زهره گردان در ضمیمه جامعه امروز روزنامه اطلاعات نوشت: دوستی، واژه زیبایی است که برفهای تنهایی را آب میکند و زندگی را معنای جدیدی میبخشد.
دوستی به همه ما کمک میکند تا روزهای ملالتبار و شبهای کسلکننده را به ماجراجوییهای هیجانانگیز تبدیل کنیم؛ تا از زاویه دیگری به تماشای زندگی بنشینیم؛ تا تجربههای ارزشمندی بسازیم. با دوستانمان، لحظات شادی را سپری میکنیم و خاطرات خوشی را رقم میزنیم، با این حال اخیرا رسانههای آمریکایی درباره پدیده عجیبی به نام «رکود دوستی» در ایالات متحده هشدار دادهاند.
«سباستین تانگ»، روانشناس میگوید: «دادههای مؤسسه نظرسنجی گالوپ و مرکز بررسی زندگی آمریکایی نشان میدهد که باید شاهد کاهش نگرانکننده دوستی به عنوان یک نهاد و یک مفهوم باشیم.»
از آنجایی که هر آنچه در غرب اتفاق میافتد، به سایر کشورها هم سرایت میکند، آیا روابط دوستی در کشور ما هم کمرنگ خواهد شد؟ آیا دنیای زیبای دوستی در حال تغییر و تحول است؟ اصلا روابط دوستی چه نقشی در زندگیمان ایفا میکنند و دوستیهای مجازی به چه سمتی پیش میروند؟ گزارش پیش رو را بخوانید تا پاسخ همه سؤالات را دریابید.
رکود دوستی
دکتر سعید معدنی، جامعهشناس و استاد دانشگاه، درباره آنچه که «رکود دوستی» در آمریکا نامیده میشود، میگوید: «این پدیده از دستاوردهای مدرنیته است و قطعا به ایران هم سرایت خواهد کرد.
مدرنیته معمولا از غرب آغاز و سپس جهانی میشود. مثلا سیستم تفکیک قوا و پارلمانی یک پدیده غربی و حاصل عصر مدرنیته است، تغییر در ازدواجهای سنتی و روابط دختر و پسر هم برخاسته از غرب و مدرنیته است، اما همه این پدیدهها به مرور زمان به سایر جوامع هم سرایت میکند. لازمه زیستن در چنین عصری، وفق دادن خود با آن است و نه نفی آن؛ البته که جوامع سعی میکنند رنگ و بوی ملی و وطنی به پدیدههای مدرن بدهند. معمولا سنتهای ملی و دینی در مقابل فرهنگ جدید ایستادگی میکنند ولی چون قدرت مدرنیته سهمگین است، این ایستادگی به شکست منجر میشود.»
به گفته این استاد دانشگاه، اگر تحقیقاتی که درباره رکود دوستی در آمریکا انجام شده است جامع و کامل باشد، بیشک دلیل آن را باید در گسترش وسایل جدید ارتباطی دانست.
معدنی میگوید: «قطعا دوستیهای صمیمی بین افرادی که هریک به تنهایی موبایل به دست گرفته و از یکدیگر تفکیک شدهاند، کاهش مییابد. در زمانهای گذشته معمولا مردان تا نیمهشب در قهوهخانهها با دوستان خود گپ میزدند، بچهها با همسالان خود در کوچه پسکوچهها بازی میکردند و زنان با همسایگان خود مراوده داشتند، اما ظهور تلویزیون، خانوادهها را به داخل خانه کشاند و در عصر بعدی ظهور موبایل و رایانه، اعضای خانواده را از یکدیگر تفکیک کرد.»
معدنی از تغییر شکل و بعد دوستیها سخن میگوید و توضیح میدهد: «در جوامع سنتی معمولا دوستیها به شکل فامیلی، همسایگی، طایفهای و محلهای شکل میگرفت و نوعی همبستگی مکانیکی برای دفاع از دوستان وجود داشت اما در جوامع مدرن، دوستیها تعریف دیگری پیدا کردهاند. افراد ممکن است سالها از اقوام خود بیخبر باشند، اما با فردی از محل کار یا فضای مجازی ارتباط نزدیکی بگیرند.
این تعریف از پدیدههای عصر مدرن محسوب میشود. با این توصیف، رکود دوستی را شاید بتوان به معنای تغییر شکل دوستی تلقی کرد.»
