مینا حیدری خبرنگار اطلاعات نوشت: علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان روان‌شناسی و مشاورۀ ایران، در مهرماه سال 1402 اعلام کرده بود: حدود یک‌سوم افراد در ایران با اختلالات روان‌شناختی مواجهند. خودکشی یکی از مشکلات اساسی در حوزۀ سلامت روان است. تعداد موارد خودکشی کامل در سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۹، 7/ 12 درصد رشد داشته است. همچنین تعداد موارد خودکشی کامل از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۴۰۰ یعنی طی ۱۵ سال، حدود ۱۰۸ درصد رشد داشته است. این آمار قابل‌تأملی است.» همزمان با افزایش آسیب‌های اجتماعی، آمار‌ها نشان از افزایش مشکلات روان‌شناختی از جمله افسردگی در کشور می‌دهد.

رئیس سازمان نظام پزشکی ایران هم در این مورد گفت: آمار‌ها نشان می‌دهد رسیدگی به وضعیت سلامت روان در کشور، نیاز به توجه بیشتر دارد. سازمان بهداشت جهانی هم اعلام کرده است جهان تا سال ۲۰۳۰ نیاز بیشتری به خدمات سلامت روانی دارد.

آسیب‌های فراوانی که این قبیل بیماری‌ها طی این سال‌ها برای افراد به‌وجود آورده‌اند، زمینه را برای استفاده از خدمات روان‌شناسی و روان‌پزشکی افزایش داده است. دکتر حجت بسطامی، روان‌پزشک معتقد است در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش آگاهی مردم نسبت به بیماری‌های روحی و روانی، انگ اجتماعی نسبت به این بیماری‌ها کاهش یافته است.

او می‌گوید: مراجعه به متخصصان روان‌شناسی و روان‌پزشکی نسبت به سه دهۀ قبل، رشد قابل‌قبولی داشته است. به‌دلیل آموزش‌های صورت‌گرفته و اطلاع‌رسانی و شناخت بیماری‌ها، مراجعه به پزشکان اعصاب و روان، روان‌شناس‌ها و روان‌پزشک‌ها افزایش یافته و هرچند شاید در حد کاملا مطلوب نباشد اما تغییرات محسوسی در این زمینه رخ‌ داده است.

در دهه‌های گذشته، بیماران با نوعی انگ اجتماعی مواجه می‌شدند و به همین دلیل به پزشک مراجعه نمی‌کردند، درحالی‌‌که اکنون کمتر نگران این برچسب‌ها هستند. اما نکته‌ای که سبب نگرانی افراد، حتی در درمان‌های غیردارویی و روان‌درمانی می‌شود این است که آن‌ها نگران عوارض حین و پس از درمان هستند. درمان‌های غیردارویی، عوارضی ندارند؛ چون نهایتا ممکن است فردی نسبت به درمان پاسخ ندهد. این عامل گاهی سبب می‌شود افراد از مراجعه به پزشک سر باز بزنند.

مقاومت بیماران برای شروع درمان

دکتر بسطامی دربارۀ شکسته‌ شدن تابوی مصرف داروهای اعصاب و روان می گوید: دربارۀ درمان‌های دارویی، هنوز در ایران مقاومت‌هایی هست؛ مخصوصا دربارۀ عوارض مصرف داروها همواره نگرانی وجود دارد. داروهای اعصاب و روان هم مانند سایر داروها برخی عوارض را ایجاد می‌کنند، اما در این مورد عموما اغراق صورت می‌گیرد و عده‌ای معتقدند ممکن است به مصرف داروهای اعصاب و روان معتاد شوند. برخی افراد به کسانی اشاره می‌کنند که سال‌هاست از داروهای اعصاب و روان استفاده می‌کنند اما بهبود نیافته‌اند، هرچند اگر درمان دارویی انجام نمی‌گرفت وضعیت آن‌ها بسیار بدتر از شرایط فعلی بود.

