سردار فارسی خبرنگار اطلاعات نوشت: سید امیر قشمی با چهرۀ همیشه متبسم و آرام، با گشاده‌رویی مرا می‌پذیرد. همراه ایشان وارد قسمتی از ساختمان قدیمی می‌شویم که از سوی آموزش و پرورش برای ایجاد موزه در اختیار او قرار گرفته است.

 او از سال 1390 با کمک برخی از فرهنگ‌دوستان شهر همدان، کاری سترگ کرده و با جمع‌آوری اسناد، عکس‌ها، وسایل آموزشی، کتاب‌های مقاطع تحصیلی ادوار مختلف، وسایل کمک‌آموزشی و... موزه‌ای بی‌نظیر برپا کرده که زبان گویای آموزش و پرورش نوین طی یک سدۀ گذشته است.

دارالفنون همدان

موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که با بازدید از هر بخش‌، اطلاعات تازه‌ای به‌ دست می‌آوریم و بخشی از تاریخ آموزش استان را از نظر می‌گذرانیم.

سید امیر قشمی، بنیان‌گذار موزۀ گنجینۀ آموزش و پرورش همدان، با اشاره به پیشینۀ دبیرستان ابن‌سینا به عنوان قدیمی‌ترین دبیرستان همدان می‌گوید: این دبیرستان در سال 1284 به دست آمریکایی‌ها‌ ساخته شد. از این ساختمان در دوره‌های مختلف، استفاده‌های متفاوتی شده است، در دوره‌ای به عنوان مرکز حکمرانی همدان، در یک دوره به عنوان کنسولگری، در مقطعی به عنوان ساختمان قوۀ قضائیه و زمانی نیز به عنوان دانشسرا. از 1320 به این سو به مدرسه و از سال 1370 به دبیرستان دخترانه بدل شده است. از این دبیرستان طی سال‌های متمادی، افرادی نخبه با موفقیت‌های بالا فارغ‌التحصیل شده‌ و به مشاغل و مناصب مختلف رسیده‌اند.

قشمی می‌گوید: سال‌ها پیش یادداشتی در یکی از نشریات محلی نوشتم با عنوان «دبیرستان ابن‌سینا، دارالفنون همدان» که استقبال خوبی از آن شد. 

پس از آن، مقاله‌ای نوشتم با عنوان «مدارس ماندگار، حافظۀ فرهنگی شهرها» و در آن چند پیشنهاد در زمینه‌های فرهنگی و آموزشی ارائه کردم، از جمله این‌که فضایی را برای ایجاد موزۀ آموزش و پرورش اختصاص دهند. در پی این پیشنهاد و گفتگوهایی که با مسئولان آموزش و پرورش انجام دادیم، آموزش و پرورش استان در سال 1390 فضایی را از دبیرستان ابن‌سینا برای ایجاد موزه اختصاص دادند.

یک قرن آموزش نوین

مدیر گنجینۀ آموزش و پرورش همدان می‌گوید: با اختصاص فضای موجود برای موزه، عکس‌ها، اسناد، وسایل آموزشی و کمک‌آموزشی و دیگر وسایل مربوط به زمانی که آموزش و پرورش نوین در همدان شکل گرفته را جمع‌آوری کردیم.

بخشی از اشیا و وسایل آموزشی را افراد و دانش‌آموختگان این دبیرستان به موزه اهدا کردند. دستگاه‌های آپارات را نیز آموزش و پرورش اهدا کرد که همه را به کمک یک آپاراتچی دوباره نصب کردیم. گنجینۀ آموزش و پرورش، در واقع تاریخ بیش از یک قرن آموزش و پرورش نوین همدان را در خود جای داده و به نمایش گذاشته است.

قشمی می‌افزاید: برای شناسایی عکس‌ها با افراد مختلفی تماس گرفتم. بسیاری از دانش‌آموختگان این دبیرستان و استان، مهاجرت کرده و در کشورهای مختلف به‌سر می‌برند که با جستجویی گسترده، بیشتر آن‌ها را یافتم و با آن‌ها تماس گرفتم و با پرس‌وجو، افراد و زمان و مکان عکس‌ها را شناسایی و زیرنویس کردم.

او از همکاری برخی افراد در شکل‌گیری موزه تشکر کرده و می‌افزاید: آقای پاک‌روش از مجموعه‌داران همدان به شکل‌گیری موزه کمک بسیاری کرد.

وزرای همدانی

قشمی که خود از فرهنگیان بازنشستۀ شهر است، از همکاری دانشگاه فرهنگیان برای ایجاد غرفۀ دانشسرای عالی از سال 1399 خبر داده و می‌گوید: بخش دانشسرا به مناسبت صد سالگی تأسیس دانشسرا به موزه اضافه و با موزۀ آموزش و پرورش تلفیق شد تا با مدیریت واحد اداره ‌‌شود.

او با بیان این‌که موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده، می گوید: در بخش مشاهیر و مفاخر آموزش و پرورش، زندگی‌نامۀ 60 تن از پیشگامان و اثرگذاران آموزش در همدان را به نمایش گذاشته‌ایم. همدان دو وزیر آموزش و پرورش پیش از انقلاب و دو وزیر نیز پس از انقلاب داشته که تصویر و زندگی‌نامۀ آن‌ها را نیز کار کرده‌ایم.

