اسما پورزنگی‌آبادی خبرنگار اطلاعات گفت: فعالیت‌هایی که گروه ۱۵۰ نفری گوجینو در حاشیه بیابان لوت انجام می‌دهد اکنون با چالش جدی مواجه شده، زیرا رونق بازار آن‌ها به رونق بازار گردشگری پیوند خورده که در چند سال اخیر با رکود مواجه است. 

از آن روزی که جمعی از زنان و دختران اهل روستای شفیع‌آبادِ دهستان تَکاب در حاشیه بیابان لوت در استان کرمان دور هم جمع شدند تا در قالب فعالیت‌های مدنی کاری بکنند که خودشان و مردم روستا زندگی بهتری داشته باشند حدود ۱۰ سال می‌گذرد. 

فریبا رادی، اسما شایگان، زهرا مهدی‌آبادی، سمیه ابراهیمی‌فرد، نجمه راز و فاطمه رادی از جمله نخستین کسانی بودند که پس از آن‌که به هم پیوستند، تشکل «گوجینو» متولد شد. گوجینو در گویش محلی این منطقه، نوعی روش بافتن حصیر است. 

گوجینو چگونه شکل گرفت؟

هسته اولیه گوجینو در روستای شفیع‌آباد در بخش شهداد کرمان زمانی تشکیل شد که نینا امین‌زاده گوهرریزی، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی گردشگری، برای تسهیلگری و توانمندسازی جامعه محلی به دهستان تکاب آمده بود.

او کارش را در روستای شفیع‌آباد متمرکز کرد. در آن دوران و در جریان کلاس‌های آموزشی که برگزار شد، زنان روستا دریافتند که می‌توانند روی مهارت و هنری که دارند برای رونق زندگی در روستا حساب کنند. پس با کمک امین‌زاده و جمعی از زنان و دختران شفیع‌آباد، گوجینو جان گرفت. آن‌ها خانه به خانه سراغ مردم روستا رفتند و از اهدافی که داشتند با آن‌ها گفتند؛ این‌که می‌خواهند روی پای خودشان بایستند، می‌خواهند به معیشت خانواده‌ها کمک کنند، می‌خواهند روستا زنده بماند و رونق بگیرد، می‌خواهند به حفظ و احیای قنات‌ها که حیات روستا به آن وابسته است کمک کنند. 
برنامه‌شان این شد که پتّه بدوزند و حصیر ببافند و بخشی از درآمد حاصل از فروش این محصولات را برای لایروبی و حفظ و احیای قنات‌های روستا هزینه کنند.  

دهستان تکاب از حدود ۴۰ روستا و آبادی تشکیل شده و در امتداد شمالی – جنوبی همجوار با لوت قرار دارد. شفیع‌آباد در بخش شمالی تکاب واقع شده است.

فریبا رادی، از دختران دهه هفتادی روستای شفیع‌آباد و تسهیل‌گر جوامع محلی و از اعضای هسته اولیه گوجینو به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: وقتی تصمیم گروه جدی شد، صندوقی تشکیل دادیم و هرکدام از اعضا ۲۰ هزار تومان حق عضویت پرداختند. خانم امین‌زاده هم مبلغی کمک کرد. با سرمایه‌ای که جمع شد مواد اولیه و نخ خریدیم و کار را آغاز کردیم. 

حصیرهایی را هم که مادرهایمان تولید کرده بودند در کنار محصولاتمان می‌فروختیم. به مرور زمان، وقتی زنان روستا دیدند این کار جواب می‌دهد به ما پیوستند و گروه بزرگ و بزرگ‌تر شد. 

اکنون ۱۵۰ نفر از روستاهای منطقه تکاب با گوجینو کار می‌کنند. در سال‌های نخست، صنایع‌دستی را که تولید می‌شد در یکی از اقامتگاه‌های منطقه به گردشگران می‌فروختند. کم‌کم توانستند در کاروانسرای تاریخی شفیع‌آباد و حمام تاریخی روستا بازارچه‌هایی برای عرضه محصولات صنایع‌دستی زنان گوجینو راه‌اندازی کنند.

نجات هفت قنات

رادی می‌گوید: کارمان را با تولید صنایع‌دستی منطقه از جمله پتّه‌دوزی، حصیربافی و احیای عروسک‌های محلی شروع کردیم. بعد از مدتی به فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی منطقه از جمله سیر، سدر، حنا، گلرنگ، بذر کتان، کنجد و پودر هسته خرما پرداختیم. این محصولات را از کشاورزان خریداری و فرآوری و بسته‌بندی و عرضه می‌کنیم. 

او توضیح می‌دهد: تا حالا از محل درآمدهایی که به دست آوردیم توانسته‌ایم به لایروبی هفت قنات در تکاب کمک کنیم. در منطقه ما که تابستان‌ها بسیار گرم است کار کشاورزی و کشت‌وکار کمتر انجام می‌شود.  در این فصل، بیشتر لایروبی قنات‌ها انجام می‌شود. ما می‌دیدیم که مردهای روستا با چه مشقت و سختی و با چرخ‌های دستی، قنات‌ها را لایروبی می‌کنند.  برای این‌که روند این کار سریع‌تر و آسان‌تر بشود بالابر برقی و موتور برق برای روستا خریدیم. 

برای این‌که نگهداری قنات‌ها بهتر صورت بگیرد از یکی از مقنیان و کارشناسان حرفه‌ای قنات کشور که اهل استان یزد هستند دعوت کردیم تا به منطقه بیایند. ایشان آمد و دوره آموزشی و جلساتی با مقنیان منطقه برگزار کرد. از قنات‌ها هم بازدید و هرجا مشکلی بود آن را اعلام کرد تا برطرف شود.

