نرگس خانعلی زاده در یادداشتی در ضمیمه خانواده امروز روزنامه اطلاعات نوشت: سی و یکم ماه می و یازدهمین روز از خرداد ماه هر سال، در تقویم بین‌المللی به روز جهانی بدون دخانیات تعلق دارد؛ روزی که به همه مردم دنیا یادآوری می‌کند، مصرف دخانیات در هر شکل و قالبی، چطور می‌تواند زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار بدهد و زندگی بدون دودهای خاکستری رنگ چقدر می‌تواند زیباتر از هر وقت دیگری باشد، اما آنچه که باعث اهمیت بیش از پیش این روز در کشور ما شده است، هشدار مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است که از کاهش سن شروع مصرف دخانیات می‌گوید، اما چرا این اتفاق افتاده است و چطور می‌توانیم با آن مقابله کنیم؟ این سئوالی است که متخصصان به آن پاسخ می‌دهند.

شروع نوجوانی

سن شروع مصرف دخانیات در کشور ما به ۱۳ تا ۱۵ سالگی رسیده است: «در دهه ۴۰، سن شروع مصرف سیگار در کشور ۳۰ سالگی، در دهه ۵۰ حدود ۲۵ سالگی و در دهه ۷۰ زیر ۱۸ سال بود اما امروز به ۱۳ تا ۱۵ سالگی رسیده است.» این را غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی می‌گوید و معتقد است که البته این روند کاهش سن مصرف دخانیات متعلق به کشور ما نیست و روند کاهشی سن شروع مصرف دخانیات یک الگوی جهانی است و در بسیاری از کشورهای جهان نیز به واسطه آزادی‌های رفتاری نوجوانان و جوانان سن تجربه مصرف دخانیات پایین آمده است. شاید برای همین است که پررنگ‌ترین شعار سازمان بهداشت جهانی در ماه‌های اخیر، «محافظت از نوجوانان» اعلام شده است. 

قبحی که ریخته است!

حالا خیلی وقت است که قبح خیلی از آسیب‌ها و مسائل اجتماعی در جامعه و حتی در بین خانواده ریخته است؛ مصرف دخانیات در شکل‌هایی مانند قلیان و سیگار هم از این دسته موارد است که مانند گذشته، نگاه‌ها را به خودش جلب نمی‌کند و تبدیل به رفتار عادی و مرسوم در جامعه شده است. 

موضوعی که می‌تواند یکی از اصلی‌ترین علت‌های فراگیری‌اش باشد و کمتر کسی از قلیان کشیدن در جمع دوستان ابایی داشته باشد؛ این در حالی است که احتمالاً دیگر همه می‌دانند که مصرف قلیان می‌تواند بسیار زیانبارتر از دیگر دخانیات حتی سیگار باشد چرا که بر خلاف تصور، این موضوع که در قلیان به دلیل عبور دود از محفظه آب، اثرات سمی و مضر آن کاهش می‌یابد یک باور غلط است و دود تنباکو مرطوب شده و شرایط برای جذب عمقی‌تر آن در ریه فراهم می‌شود.

از طرف دیگر، سیگار زمان مشخصی برای تمام شدن دارد اما قلیان می‌تواند بسیار طولانی‌مدت مصرف شود و چندین برابر یک وعده سیگار عمل کند. در واقع در شرایطی که مصرف دخانیات آنچنان رفتار ناهنجاری در جامعه تلقی نمی‌شود، بدیهی است که سن مصرف آن از جوانی، به نوجوان‌هایی برسد که تمایل دارند خودشان را بزرگتر از آنچه هستند نشان بدهند.  

مافیایی بزرگتر از سلامت

یک جستجوی سریع، کوتاه و گذرا در فضای مجازی بکنید و به دنبال پاسخی برای سن قانونی مصرف دخانیات بگردید! چه می‌بینید؟ آنچه که در اولین جستجوها به دستتان می‌رسد این است که در کشورهای مختلف، سن مشخصی برای خرید دخانیات مشخص شده است و فروش این مواد به افراد زیر سن قانونی، ممنوع و جرم تلقی می‌شود، اما چقدر از این قانون در سراسر دنیا اجرا می‌شود؟ شاید تقریبا هیچ! دلیلش هم کاملا واضح به نظر می‌رسد؛ چرا که سودآوری تولید و عرضه این محصولات آنقدر هست که  باعث می‌شود مافیای فروش تجاری این محصولات دخانی، آنقدر قوی عمل ‌کند که چنین قوانینی به مرحله اجرا ‌نرسد.

این مافیا تا آنجا پیش رفته است که با مشاهده مباحث گسترده پیرامون عوارض سیگار و قلیان، به شکلی دیگری از جمله سیگار الکترونیک، به عرصه بازگشته است، به طوری که در مورد سیگارهای الکترونیک ابتدا به صورتی اغواگرایانه و عوامفریبانه وارد عمل شدند و با گسترش این موضوع که این سیگارها به ترک سیگارهای معمولی کمک می‌کند وارد صحنه شد در حالی که به گفته متخصصان و پژوهشگران، نتیجه آن برعکس است و نه‌تنها سیگارهای الکترونیک نمی‌تواند به ترک سیگار کمک کند بلکه افرادی که سیگاری نبودند هم به استفاده از این سیگارهای الکترونیک و اصطلاحا ویپ‌ها مشتاق شدند. 

حفاظت از نوجوان‌ها؛ چطور و چگونه؟

از اعمال قانون‌های سختگیرانه در حوزه تولید و فروش محصولات دخانی تا رفتارهای آگاهانه خانواده والدین، هرکدام در جایگاه خودشان می‌توانند به اصلاح این جریان به راه افتاده کمک کنند. مثلا موضوع مالیات بر محصولات دخانی، از آن دست موضوعاتی است به نظر می‌رسد به دست فراموشی سپرده شده است؛ چنانکه هر سال باید بر اساس قانون از سال ۸۵، سالانه ۱۰ درصد مالیات بر دخانیات افزایش یابد و امسال به ۱۸۰ درصد می‌رسید؛ این در حالی است که چنین اتفاقی نیفتاده است.

پرهیز از نمایش صحنه‌های مصرف و استعمال دخانیات در فیلم‌ها و سریال‌ها توسط بازیگران محبوب جامعه، رعایت مصرف اعضای خانواده در مقابل دیدگان کودکان و نوجوان‌ها در فضای خانه، فراهم کردن فضایی بدون استرس و تنش که می‌تواند عاملی برای ترغیب به مصرف سیگار در جمع دوستان باشد، مراقبت بر حلقه دوستان فرزندان و ... از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به سدی بر این روند سریع کاهشی کمک قابل توجهی کند.