اطلاعات نوشت: فصل زمستان درحالی فرامی رسد که نگرانی وزارت نفت درباره افزایش ناترازی گاز افزایش یافته است وبه احتمال زیاد شاهد آشکار شدن اثرات این ناترازی بر تولید وصنعت وحتی بخش خانگی خواهیم بود.

بر اساس ترازنامه هیدروکربوری سال ۱۳۹۸، گاز به عنوان یکی از اصلی‌ترین حامل‌های انرژی، ۷۹/۷۱ درصد از سبد تولید انرژی کشور را تشکیل می‌دهد و از این حیث رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. نفت نیز با ۸۹/۲۶درصد تولید، بخش عمده دیگر این سبد انرژی را تامین می‌کند.

همچنین بر اساس گزارش منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۰معادل ۸۰ درصد از سبد انرژی در بخش خانگی، ۶۱ درصد از بخش تجاری و خدمات عمومی، ۷۹ درصد از بخش صنعتی، ۱۳ درصد از بخش حمل‌ونقل و ۳۲ درصد از بخش کشاورزی وابستگی مستقیم به گاز دارد.

بدین ترتیب با افزایش ناترازی در تولید ومصرف گاز کشور، بخش های متعددی از اقتصاد کشور در معرض چالش قرارمی‌گیرند ولذا باید دراین خصوص فکری کرد.

به گفته کارشناسان، چون امکان فوری وسریع افزایش تولید گاز درکشور وجودندارد لذا باید برای کاهش مصرف این حامل انرژی استراتژیک فکری کرد وبااین الگو قاعدتا انگشت به سوی بخش‌های بزرگ مصرف کننده گاز که درعین حال ممکن اسن بزرگترین هدرهندگان آن هم باشند،اشاره می شود.

یکی از این بخش های بزرگ، نیروگاه‌های گاز است. چراکه این نیروگاه ها بخش بزرگی از تولید گاز کشور رابرای تولید برق می بلعند اما به نسبت گاز دریافت شده، برق کافی تولید نمی کنند؛ یعنی میزان راندمان وهمچنین هدررفت گاز دربخش نیروگاهی کشور بالاست وباید ان را علاج کرد.

بر اساس اطلاعات ترازنامه انرژی کشور، ۴۶درصد از کل هدر رفت انرژی در ایران به بخش برق ونیروگاه ها اختصاص دارد. ۴۳درصد از این میزان یعنی  معادل ۸۵/۳۰۷میلیون بشکه نفت خام در بخش نیروگاهی هدر می‌رودو ۳درصد دیگر که معادل ۲۰میلیون بشکه نفت خام محسوب می‌شود نیز هنگام انتقال و توزیع این انرژی هدر می‌رود.

همچنین براساس آمار دیگری،  راندمان نیروگاه‌های برق ایران۳۴ تا ۳۹ درصد است،درحالی که این عدد درکشورهای پیشرفته حدود ۶۰ درصد است که با بهبود،نیم‌درصد راندمان نیروگاهی کشور، می‌توان سالانه ۸۴۶ میلیون مترمکعب سوخت صرفه‌جویی کرد.

علاوه براینکه نیروگاه‌ها با مصرف متوسط روزانه ۲۰۷ میلیون مترمکعب گاز در روز، مهم‌ترین مصرف‌کننده گازکشور محسوب می‌شوند .

بدین ترتیب افزایش راندمان نیروگاه‌های برق کشور باید به عنوان یک اقدام اصلاحی اولویت دار در دستور کار وزارت نیرو قرارگیرد تا در مقدار مصرف گاز صرفه جویی شده ونیروگاه ها گاز کمتری را ببلعند.

بااین حال یک مشکل بزرگ دراین مسیر قراردارد که همانا تحویل گاز رایگان یا بسیار ارزان به نیروگاه های برق است.

به عبارت بهتر، زمانی که گاز به صورت رایگان در اختیار نیروگاه‌های دولتی و خصوصی قرار می‌گیرد، هیچ‌یک از این نیروگاه‌ها کوچک‌ترین علاقه‌ای به افزایش راندمان ندارند. بازده نیروگاه‌های برق کشور درحالی  به‌طور متوسط ۳۴ درصد برآورد می‌شودکه مطابق با قانون هدفمندی یارانه‌ها این صنعت مکلف بوده در انتهای برنامه پنجم توسعه، به بازدهی ۴۵ درصدی دست یابد. از سویی دیگر در طول برنامه ششم توسعه، وزارت نیرو صرفاً مجاز به احداث نیروگاه‌های جدید با بازدهی بیش از ۵۵ درصد است.

اما هر دو تکلیف قانونی به یک دلیل ساده بر زمین مانده‌اند؛ تا وقتی گاز رایگان وجود دارد، هیچ دلیلی برای سرمایه‌گذاری و افزایش راندمان وجود ندارد و حجم زیادی از گاز کشور از این طریق هدر می‌رود.
انجام نشدن تکالیف قانونی برنامه ششم توسعه اقتصادی کشور در بخش ارتقای بازدهی نیروگاه‌های کشور سبب ایجاد ضرر و زیان گسترده‌ای در حوزه انرژی را مهیا کرده است و همین مساله سبب شد تا از سال ۱۳۹۸ تا کنون، با بحران‌های مختلف انرژی از جمله قطعی برق متمادی در فصل زمستان و فصل تابستان و همچنین ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی مواجه شویم.

