خبر فوری نوشت: این روزها که التهاب خاورمیانه به اوج خود رسیده است، نام برخی از نواحی استراتژیک و مهم این منطقه زیاد شنیده می شود. یکی از این مناطق «بلندی های جولان» است.

برخی تحلیلگران معتقدند آغاز درگیری های اخیر مقاومت و اسرائیل از حادثه استادیوم جولان آغاز شد. بسیاری دیگر مدعی اند حتی اگر درگیری اخیر را به حادثه جولان نسبت ندهیم باز شکی در اهمیت استراتژیک این منطقه وجود ندارد. جولان اشغالی موقعیت سوق الجیشی فوق العاده ای دارد.

این منطقه که متعلق به سوریه بوده اما اکنون در اشغال اسرائیل است، از شمال به لبنان، از شرق به سوریه، از جنوب شرقی به اردن و از غرب و جنوب غربی به فلسطین و فلسطین اشغالی ختم می شود. از این رو، محل پیوند دو جبهه اسرائیل و مقاومت است و در صورت درگیری این دو جبهه، اهمیت فوق العاده ای پیدا می کند.

اهمیت جولان به حدی زیاد است که برخی سیاستمداران ایرانی مانند علی مطهری از نیروهای مسلح کشور خواسته اند به تلافی ترور اسماعیل هنیه، جولان را به تصرف درآورند.

فارغ از تحقق پذیر بودن یا نبودن این هدف، آنچه واضح است این است که بلندی های جولان پراهمیت ترین منطقه برای اسرائیل است و درگیری جدی در این منطقه می تواند خاورمیانه را وارد یک نزاع طولانی کرده و وضعیت سیاسی بازیگران مهم این منطقه را زیر و رو کند.

اما اهمیت جولان در چیست؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید مروری بر جغرافیا و تاریخ این منطقه داشته باشیم.

اهمیت جغرافیایی بلندی‌های جولان

بلندی های جولان به‌ مساحت‌ تقریبی‌ ۲۷۶، ۱ کیلومتر مربع‌ با سوریه‌، لبنان‌، فلسطین‌ اشغالی و اردن‌ مرز مشترک‌ دارد. این منطقه ارتفاع بسیار زیادی دارد و به همین دلیل، به لحاظ سوق الجیشی مهم است. جولان سرزمینی سرسبز است و منابع و معادن بسیار زیادی دارد. اما مهم ترین ویژگی جغرافیایی این منطقه، منابع آبی آن است.

بلندی های‌ جولان‌ از حیث‌ منابع‌ آب‌ سطحی‌ و زیرزمینی‌ بسیار غنی‌ است‌. دریاچه مَسعَدَه در شمال‌ شهر قنیطره‌ و مشرق‌ شهر مسعده، و دریاچه طبریه‌ میان‌ جولان‌ و فلسطین‌ واقع‌ است‌ و رودهای‌ پرآبی‌ مانند رود اردن،‌ در مغرب‌ این منطقه جاری‌ است‌. اسرائیل در زمینه کشاورزی و باغداری گلخانه ای بسیار فعال است و از آنجا که خود فلسطین اشغالی پرآب نیست و رودخانه های جاری در فلسطین اشغالی نیز از جولان جاری می شوند، می توان گفت که اقتصاد کشاورزی اسرائیل به شدت به بلندی های جولان وابسته است. شاید به همین دلیل باشد که اسرائیل این منطقه را به اشغال خود درآورده و حاضر به پس دادن آن نیست.

اهمیت تاریخی جولان/ اشغال منطقه ای که متعلق به سوریه است

 اگرچه نام جولان در تورات آمده اما در کتب اصلی آن، نه محل زیست قبایل یهودی بلکه محل‌ چرای‌ دام‌ های‌ اَموری ‌های (عموری ها)‌ عرب ‌تبار دانسته شده است. با این حال، صهیونیست ها بعد از اشغال فلسطین و قدرت گرفتن در مناطق اشغالی، به تصرف این منطقه طمع ورزیدند.

