‌تواند با استفاده از یک اتوبوس، همه پرسنل خود را به محل کار برساند و از خط ویژه عبور کند. این کار علاوه بر کاهش ترافیک، موجب تشویق به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و خودروهای پرسرنشین می‌شود. همچنین، این طرح می‌تواند به افزایش بهره‌وری تردد در بزرگراه‌ها کمک کند. به‌عنوان مثال، اگر کارکنان یک سازمان که در مسیر مشابهی حرکت می‌کنند، با یک وسیله نقلیه مشترک سفر کنند، این به‌طور چشمگیری از تعداد خودروهای تک‌سرنشین و در نتیجه از ترافیک خواهد کاست. این روش به ویژه در مورد ون‌های سرویس‌های دولتی، سازمان‌ها و شرکت‌ها که معمولاً ظرفیت حمل ۱۴ تا ۱۵ نفر را دارند، بسیار مؤثر خواهد بود.
در تهران با کمبود حمل و نقل عمومی مواجه هستیم و از سوی دیگر توان همه شرکت ها بخصوص شرکت های خصوصی اینگونه نیست که برای کارمندان خود ون و اتوبوس به شکل سرویس مهیا کند در این خصوص چه نظری دارید؟ سرهنگ مومنی اینگونه توضیح داد: بله در حال حاضر با مشکلاتی در زمینه توسعه حمل‌ونقل عمومی مواجه هستیم. توان مالی شرکت‌ها و سازمان‌ها برای تأمین ون یا خودروهای پرسرنشین برای کارکنان‌شان محدود است و به همین دلیل شهرداری تهران در حال برنامه‌ریزی برای افزایش تعداد اتوبوس‌ها و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی است. در این میان، علاوه بر تشویق به استفاده از خودروهای پرسرنشین، باید به مسأله پارکینگ و ظرفیت جابجایی خودروها نیز توجه شود. به‌طور مثال، هنگامی که افراد به‌جای استفاده از چندین سواری برای تردد، از یک وسیله نقلیه مشترک استفاده کنند، این نه‌تنها موجب کاهش ترافیک می‌شود بلکه مشکلات پارکینگ نیز تا حد زیادی حل خواهد شد.
سرهنگ مومنی تاکید داشت : قرار است این طرح به‌صورت تدریجی و فاز به فاز اجرا شود. خط‌کشی‌های لازم برای اجرای آن انجام شده است، اما یکی از چالش‌های اصلی، کنترل و نظارت بر این خطوط است. به دلیل تعداد بالای خودروها و حجم تردد، این کنترل باید به‌صورت هوشمند و از طریق سیستم‌های الکترونیکی انجام گیرد، چرا که استفاده از نیروی انسانی برای کنترل دستی عملاً امکان‌پذیر نخواهد بود.
سرهنگ مومنی با گفتن از اینکه اجرای طرح خط ویژه برای خودروهای پرسرنشین به‌طور کلی متفاوت از طرح‌های مشابه در خیابان‌های دیگر، مانند خیابان‌های انقلاب و آزادی، خواهد بود افزود: این خط ویژه به‌طور خاص برای تردد خودروهایی با بیش از یک نفر سرنشین در نظر گرفته شده و هدف آن کاهش تردد خودروهای تک‌سرنشین است. به عبارت دیگر، خودروهای تک‌سرنشین نباید اجازه عبور از این خط ویژه را داشته باشند. جزئیات و مراحل اجرایی این طرح همچنان در حال بررسی است و هنوز تصمیمات نهایی در این زمینه اتخاذ نشده است. برای اجرای دقیق و مؤثر این طرح، ممکن است نیاز به معرفی یک سامانه نظارتی و مدیریتی هوشمند باشد که بتواند تردد خودروها را به‌طور دقیق کنترل کند. در حال حاضر، صحبت‌هایی در این زمینه انجام شده است و هدف اصلی از طرح این است که برای شرکت‌ها، سازمان‌ها و اداراتی که در مناطق مختلف تهران فعالیت دارند، مانند شرکت‌هایی که در شرق تهران مستقر هستند ولی کارکنان آن‌ها از غرب تهران می‌آیند، شرایطی فراهم شود که از وسایل نقلیه عمومی یا خودروهای پرسرنشین استفاده کنند. در این راستا، بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها از این طرح استقبال کرده‌اند. به‌عنوان مثال، یکی از پیشنهادات این است که یک شرکت یا کارخانه به‌جای اعزام چندین خودرو تک‌سرنشین، یک اتوبوس یا ون برای جابجایی کارکنان خود فراهم کند. این کار نه تنها از نظر هزینه به‌صرفه‌تر است، بلکه در مصرف سوخت، کاهش ترافیک، و نیاز به جای پارک نیز صرفه‌جویی قابل توجهی خواهد داشت.
سرهنگ مومنی معتقد است: به‌طور کلی، این طرح می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش مشکلات ترافیکی، به‌ویژه در مسیرهای شلوغی مانند بزرگراه‌ها داشته باشد. امیدواریم که پس از بررسی‌های بیشتر و نهایی شدن جزئیات، این طرح به‌طور کامل اجرایی شود و نتایج آن مورد ارزیابی قرار گیرد. بعد از قطعی شدن اجرا، می‌توانیم جزئیات بیشتری را در مورد نحوه عملیاتی‌سازی و تاثیرات آن ارائه دهیم.