بر همین اساس، میزان مصرف گاز طبیعی از سال ۱۳۹۸ تا انتهای ۷ ماهه سال ۱۴۰۰ بیانگر افزایش قابل توجه مصرف گاز درنیروگاه های برق است. یعنی این آمار در حالی به ثبت رسیده است که مصرف واحدهای نیروگاهی در ۷ ماهه سال ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳/۹ درصد افزایش را ثبت کرده است.

در همین راستا وبر اساس آمار صنعت برق منعکس شده در آمارنامه وزارت نیرو، میزان بازدهی واحدهای نیروگاهی در سال ۱۳۹۸ معادل ۶/۳۸ درصد به ثبت رسیده و این آمار در سال ۱۳۹۹ و سال ۱۴۰۰ معادل ۳۹ درصد بوده است.

بر اساس میزان گاز مصرفی و همچنین میانگین بازده ثبت شده در واحدهای نیروگاه حرارتی کشور، برآورد میزان گاز هدر رفته قابل دستیابی است.

یعنی میزان گاز هدر رفته در سال ۱۳۹۸ معادل ۴/۳۷ میلیارد متر مکعب، در سال ۱۳۹۹ برابر ۳/۴۰ میلیارد متر مکعب و در ۷ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰ برابر ۹/۳۰ میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود.

به این ترتیب مجموع گاز هدر رفته از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا ۷ ماه سال ۱۴۰۰ برابر ۶/۱۰۸ میلیارد متر مکعب محاسبه می‌شود.

برای بدست آوردن حسی از عدد این هدر رفت ، بهتر است بدانیم این میزان گاز طبیعی هدر رفته در واحدهای نیروگاه حرارتی کشور با احتساب هزینه روز گاز و دلار در کشور ۸/۵۲  هزار میلیارد تومان؛ معادل بودجه عمومی سالانه یک وزارت‌خانه در کشور ارزش داشته است.

با توجه به موارد ذکر شده، یکی از پیشنهادات موجود به منظور بهبود شرایط بازدهی واحدهای نیروگاهی، قیمت‌گذاری قیمت گاز طبیعی به مقصد نیروگاه‌ها بر اساس قیمت صادراتی این حامل انرژی  و انتقال کلیه یارانه پرداختی دولت به بخش فروش برق است.

استفاد از این راهکار که پیشنهاد بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی است، سبب می‌شود تا نیروگاه‌داران نسبت به ارتقای بازدهی انگیزه پیدا کنند، زیرا درآمد گاز طبیعی صرفه‌جویی شده، هزینه لازم برای ارتقای بازدهی را اقتصادی می‌کند.

علاوه بر این ، متمرکز کردن کلیه یارانه پرداختی در قسمت فروش برق زمینه بزرگ شدن این عدد را فراهم کرده و سیاست‌گذار اقتصاد انرژی متوجه فاجعه تعرفه‌گذاری یارانه‌ای در این حوزه خواهد شد.

در حال حاضر، سازوکار قیمت‌گذاری گاز طبیعی نیروگاه‌های کشور بر اساس دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی  صورت می‌پذیرد. به دلیل فقدان برنامه‌ریزی توسعه محور برای صنعت نیروگاهی طی دهه‌های گذشته، این صنعت دچار مشکلاتی اعم از کاهش بهره‌وری به دلیل قیمت بسیار پایین سوخت و افزایش ریسک‌های نأشی از کاهش تولید برق در کشور شده که نتیجه آن، افزایش ناترازی برق است.

تعرفه گاز طبیعی برای مصارف نیروگاهی با توجه به میزان مصرف گاز این بخش از کل مصرف گاز کشور، تعرفه بسیار ناچیز و ارزانی تلقی می‌شود؛ به عنوان مثال، قیمت سوخت صنعت پتروشیمی، پالایشگاه و واحدهای احیای فولاد معادل ۶۰ درصد نرخ خوراک پتروشیمی (۳۸۰۵۳ ریال) است که در مقایسه با تعرفه ثابت ۷۵۰ ریالی سوخت نیروگاه‌ها، عدد بسیار بیشتری است.

این درحالی است که در بسیاری از کشورهای جهان هزینه سوخت، بیشترین سهم را در هزینه متغیر تولید برق دارد و به همین دلیل، سیاست‌گذاران تلاش می‌کنند تا با استفاده از اهرم قیمت‌گذاری بهینه گاز طبیعی برای صنعت نیروگاهی، ضمن افزایش ظرفیت تولید برق، سودآوری این صنعت را در مسیر رشد قرار دهند.

متناظر با این مسئله، یکی از مزیت‌های افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها با استفاده از توربین‌های گازی نسل جدید، راندمان بالا و کاهش مصرف سوخت آنان است که منجر شده نیروگاه‌ها تمایل بیشتری نسبت به استفاده از این توربین‌ها در جهت افزایش تولید برق خود داشته باشند. در نیروگاه‎‌ هایی که از توربین‌های پیشرفته نسل جدید استفاده می‌کنند؛ قیمت‌گذاری هدفمند گاز طبیعی توانسته استفاده از توربین‌ها را از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نماید.

البته برنامه‌هایی برای افزایش راندمان نیروگاه‌ها به ۴۵ تا ۵۰ درصد در حال اجراست. این طرح‌ها شامل بهینه‌سازی و نوسازی تجهیزات نیروگاهی می‌شوندو این تغییرات ؛ درصورت اجرایی شدن می‌توانند سالانه ۵ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز را صرفه‌جویی و به کاهش نیاز به گاز طبیعی کمک کنند.