سهامداران بورسی چه کسانی هستند و چه حقوقی دارند؟
سهامداران بورسی اشخاص یا شرکت‌هایی هستند که حداقل یک سهم از کل سهام یک شرکت پذیرفته‌شده در بازار بورس و یا سهمی از یک صندوق سرمایه‌گذاری را خریداری کرده‌اند. همانطورکه می‌دانید هر شرکت، کل سرمایه خود را به برگه‌های اوراق بهادار موسوم به سهام (Stock) تقسیم می‌کند. هر برگه نیز نشان‌دهنده بخشی از سرمایه آن است که در بازار بورس و اوراق بهادار به فروش می‌رسد.
شرکت‌ها به‌این‌ترتیب اقدام به جذب سرمایه کرده و برنامه‌های توسعه‌ای و تولیدی خود را پیش می‌برند. با رشد درآمدها و سرمایه در اختیار شرکت، ارزش هر سهم از سهام آن نیز رشد می‌کند. مفهوم سهامداران بورسی را در زبان بین‌المللی بازارهای مالی به‌عنوان Shareholder می‌شناسند. هرچندکه برخی آن را با Stockholder یا stakeholder نیز اشتباه می‌گیرند.
سهامداران بورسی اساسا به میزانی که سهام شرکت را خریداری کنند در سود و زیان آن نیز سهیم هستند. آنهادر ازای سرمایه‌گذاری خود از حقوقی نیز برخوردار می‌شوند. مهم‌ترین آنها را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
· حق رای در تصمیم‌گیری‌های مجمع عمومی شرکت و حضور در این جلسات به‌صورت حضوری یا آنلاین
· بازرسی از اسناد و دفاتر شرکت
· حق مطالبه سود
· حق مطالبه سهم در صورت فروش دارایی‌ها از سوی شرکت یا ورشکستگی آن
· شکایت از مدیران یا بازرسان شرکت
نکته مهم این است که افراد با خریداری سهام یک شرکت در سود و زیان آن شریک می‌شوند.
انواع سهامداران بورسی را بشناسید
سهامداران بورسی باید بدانند که در کدام یک از دسته‌های زیر به‌عنوان سرمایه‌گذار این بازار قرار می‌گیرند:
· سهامدار معمولی؛ تعریف این دسته از سهامداران بورسی همانی است که در بخش قبلی با حقوق ذکرشده به آن اشاره شد.
· سهامدار اختصاصی؛ این دسته از سهامداران در مقایسه با سهامداران معمولی از حقوق کمتری برخوردار هستند اما در عوض هنگام پرداخت سودها یا تخصیص دارایی‌های نقدشده در اولویت قرار دارند.
· سهامدار عمده؛ افراد یا شرکت‌هایی که بخش بزرگی از سهام شرکت را در اختیار دارند.
· سهامدار خرد؛ سرمایه‌گذارانی که درصد اندکی از سهام را در اختیار دارند.
· سهامدار حقیقی؛ سرمایه‌گذارانی که با نام و مشخصات فردی خود در بازار بورس فعالیت می‌کنند.
· سهامدار حقوقی؛ شرکت‌هایی که با اطلاعات حقوقی خود در بازار بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند.
برخی از انواع سهامداران بورسی خود شاخه‌های دیگری هم دارند. به‌عنوان مثال، سهامداران حقیقی، شامل شرکت‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و موارد دیگر می‌شوند. آنها نیز بسته به میزان و نوع سرمایه‌گذاری‌شان می‌توانند سهامدار خرد، عمده، اختصاصی و عادی باشند. از نظر تئوری، می‌توان دسته‌بندی‌های دیگری هم برای سهامداران بورسی تعریف کرد.
سود سهامداران بورسی چطور محاسبه می شود؟
در ادامه به تعریف هریک و نحوه محاسبه آنها پرداخته شده است.
EPS چیست و چطور محاسبه می شود؟
سه حرف EPS کوتاه‌شده عبارت Earning Per Share به معنی درآمد حاصل‌شده از هر سهم هستند. فرمول محاسبه آن نیز به شرح زیر است:
سهامداران بورسی ایران نیازی ندارند که خود چنین محاسبه‌ای را انجام دهند. بلکه شرکت‌ها موظف‌اند با انتشار گزارش مالی خود در بازه‌های سه‌ماهه در سامانه کدال (codal.ir)، EPS خود را اعلام کنند. طبیعی است که EPS بالا به معنی عملکرد بهتر شرکت و EPS پایین یا منفی به معنی ضررده بودن شرکت در آن بازه زمانی است.