او با اشاره به این‌که زندگی در روستاهای این منطقه به قنات وابسته است می‌افزاید: در منطقه تکاب ۵۴ رشته قنات داریم که در حال حاضر، حدود ۳۸ رشته از آن‌ها زنده است. مابقی یا ریزش کردند یا مسدود شدند و بودجه‌ای نبوده تا آن را احیا کنند. هزینه لایروبی قنات خیلی بالاست و به روزی یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان هم می‌رسد. ما توانستیم با درآمدهای حاصل از فعالیت‌های گوجینو به احیای هفت قنات کمک کنیم تا کشاورزی ادامه پیدا کند.

راهکاری برای گزچینی 

معیشت پایدار روستاییان، یکی از دغدغه‌های جدی گروه گوجینو بوده و یکی از کارهای جالبی که در این زمینه انجام داده‌اند تغییر در شکل و شیوه گزچینی و فروش آن است.

رادی می‌گوید: تل‌گزها در منطقه ما به واسطه نقشی که در تثبیت شن‌های روان دارند از اهمیت بالایی برخوردارند. اگر تل‌گزها نباشند شن‌ها از بیابان به مناطق مسکونی می‌آیند که هم برای سلامتی مردم مضر است و هم ممکن است باعث آسیب به قنات‌ها شود. 

در منطقه ما تعدادی خانم هستند که شغل موروثی آن‌ها گزچینی است؛ کارشان تقریبا از تیرماه شروع می‌شود و تا وقتی که اولین باران بزند ادامه پیدا می‌کند. درخت گز شیره‌ای دارد که از خاصیت درمانی بسیار بالایی برخوردار است. این خانم‌ها شیره را از درختان گز جدا می‌کردند، دلالانی به منطقه می‌آمدند و آن را با قیمت خیلی کم می‌خریدند و به‌ازای آن یا پول یا کالا و لوازم خانگی می‌دادند. ما این زنان گزچین را دورهم جمع کردیم و از اهمیت حفاظت از تل‌گزها برای آن‌ها گفتیم و تأکید کردیم که حفاظت از این درختان بسیار مهم است. 

بعد از آگاه‌سازی زنان، روش درست چیدن را به آن‌ها آموزش دادیم. با این روش، سود چندانی نمی‌کردند. بنابراین، تصمیم گرفتیم محصول آن‌ها بسته‌بندی و با قیمت واقعی عرضه شود. اگر پیش از این هر کیلو از شیره این درختان را ۵۰ هزار تومان می‌فروختند بعد از بسته‌بندی، قیمتش چندین برابر شد. هم دیگر نیاز نبود خانم‌ها ساعت زیادی را در گرما به گزچینی بپردازند و هم درختان حفاظت می‌شد.  

رکود در بازار گوجینو

رادی، تسهیل‌گر جوامع محلی می‌گوید: مشتری اصلی ما گردشگران هستند اما از زمان کرونا حضور گردشگر در منطقه ما کم شده است. بسیاری از کسانی هم که می‌آیند حتی هزینه اقامت در بوم‌گردی‌ها را ندارند و ترجیح می‌دهند در بیابان کمپ بزنند. 

معلوم است که این گردشگران صنایع‌دستی هم نمی‌خرند. الان برای فروش محصولات با چند سایت اینترنتی همکاری داریم که دو سه ماهی یک‌بار سفارش می‌دهند.خیلی‌ها به ما می‌گویند چرا سراغ روستاهای دیگر نمی‌روید؟ ما خیلی علاقه داریم این کار را انجام بدهیم اما وقتی به یک منطقه می‌رویم امیدی به مردم داده می‌شود که اگر بازار نباشد، این امید به یأس بدل می‌شود و نمی‌خواهیم این‌طور بشود. 

او می‌افزاید: دستگاه‌های دولتی و بنگاه‌های اقتصادی، در طول سال به مناسبت‌های متعدد هدایایی را تقدیم می‌کنند. گوجینو یک تشکل معتبر است که هدف‌های بزرگی دارد. اگر این هدایا را از تشکل ما خریداری کنند بسیار به معیشت خانواده‌ها و زنان منطقه کمک می‌شود. منطقه ما آب‌وهوای مناسبی ندارد که بتوان در آن سرمایه‌گذاری انجام داد. خشکسالی‌ها هم چندین سال است که ادامه پیدا کرده و تأمین آب کشاورزی سخت شده است. گردشگر هم که خیلی کم می‌آید. در این شرایط، حمایت از ادامه فعالیت‌های این تشکل ضرورت دارد. 

دستاوردهای مهم

زهرا مهدی‌آبادی تکابی از دیگر افرادی است که در شکل‌گیری گوجینو نقش داشته است. او حضور اجتماعی زنان، ارتقاء جایگاه زن، استقلال مالی و ایفای نقش‌های مؤثر در زندگی مردم و توسعه روستاها را از دستاوردهای فعالیت‌ گوجینو می‌داند و می‌گوید: بیشتر مشتری‌های گوجینو دوستدار محیط ‌زیست هستند. 

برایشان اهمیت دارد که زنانی در روستاهای کویری دست‌آفریده‌های زیبا می‌بافند تا هم روستا سرپا بماند و از سکنه خالی نشود و هم قنات‌ها حفظ شوند. او دخترهای تکاب را هنرمند می‌داند و می‌افزاید: اینجا مادرها پتّه‌دوزی را از همان کودکی به دخترها یاد می‌دهند. همه دخترها بلدند پتّه بدوزند. 

تکابی برقراری بیمه صنایع‌دستی زنان هنرمند تکاب را یکی از مطالبات جدی می‌داند و از مسئولان استانی و محلی می‌خواهد که هوای گوجینو را داشته باشند.