سجاد تبریزی در گزارشی از سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی فرش دستبافت تهران در روزنامه اطلاعات نوشت: این نمایشگاه در حالی برگزار شد که به گفته فعالان این هنر ـ صنعت، بی‌رونق‌ترین دوره خود را طی می‌کند.
در تأیید این گفته، همین بس که برای افتتاحیه نمایشگاه نه از رییس جمهوری خبری بود و نه حتی از وزیر. سکوت بیلبوردی شهر تهران نیز نشان دیگری از بی‌رونقی نمایشگاه داشت و تبلیغات جذاب و قابل رؤیت درخوری برای نمایشگاه نشد.
صنعت فرش و به‌ویژه فرش دستبافت سال‌های بدی را طی کرده و هنوز افق امیدوارکننده‌ای در پیش روی خود نمی‌بیند. علت اصلی این شرایط، تحریم‌های اقتصادی است که به مرور بر شدت و پیچیدگی آن افزوده شده، به طوری که تقریبا هیچ روزنهای برای صادرات مستقیم وجود ندارد.
اما مشکل فقط تحریم‌های خارجی نیست، فعالان بازار فرش از «تحریم‌های داخلی» نیز صحبت به میان می‌آورند. منظور از این عبارت، وضع قوانین و مقرراتی است که به نظر چندان کارشناسی‌شده نمی‌آید و دردی مضاعف است به دردهای پیشین این صنعت.
پایتخت تابلوفرش
بدون شک غرفه‌های مملو از تابلوفرش‌های بی نظیر در نمایشگاه، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند؛ تابلوهایی که در نگاه اول ممکن است نقاشی و گاه عکس تصور شوند.
هادی ابری سردرودی، رییس اتحادیه تابلوفرش سردرود در مورد بافت تابلوها در این شهرستان آذربایجان شرقی می‌گوید: سردرود، قطب و پایتخت تولید تابلوفرش دستبافت بوده و این موضوع به ثبت جهانی هم رسیده است؛ شهری که 30 هزار نفر جمعیت دارد و برای 10 برابر جمعیت خود، یعنی 300 هزار نفر در 18 استان اشتغالزایی کرده است. طی سال‌های گذشته به دلیل بی‌مهری‌ها از جمله موضوع بیمه قالیباف‌ها این رقم کمتر شده است. مالیات هم هر سال شرایط بدتری ایجاد می‌کند.
وی می‌افزاید: در نمایشگاه امسال، فقط خود تولیدکننده‌ها رفت وآمد دارند، هیچ تبلیغاتی نشده است. وقتی از دولت می‌خواهیم تبلیغ کند، می‌گوید صداوسیما خصوصی است، بیلبوردها خصوصی است، ولی وقتی از آنها طلب داریم، می‌گویند بخش دولتی است و ضوابط دارد!
این دست بی‌مهری‌ها باعث شد تا برند کشور عزیزمان خدشه‌دار شود. پیش از این، ایران با فرش و فرش با ایران شناخته می‌شد، در حالی که الان اینگونه نیست. کار به جایی رسیده که کشورهایی مثل افغانستان و پاکستان رقیب ما شده و از طرح و نقش‌های ایرانی استفاده می‌کنند.
ابری سردرودی تأکید می‌کند: برای افتتاحیه نمایشگاه بین‌المللی بزرگ‌ترین صنعت کشور، وزیر و رییس‌جمهورش حاضر نشدند، این حق صنف ما نبود. همه جای تهران بیلبورد زده‌اند که مالیات باعث اشتغالزایی می‌شود، در حالی که با وضع مالیات سنگین، هزاران شغل در صنف فرش از بین رفته است.
نظرات غیرکارشناسی
برخی از قواعد و قوانین وضع‌شده برای صنعت فرش، کار تولید و صادرات را مشکل کرده است. ابری سردرودی با اشاره به این موضوع می‌گوید: خواهش داریم اگر می‌خواهند برای فرش تصمیم بگیرند، از خانواده فرش مشورت بگیرند؛ نه این که قانونی را که برای شیرینی و شکلات داریم برای فرش اجرا کنند. این نمایشگاه مثلا نمایشگاه بین‌المللی است، اما شما یک تاجر خارجی پیدا نمی‌کنید!
رییس اتحادیه تابلوفرش سردرود در مورد بازار بین‌المللی تابلوفرش توضیح می‌دهد: تابلوفرش، مختص ایران و شهرستان سردرود است. بیشترین مشتری‌های ما چینی‌ها و هندی‌ها هستند ولی تابلوفرش یک کار هنری است و مشتریان خارجی نمی‌توانند آن را کپی کنند. ما سالانه هزاران طرح و نقش جدید ارائه می‌کنیم که در بازار جهانی کپی نمی‌شود.
مهاجرت رفوگران
مهاجرت رفوگران از دیگر مشکلات بازار فرش دستبافت است. سردرودی می‌گوید: علت مهاجرت رفوگران، ممنوعیت بازگشت فرش ایرانی به کشور است، در بسیاری از موارد فرش‌های فروشنرفته در نمایشگاه‌ها باید به کشور بازگردند که به دلیل قانون ممنوعیت به کشورهای همسایه می‌روند، به تبع آن رفوگران ایرانی برای ترمیم این فرش‌ها مهاجرت کرده‌اند.