این روان‌پزشک می‌افزاید: داروهای اعصاب و روان، معمولا وابستگی و اعتیاد ایجاد نمی‌کنند، مگر دو دسته، دستۀ اول داروهایی که برای اختلال خواب یا درمان اضطراب حاد استفاده می‌شوند و دستۀ دیگر، داروهایی که محرک هستند و ممکن است سبب وابستگی شوند اما برای سایر داروها موارد خاصی مشاهده نشده است. در درمان‌های طولانی‌مدت، افراد نگران تأثیر این داروها روی بدن هستند، زیرا در مواردی مانند بیماری‌های افسردگی و اضطراب، باتوجه ‌به آثار مخربی که این بیماری‌ها روی مغز می‌گذارد نگرانند دچار مشکلات بیشتری شوند؛ مانند نگرانی از تأثیر مخرب داروها بر حافظه. معمولا هرچه سن افراد بالاتر باشد مقاومتشان برای مراجعه به پزشک بیشتر است.

تأثیر ژنتیک بر بیماری‌های اعصاب

دکتر بسطامی می‌گوید: برخی داروها مانند خانوادۀ داروهای خواب‌آور یا محرک، ممکن است باعث وابستگی شوند اما در سایر موارد، احتمال بروز عوارض ضعیف است. اما اگر بیماری، پیوسته داروهایش را قطع و دوباره مصرف آن را شروع کند قطعا نسبت به درمان، مقاومت ایجاد می‌شود. بیماری‌های اعصاب و روان، معمولا بازگشت‌پذیرند و بخش مهمی از آن مربوط به عوامل ژنتیکی است که استعداد ابتلا یا بازگشت دوبارۀ بیماری را بیشتر می‌کند. اکنون شایع‌ترین اختلالات، مربوط به اختلال اضطرابی و افسردگی هستند.

این روان‌پزشک می‌افزاید: سبک‌ها و شیوه های درمانی در دنیا تغییر کرده است اما برای درمان‌های دارویی، شیوه‌های ویژه‌ای وجود دارد که منابع آن هم خارجی و سراسری است. مردم کل دنیا از همین شیوه‌ها استفاده می‌کنند و در ایران نیز از همین داروها استفاده می‌شود. با این همه اما شیوه های جدیدی وجود دارند که با توجه ‌به نوع بیماری متفاوتند. برخی مبتنی بر مشاوره و روان‌درمانی هستند و اگر قرار باشد درمان به‌درستی انجام شود باید یک‌روند و برنامه‌ریزی کامل برای آن طراحی شود و دقیقا بدانیم برای هر اختلال چه تعداد جلسه لازم است. درمان‌هایی که بر مبنای مشاوره نیستند مانند هیپنوتیزم، برای درمان برخی بیماری‌ها کاربرد دارند و برخی درمانگران از آن استفاده می‌کنند، اما در دنیا معمولا مشاوره و روان‌درمانی بیشتر مورد اقبال است.

درمانگران بیمار

دکتر بسطامی دربارۀ خطاهای پزشکی در این بیماری‌ها تأکید می‌کند: خطاهای پزشکی در این زمینه هم وجود دارند و ‌انکارشدنی نیستند، اما نمی‌توان صرفا به‌دلیل بروز خطا از درمان صرف‌نظر کرد. 

متخصصان برای این که بتوانند در این زمینه کار کنند، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و استادان خبره‌ای در این زمینه حضور دارند که اگر فرد روان‌شناس یا روان‌پزشک دارای اختلال رفتاری باشد، تشخیص می‌دهند، اما متأسفانه دربارۀ بیماری‌های اعصاب و روان، احتمال مخفی‌کاری بسیار زیاد است؛ حتی ممکن است افراد با گذر زمان و دریافت گواهی لازم برای کار، دچار اختلال شوند.

او دربارۀ صداقت بیماران و بیان درست مشکلاتشان می‌افزاید: افرادی که راضی می‌شوند به پزشک مراجعه کنند، اغلب در بیان مشکلاتشان صداقت دارند و اگر نداشته باشند روند درمانشان مختل می‌شود، اما بیمارانی که به‌ اجبار برای درمان مراجعه می‌کنند، مخصوصا افرادی که اختلال شخصیت یا مصرف مواد دارند، با صداقت روند درمان را دنبال نمی‌کنند.