بخش‌های مختلف موزه

مدیر گنجینۀ آموزش و پرورش همدان با اشاره به مکتبخانه به عنوان دومین بخش موزه می‌گوید: پیش از راه‌اندازی آموزش و پرورش نوین، تعلیم و تربیت به سبک مکتبخانه‌ای انجام می‌شد که در این بخش کتاب‌ها، وسایل آموزشی، نمادها، چوب الف، چوب فلک، کله‌قند اهدایی شاگرد به استاد و مانند آن را در معرض نمایش گذاشته‌ایم.

او می‌افزاید: بخش خیرین مدرسه‌ساز و نیکوکاران نیز در این موزه گنجانده شده است. 

بخش کتاب‌های درسی یکی از غنی‌ترین بخش‌های موزه به شمار می‌رود که به همت آقای پاک‌روش شکل گرفته است. بخشی از کتاب‌های درسی و کمک‌آموزشی ادوار گذشته را نیز خودم خریداری و به این مجموعه اضافه کرده‌ام.

قشمی به بخش پیشاهنگی اشاره کرده و می‌گوید: پیشاهنگی، سازمانی بین‌المللی بود که همۀ کشورها عضو آن بودند. ایران نیز یکی از اعضای آن بود که بعد از انقلاب اسلامی جمع شد و به جای پیش‌آهنگان، فرزانگان را جایگزین کردند که رونقی نگرفت. یکی از اقداماتی که دانش‌آموزان پیشاهنگ قبل از انقلاب در همدان انجام دادند، پناهگاه میدان میشان بود که با حضور ششصد دانش‌آموز و با حمل سنگ به بالای کوه ساخته شد.

او به بخش تربیت بدنی نیز اشاره کرده و می‌افزاید: در این بخش، عکس دبیران تربیت بدنی و همکاران فرهنگی را که در مسابقات ورزشی در سطح ملی و جهانی مقام کسب کرده‌اند و برخی از مدال‌ها و جام‌های ورزشی آن‌ها و همچنین بعضی از وسایل ورزشی را به نمایش گذاشته‌ایم.

بازگویی تاریخ

قشمی با اشاره به طراحی یک کلاس قدیمی می‌گوید: این کلاس درس برای قدیمی‌ها خاطره‌انگیز و برای کودکان و نوجوانان امروزی، بازخوانی تاریخ است تا بدانند پدران و مادران ما در گذشته پشت کدام میزها نشسته و چگونه درس خوانده‌اند.

بخش شهدای دانش‌آموز و معلم نیز یکی از بخش‌های این موزه است. در این بخش، عکس و برخی وسایل شهدای معلم و دانش‌آموزان را به نمایش گذاشته‌ایم تا یاد آن‌ها را همیشه گرامی بداریم.

او به کتابخانۀ مجموعه اشاره کرده و می‌گوید: این کتابخانه به افرادی که کارهای پژوهشی انجام می‌دهند، خدماتی ارائه می‌کند؛ به گونهای که اکنون این موزه و کتابخانۀ آن به منبع رجوع دانشجویان و پژهشگران تبدیل شده است. 

گروهی که کتاب «تاریخ آموزش و پرورش همدان» را نوشته‌اند، از اسناد و عکس‌های این مجموعه استفاده کرده‌اند، همچنین نویسندۀ کتاب «تاریخ پزشکی همدان» از اسناد این مجموعه استفاده کرده است.

او به برخی از مشکلات پیش روی این موزه نیز اشاره کرده و می‌افزاید: برای این موزه، بودجه‌ای اختصاص نمی‌یابد و همۀ این مجموعه را به هزینۀ شخصی خودم و با همکاری و مشارکت افراد دغدغه‌مند شکل داده‌ام.

قشمی با بیان این‌که نگاه فرهنگی دارم و فقط عشق است که باعث انجام این کار بزرگ شده و من تنها هستم و نیروی کمکی ندارم، تأکید می‌کند: پس از سال‌ها تلاش، در سال 1399 مجوزی یک‌ساله برای موزه صادر شد و سال 1401 نیز موفق به کسب مجوز پنج‌ساله شدم. سازمان میراث فرهنگی نیز این موزه را به عنوان یکی از موزه‌های همدان ثبت کرده و در نقشه‌های گردشگری آورده است.

او با بیان این‌که پس از سال‌ها فعالیت، به تازگی با کمک یکی از خیرین، تابلوی موزه را نصب کرده، اضافه می‌کند: این موزه‌، فرهنگ، هویت و تاریخ غنی معاصر این شهر را نشان می‌دهد، افزون بر آن‌که همدان، سابقۀ فرهنگی، قدمت و پشتوانۀ تاریخی بلندی نیز داشته است.

مدیر موزۀ گنجینۀ آموزش و پرورش همدان می‌گوید: اگر این موزه تقویت شده و ارتباط برقرار شود، بسیاری از خانواده‌ها به ما اعتماد کرده و وسایل و اسناد خود را به آن تحویل می‌دهند، زیرا بسیاری از اسناد در خانه‌ها در حال از بین رفتن است که اگر به ما بدهند آن‌ها را از نابودی نجات می‌دهیم.

او با بیان این‌که اکثر موزه‌ها با اهدای وسایل توسط مردم شکل می‌گیرند و غیردولتی هستند، تأکید می‌کند: موزه‌ها را باید مردمی اداره کرد و نمی‌توان به صورت دولتی اداره کرد؛ البته در بارۀ این موزه معتقدم آموزش و پرورش باید بر روند کار آن نظارت کند. موزه را نمی‌توان بر اساس سلایق دولت‌ها مدیریت کرد، بلکه موزه روش کاری خود را دارد و بازگوی تاریخ است که باید اتفاقات تاریخی در آن عرضه و به نمایش گذاشته شود.