وی در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: ما خودمان با دست خودمان تیشه به ریشه این هنر صنعت زده‌ایم!
فرش قاچاق نمی‌شود
برخی از فعالان از قاچاق فرش ایرانی خبر دادهاند، موضوعی که احد عظیم‌زاده، رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستبافت تبریز رد می‌کند. او می‌گوید: فرش قاچاق نمی‌شود، چون ما تحریم شده‌ایم، فرش‌ها را از کشور می‌برند و با فرش‌های کشورهای دیگر به آمریکا می‌فرستند. این برای فرش ایران کمک است. در واقع به این صورت تحریم فرش را دور می‌زنند. این کار خدمت به فرش ایران است، قاچاق نیست.
وی می‌افزاید: آمریکا ورود فرش ایران را ممنوع کرده است و ما مجبوریم برای صادرات از روش‌های مختلفی استفاده کنیم. در کشور مقصد نیز مشتری واقعی، کیفیت را تشخیص می‌دهد و فرش در آنجا به اسم ایران به فروش می‌رود نه به نام کشور دیگر. این ایراد نیست و کمک به صادرات ایران است.
تحریم داخلی
همان‌طور که اشاره شد، وضع برخی از قوانین، مشکلاتی را برای هنر ـ صنعت فرش دستبافت ایجاد کرده است. عظیم‌زاده می‌گوید: دولت تعهد ارزی برای ما گذاشته و به این وسیله برای ما تحریم‌های داخلی وضع کرده است! تا چندسال پیش، 10 درصد سوبسید به ما می‌دادند که در حال حاضر آن را حذف کرده‌اند. با این حال باید تعهد ارزی بدهیم که بعد از 9 ماه، پول فروش فرش را به داخل بیاوریم و به قیمت ارز نیمایی عرضه کنیم، در حالی که فرش 9 ماهه فروش نمی‌رود و تا پنج سال ممکن است طول بکشد. به جز این ما برای خرید مواد اولیه ارز دولتی نگرفته‌ایم. این‌ها تحریم‌های داخلی علیه فرش است.
رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستبافت تبریز در ادامه به مدیریت افراد غیرمتخصص اشاره می‌کند و می‌افزاید: کسانی در رأس این صنف هستند که کار را نمی‌شناسند. در این کار باید تخصص وجود داشته باشد، باید فردی باشد که صفر تا صد فرش را بداند. الان تحریم‌های بین‌المللی را داریم، تحریم‌های داخلی را داریم، رکود بازار را داریم و همه این‌ها با هم کار ما را مشکل کرده است.
امسال بعد از سی‌سال، بدترین سال نمایشگاه فرش دستبافت بود. این فعال سرشناس بازار فرش دستبافت در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: وضع قوانین پیمان ارزی، سپردن مرکز ملی فرش به افراد غیرمتخصص و ممانعت از ورود فرش ایرانی، در راستای منافع عمومی کشور نیست و باید در آنها تجدید نظر شود.
مواد اولیه گران، فرش ارزان
تورم انفجاری سال‌های اخیر، کار تولید را در همه عرصه‌ها دچار مشکل کرده است. غلامحسین برجی، تولیدکننده فرش عشایری قشقایی در این باره می‌گوید: اوضاع بازار مناسب نیست. قیمت مواد اولیه تقریبا 200 برابر و حقوق مردم نهایتا 40 درصد بیشتر شده است. 90 درصد ایرانی‌ها توان خرید فرش دستبافت ندارند.
وی می‌افزاید: بهترین فرش‌های دنیا را تولید می‌کنیم، ولی نه صادرات داریم نه بازار داخلی. در بازار جهانی جایگاهمان را از دست داده‌ایم.
برجی تأکید می‌کند: ما حتی فرش‌ها را اقساطی و بدون بهره می‌فروشیم، اما چون قدرت خرید مردم پایین است باز هم نمی‌توانند بخرند. اوضاع مردم واقعا خوب نیست و باید برای اوضاع نابسامان فرش، صنعتی که می‌توانست زندگی 10 میلیون بافنده را تأمین کند، چاره‌ای اندیشیده شود.
این فعال صنعت فرش دستبافت می‌افزاید: فرش قشقایی همهجا مشتری دارد، ولی به دلیل تحریم‌های بانکی نمی‌توانیم آن را بفروشیم. از سال 1395 هر سال 10 درصد افت کرده‌ایم و الان به صفر نزدیک می‌شویم. پیش از این ایرانی‌ها فرش دستبافت می‌خریدند و صادر می‌کردند، خارجی‌ها خودشان برای خرید می‌آمدند و بازار رونق داشت، در حال حاضر هیچ راهی برای ما نگذاشته‌اند.
برجی در پایان گفتگوی خود می‌گوید: سه هزار و 500 بافنده داشتیم که الان تعدادشان به 350 نفر رسیده است. توان حمایت از این تعداد را هم نداریم. اگر این نمایشگاه جواب ندهد، تا آخر سال نمی‌توانیم سرپا بمانیم. ما که در مورد صادرات نمی‌توانیم کاری کنیم، دولت بیاید برای تولیدکنندگان کاری کند.