شیوه‌های جدید درمانی

دکتر بسطامی دربارۀ درمان‌های غیردارویی، روان‌درمانی و مشاوره می‌گوید: درمان‌های جدیدی برای رویارویی با اختلالات اعصاب و روان شکل‌گرفته‌اند اما درباره این‌که چقدر مؤثرند بررسی‌هایی در حال انجام است. شیوه‌هایی مانند «نوروفیدبک» برای درمان اختلال بیش‌فعالی و اختلالات اضطرابی می‌توانند کمک‌کننده باشند و روش‌های درمانی دیگری به نام «آر.تی.ام.اس» (RTMS) یا درمان مغناطیسی مغز وجود دارند که برای درمان بیماری‌هایی نظیر افسردگی، وسواس و موارد مشابه استفاده می‌شوند.

این درمان‌ها معمولا پروتکل درمانی ویژه‌ای دارند. روش‌های درمانی آر.تی.ام.اس برای بیماری‌های مقاوم به درمان و بازگشت‌پذیر توصیه می‌شود. روند استفاده از این درمان‌ها طولانی است و جلسات متعددی باید انجام شود و بیماران نباید انتظار داشته باشند طی یکی‌ دو جلسه، درمان شوند.

این روان‌پزشک دربارۀ روند معمول درمان اختلالات اعصاب و روان می‌گوید: روند درمان اختلالات مختلف، متفاوت است؛ چنان‌که درباره اختلالات شایع اضطرابی و افسردگی، معمولا با دارودرمانی آغاز می‌شود و پس از آن که دارو به دوز مؤثر رسید، اثرات بهبودی بین دو تا چهار هفته بعد ظاهر می‌شود.

دکتر بسطامی دربارۀ بروز اختلالات اعصاب و روان در بین زنان و مردان می‌گوید: شیوع اختلالات مختلف در میان زنان و مردان، متفاوت است و گاهی هم با هم برابرند. دو اختلال افسردگی و اضطراب در بین خانم‌ها شایع‌تر است.

این روان‌پزشک دربارۀ بروز اختلالات اضطرابی در بین جوانان و نوجوانان تأکید می‌کند: خانواده‌ها در اولین گام برای مقابله با ابتلای نوجوانان و جوانان به بیماری‌های اعصاب و روان، باید علایم و نشانه‌های این بیماری‌ها را بشناسند و تا زمانی که این بیماری‌ها به مرحلۀ مزمن و عودکننده نرسیده‌اند آن را درمان کنند. در مراحل ابتدایی بیماری، درمان‌های غیردارویی مؤثر واقع می‌شوند و شاید نیاز به شروع درمان دارویی نباشد. معمولا در سنین پایین، اختلالات به‌دلیل وجود ساختارهای معیوبی در خانواده رخ می‌دهد که اگر ا اصلاح شوند، بیماری نیز بهبود می‌یابد.

او دربارۀ بیماری‌های اعصاب و روان در نوجوانانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند می‌گوید: نوجوانانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند ممکن است به بیماری‌های اعصاب و روان مبتلا شوند و چون تغییرات هورمونی، تغییرات ظاهری و گرایش‌های جنسی را تجربه می‌کنند، ممکن است دچار اختلال استرس و افسردگی شوند.

توصیه به بیماران

این روان‌پزشک توصیه می‌کند: افرادی که دچار بیماری‌های اعصاب و روان هستند باید آگاهیشان را درباره بیماری خود افزایش دهند؛ زیرا اگر نسبت به بیماری شناخت پیدا کنند درمان آن را نیز خواهند پذیرفت. افراد باید دقت داشته باشند به‌خاطر ترس از برچسب‌های اجتماعی، درمان را به تأخیر نیندازند، زیرا عواقب آن بسیار شدید خواهد بود.

دکتر بسطامی دربارۀ دسترسی بیماران به دارو و استفاده از خدمات روان‌درمانی و روان‌پزشکی می‌گوید: هزینه‌های روان‌درمانی معمولا برای بیماران سنگین است و بیمه‌ها آن را نمی‌پذیرند. بنابراین همۀ افراد به‌سادگی نمی‌توانند به خدمات روان‌درمانی دسترسی داشته باشند. در زمینۀ داروها نیز گاهی برخی داروها در داروخانه‌ها کمیاب می‌شوند که روند درمان را برای بیماران مشکل می‌سازد و پزشک به‌دلیل نبود برخی داروها ناچار می‌شود کمبود یا نبود آن را با داروهای جایگزین پر کند.