جنگ شش روزه در سال 1967 بهانه لازم را به دست صهیونیست ها داد که جولان را اشغال کنند. در این جنگ ارتش کشورهای سه گانه عرب یعنی مصر و سوریه و اردن با اسرائیل وارد جنگ شدند اما شکست سختی از نیروهای رژیم صهیونیستی خوردند. رژیم صهیونیستی از فرصت استفاده کرد و سرزمین های وسیعی از جمله بلندی های جولان، رود اردن، مزارع شبعا و صحرای سینا را اشغال کرد.

در سال ۱۹۷۳ کشورهای عربی بار دیگر وارد جنگ با اسرائیل شدند. در این جنگ که به نام «یوم کیپور» مشهور است، بار دیگر اسرائیل پیروز شد. با این حال، مدتی بعد از جنگ، مصر با اسرائیل صلح کرد و توانست صحرای سینا را پس بگیرد. ارتش سوریه نیز برای باز پس گیری مناطق از دست رفته خود دست به عملیات زد، ولی فقط توانست بخشی از جولان را آزاد نماید و ارتش رژیم صهیونیستی بیشتر مناطق جولان را در تصرف خود نگه داشت.

از زمان صلح مصر و اسرائیل تا کنون، سوریه بارها تلاش کرده جولان اشغالی را پس بگیرد اما اسرائیل قبول نکرده و این منطقه را در تصرف خود نگه داشته است. بعد از روی کار آمدن ترامپ، آمریکا حاکمیت این منطقه را به اسرائیل واگذار کرد اما با پیروزی مجدد دموکرات ها این تصمیم کان لم یکن شد. با وجود این مساله، اسرائیل همچنان بر حاکمیت این منطقه تاکید دارد و علی رغم تاکید سازمان ملل بر اشغالی بودن جولان، حاضر نیست آن را به سوریه پس دهد. نکته جالب اینجا است که بیشتر ساکنان جولان «دُروزی» هستند. با این حال، اسرائیل شروع به ساخت شهرک های یهودی نشین کرده و سعی دارد ساختار اجتماعی این منطقه را تغییر دهد.

اهمیت نظامی و استراتژیک جولان

بررسی تاریخ جولان اشغالی و اتصال آن به جغرافیای این منطقه می تواند به خوبی اهمیت استراتژیک آن را نشان دهد. اسرائیل به جز نفع اقتصادی، نفع سیاسی و نظامی هم از جولان می برد. منطقه «جبل الشیخ» در جولان اشغالی و در نزدیکی خط ترک مخاصمه که ارتفاع آن به ۲۸۰۰ متر می ‌رسد، به رژیم صهیونیستی موقعیتی عالی جهت نظارت و کنترل تحرکات نظامی سوریه می ‌دهد. صهیونیست‌ ها از این بلندی‌ ها می ‌توانند به دقت فعالیت ‌های نظامی سوریه و لبنان را زیر نظر بگیرند. ضمنا ماهیت جغرافیایی جولان هم مانعی طبیعی در برابر هر گونه تحرک نظامی سوریه است.

همچنین، باید در نظر داشت که ارتفاعات جولان به پایتخت سوریه بسیار نزدیک است. دمشق حدود 50 کیلومتر با بلندی ‌های جولان فاصله دارد. اسرائیل در جنگ داخلی سوریه از موقعیت سوق الجیشی جولان نهایت بهره را برد و با تمام توان از شورشی های النصره حمایت کرد و بدین گونه تلاش کرد به حکومت سوریه ضربه بزند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند اگر اسرائیل نبود، شورشی های تکفیری نمی توانستند تا این حد در مقابل نیروهای دولت مقاومت کنند.

در درگیری ها با لبنان نیز منطقه جولان تاثیر بسیار زیادی داشته و دارد. اسرائیل از طریق ارتفاعات جولان توپخانه های خود را علیه لبنان به کار گرفته و تهدیدی برای این کشور به وجود آورده است.

به جز این، جولان یک منطقه حائل بین گروه های متخاصم است. بدون این منطقه، مقاومت و فلسطین اشغالی با یکدیگر، هم مرز می شوند و ممکن است وارد جنگ مستقیم شوند. از این رو، اسرائیل دوست دارد به هر قیمتی که شده جولان را در اشغال خود نگه دارد. از دست رفتن این منطقه می تواند آسیب فراوانی به رژیم صهیونیستی وارد کند.