سود نقدی یا DPS؛ درآمد واقعی سهامداران بورسی
اما درنهایت، سود سهامداران بورسی با محاسبه شاخصی به نام DPS به‌دست می‌آید. DPS مخفف عبارت Dividend Per Share به معنی سود نقدی سهام بوده و شامل بخشی از EPS است که پس از کسر هزینه‌ها، بدهی‌ها و غیره باقی می‌ماند. فرمول آن نیز به شرح زیر است:
در این فرمول DPR نسبت کل سود پرداختی به درآمد کل شرکت است. بنابراین، شرکت‌ها تمامی سود کسب‌شده خود را تقسیم نمی‌کنند. بخشی از این مقدار، به‌عنوان یکی از منابع مالی برای پیگیری طرح‌های توسعه‌ای و موارد دیگر در نظر گرفته می‌شود.
لازم به ذکر است که محاسبه DPS در جلسه مجمع عمومی سالانه شرکت صورت گرفته و باید به تایید این مجمع و هیئت‌مدیره برسد. همچنین سود نقدی سهام شرکت‌ها نیز از طریق سامانه‌های کدال و TSETMC قابل مشاهده است. نکته مهم دیگر نیز این است که تنها آن دسته از سهامداران بورسی واجد شرایط سود نقدی سالانه خود هستند که در زمان برگزاری مجمع عمومی سالانه سهامدار شرکت باشند. به‌عبارت دیگر زمان خرید سهام، ملاک دریافت سود نخواهد بود. مهلت زمانی پرداخت سود نیز هشت ماه پس از تایید مجمع سالانه است.
نحوه دریافت سود سهام بورس
تعیین نحوه پرداخت سود سهامداران بورسی بر عهده شرکت‌ها است. آنها این موضوع را نیز در مجمع سالانه خود مطرح کرده و به تصویب می‌رسانند. در گزارشی هم که در سامانه کدال منتشر می‌شود روش پرداخت سود نقدی قید می‌شود. همچنین شرکت‌ها می‌توانند پرداخت سود خود را با زمان‌بندی انجام دهند. آنها سه روش اصلی زیر را پیش روی خود دارند.
پرداخت از طریق سامانه سجام
ثبت نام در سامانه سجام، اساسا یکی از مراحل دریافت کد بورسی و ورود به این بازار به‌عنوان یک سرمایه‌گذار است. در این سامانه از شما اطلاعات بانکی‌تان دریافت می‌شود. در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌ها نیز از همین طریق، سود سهامداران بورسی را پرداخت می‌کنند. این روش با وجود سهولت و سادگی هنوز به‌صورت یک اجبار مطرح نشده است. بنابراین برخی شرکت‌ها نیز یکی از دو روش بعدی را برای پرداخت سود نقدی خود انتخاب می‌کنند.
پرداخت از طریق مراجعه به بانک
ممکن است شرکتی در مجمع عمومی سالانه خود بانکی را معرفی کند که سهامداران بتوانند با مراجعه به آن، سود خود را دریافت کنند. برای این منظور، تاریخ‌های مشخصی نیز اعلام می‌شود. سهامداران بورسی می‌توانند با در دست داشتن کارت ملی و ارائه کد بورسی خود، سودشان را از بانک دریافت کنند.
پرداخت مستقیم به حساب سهامدار
برخی سهامداران بورسی نیز ممکن است از طرف شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، به ارسال شماره شبا، کد شعبه بانک دلخواه خودشان ملزم شوند. گاهی نیز یک بانک خاص معرفی می‌شود. آنها لازم است که این اطلاعات را در بازه زمانی مشخص از طریق فکس، ایمیل، تلفن و یا حضورا به شرکت ارائه دهند.
مالیات سود سهامداران در بورس
ممکن است بپرسید که آیا هنگام دریافت سود نقدی سهام خود از بانک یا از طریق سامانه سجام با مالیات مواجه می‌شوید؟ پاسخ به‌طور ساده و خلاصه خیر است. بر اساس ماده ۱۴۵ باب چهارم قانون مالیات‌های مستقیم، سود سهام بورس اوراق بهادار معاف از پرداخت مالیات است. همانطورکه گفتیم، شرکت‌ها در محاسبه سود تقسیمی خود و در فرمول EPS، مالیات پرداختی‌شان را لحاظ می‌کنند. بر همین اساس، مالیات مضاعفی از سهامداران بورسی هنگام برداشت سود دریافت نمی‌شود.
اما خرید و فروش سهام در بازار بورس مشمول مالیات است. بنابراین این هزینه را نیز باید در کنار کارمزد پرداختی به کارگزاری‌ها برای محاسبه سود و زیان نهایی خود در نظر بگیرید. بر اساس قانون، سهامداران بورسی حقیقی، هنگام فروش، مشمول پرداخت نیم درصد از ارزش معامله به‌عنوان مالیات هستند. این نرخ برای سهامداران حقوقی بیشتر است. آنها علاوه بر این مالیات، با ثبت سود معامله خود در دفاتر مالیاتی، باید ۲۵ درصد دیگر نیز مالیات بپردازند.