مانکن ها جای سرنشین اضافه را می گیرند؟
از آنجا که همواره افرادی که به قوانین توجه نمی‌کنند، راه‌هایی برای دور زدن آن‌ها پیدا می‌کنند، به نظر می‌رسد که برخی رانندگان خودروهای تک‌سرنشین ممکن است برای استفاده از مسیرهای مخصوص خودروهای پرسرنشین، اقدام به قرار دادن مانکن‌ها روی صندلی خود کنند. برای جلوگیری از چنین تخلفاتی، ضروری است که تدابیر و برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این زمینه اتخاذ شود که روش خاص مدیریت هوشمند را نیازمند است.
نگرانی‌ها درباره حقوق شهروندی رانندگان تک‌سرنشین در طرح‌های ترافیکی بدون عریض‌سازی خیابان‌ها
وقتی شهرداری یا پلیس راهور تصمیم می‌گیرند که بخشی از خیابان‌ها را به خودروهای پرسرنشین اختصاص دهند و خودروهای تک‌سرنشین جریمه شوند، بدون آنکه تغییری در ظرفیت کلی خیابان‌ها ایجاد شود (یعنی بدون عریض‌سازی و افزایش زیرساخت‌ها)، این اقدام می‌تواند نگرانی‌هایی را از نظر حقوق شهروندی به همراه داشته باشد.
چند نکته مهم در این زمینه:
حق دسترسی به معابر عمومی: خیابان‌ها و معابر عمومی به‌طور کلی باید برای استفاده همه شهروندان و با در نظر گرفتن برابری دسترسی طراحی شوند. اگر بدون تغییر در زیرساخت‌ها بخشی از این معابر به خودروهای پرسرنشین اختصاص یابد و این اقدام منجر به محدودیت‌های بیشتر برای خودروهای تک‌سرنشین شود، می‌تواند به احساس نارضایتی و نابرابری میان رانندگان منجر شود.
عدم عریض‌سازی یا توسعه زیرساخت‌ها: اگر ظرفیت خیابان‌ها به‌طور مناسب و متناسب با افزایش جمعیت و خودروها توسعه نیابد و تنها تقسیم‌بندی صورت گیرد، این ممکن است به معنای "گرفتن حق" از رانندگان تک‌سرنشین باشد. در این حالت، عملاً هیچ افزایش واقعی در ظرفیت خیابان‌ها یا کاهش بار ترافیکی رخ نداده و صرفاً محدودیت‌ها افزایش یافته است.
تاثیر منفی بر حقوق اقتصادی و اجتماعی: محدود کردن رانندگان تک‌سرنشین از عبور در برخی مسیرها می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی برای این افراد به همراه داشته باشد. برای مثال، ممکن است برخی افراد به دلیل شرایط شغلی یا خانوادگی مجبور به استفاده از خودروهای شخصی باشند و اجرای این نوع محدودیت‌ها، مشکلات بیشتری برای آن‌ها ایجاد کند.
لزوم سیاست‌های جایگزین: در صورتی که هدف از این طرح، کاهش ترافیک و بهبود شرایط حمل‌ونقل شهری باشد، این موضوع باید با ارائه گزینه‌های جایگزین موثر، مانند توسعه حمل‌ونقل عمومی، ایجاد پارکینگ‌های مشترک یا تسهیل استفاده از خودروهای اشتراکی، همراه باشد. در غیر این صورت، این طرح ممکن است به‌طور غیرمنصفانه‌ای بار بیشتری به رانندگان تک‌سرنشین وارد کند و در نهایت موجب نارضایتی عمومی شود.
به‌طور کلی، اگر تقسیم‌بندی خیابان‌ها به‌طور یک‌جانبه و بدون توجه به افزایش ظرفیت و بهبود زیرساخت‌ها انجام شود، ممکن است این اقدام منجر به احساس نابرابری و پایمال‌شدن حقوق شهروندی رانندگان تک‌سرنشین شود. در این صورت، به نظر می‌رسد که نیاز به برنامه‌ریزی جامع و عدالت‌محور وجود دارد تا هم حقوق رانندگان تک‌سرنشین رعایت شود و هم هدف‌های مدیریت ترافیک به‌طور مؤثر و بدون ایجاد فشار اضافی بر اقشار مختلف جامعه محقق شود.
تخصیص معابر به خودروهای پرسرنشین نیازمند تصویب قانونی و اطلاع‌رسانی شفاف
و اما طبق قوانین جاری در ایران، تغییرات در نحوه استفاده از معابر عمومی و تصمیماتی که به منظور کنترل ترافیک اتخاذ می‌شود، باید مطابق با ضوابط قانونی و مقررات مربوطه صورت گیرد. در این زمینه، تقسیم معابر شهری به‌طور مشخص برای استفاده خودروهای پرسرنشین و تک‌سرنشین نیازمند تصویب مراجع قانونی و هماهنگی میان شهرداری، پلیس راهور و سایر نهادهای مرتبط است.
اگر شهرداری و پلیس راهور تصمیم بگیرند که بخشی از خیابان‌ها یا بزرگراه‌ها را به‌طور اختصاصی برای خودروهای پرسرنشین تخصیص دهند و در صورتی که خودروهای تک‌سرنشین وارد این بخش‌ها شوند، جریمه شوند، این تصمیم باید ابتدا به تصویب شورای اسلامی شهر تهران یا سایر نهادهای ذی‌صلاح برسد. همچنین این تصمیم باید به‌طور شفاف و واضح به اطلاع عموم برسد و قبل از اجرا، بررسی دقیق شود.