جهانی شدن دوستیها
با رشــد روزافـزون تکنــولوژیهای نــوین ارتبـاطـی، دوستیهای مجازی جای خود را به عنوان تعریف جدیدی از رفاقت باز کردهاند. چطور میتوان خود را با این تعریف هماهنگ کرد تا هم از آن بهره برد و هم از آسیبهای آن در امان ماند؟
دکتر معدنی با بیان این که دوستیها بین نسل جوان به سمت جهانی شدن پیش میرود، میگوید: «این نوع دوستیها مستلزم داشتن زبان و وسیله ارتباطی مشترک است. زبان مشترک، انگلیسی و وسیله ارتباطی، شبکههای مجازی و بازیهای رایانهای آنلاین است. سنخ، جنس و ماهیت دوستی در حال دگرگونی است. برای این سؤال که تا چه حد صداقت و مهربانی در دوستیهای جهانی وجود خواهد داشت، نمیتوان پاسخ مشخصی ارائه داد. باید منتظر واکنش نسل جوان در عبور از این مسیر باشیم.
آینده در دستان ما میانسالان و افراد مسن نیست. آینده از آنِ جوانان است؛ جوانهایی که خودشان کورمال کورمال و نامطمئن به جلو گام برمیدارند و تا حدود زیادی نگران و سرگردان هستند، جوانهایی که فضاهای جدیدی را تجربه میکنند و به دنیاهایی قدم میگذارند که نسل ما به هیچوجه آن را ندیده و به آن نیندیشیده است. معلوم نیست که جوان در این مسیر آسیب میبیند یا سود میبرد. به هر صورت همگی ما در کشتی مدرنیته نشستهایم و در دریای مواج حرکت میکنیم، امیدوارم این کشتی آینده خوبی را برای بشریت رقم بزند.»
دوستی، بنیان رفتارهای اجتماعی
معمولا روابط دوستی نهتنها بعد فردی که بعد اجتماعی زندگی افراد را هم تحتتأثیر قرار میدهد.
معدنی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، با بیان این که دوستیها بنیان بسیاری از رفتارهای اجتماعی هستند، میگوید: «احتمال دارد رابطه دوستی، فرد را به یک گروه ورزشی، هنری یا جنبش سیاسی بکشاند یا ممکن است باعث موفقیتهای مالی یا شکست اقتصادی او شود. دوستیها پایه بسیاری از تحولات اجتماعی هستند و در تحلیل جنبشهای سیاسی میخوانیم که بسیاری از افراد از طریق دوستان خود وارد مبارزات اجتماعی شده و حتی تا جنگ مسلحانه پیش رفتهاند. به این دلیل انتخاب دوست از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است.»
وی در پاسخ به این سؤال که دولت چه اقداماتی برای تقویت گروههای دوستی در جامعه میتواند انجام دهد، میگوید: «شاید دولت به شکل مستقیم و عینی در این زمینه تأثیرگذار نباشد، اما میتواند از طریق تنشزدایی با کشورهای همسایه و کشورهای منطقهای و جهانی، دوستیهای متقابل با سایر دولتها برقرار سازد تا نسل جدید، آسوده و با امنیت کامل به کشورهای خارجی سفر کند و همچنین حضورش در فضای مجازی به دور از مسائل امنیتی و سیاسی باشد. رعایت این موارد به ارتباطات دوستی در سطح ملی و بینالمللی کمک شایانی خواهد کرد.»
معدنی با تأکید بر این نکته که دوستیها گریزناپذیرند، میگوید: «فواید دوستی بسته به ویژگیهای شخصیتی و تربیت خانوادگی برای هر فرد متفاوت است.
از ابنسینا نقل میکنند که کتابی از افلاطون یافته و با لذت و در سکوت محض، غرق مطالعه آن بود. همسایه از راه میرسد و میپرسد چرا تنها نشستهای؟ ابنسینا که رشته افکارش پاره شده بود پاسخ میدهد تنها نبودم، اکنون تنها شدم!
در واقع انسانها متفاوت هستند و براساس این تفاوت، فواید دوستی را معنا میکنند. معمولا افراد درونگرا به سختی با دیگران ارتباط میگیرند و دوستان کمتری دارند، برعکس برونگراها دوستان بیشتری انتخاب میکنند.»
وی میافزاید: «در مسیر زندگی از کودکی تا پیری، افراد مختلفی به عنوان دوست کنارمان قرار میگیرند، در این مسیر برخی را رها و برخی را جایگزین میکنیم.
باید توجه داشته باشیم که دوستیها موقت هستند. اگر به دو بعد مهربانی و صداقت در دوستی بها بدهیم، رابطه تداوم مییابد و اگر به آن ارج ننهیم، رابطه از هم میپاشد.»
هدف از دوستی
دوستیها بر چه اساسی شکل میگیرند و بر چه اساسی پایان میپذیرند؟ شاید پاسخ به این سؤال بتواند در استحکام روابط دوستی تأثیرگذار باشد.
مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، در واکاوی این موضوع میگوید: «یک رابطه دوستی باید بر اساس اهداف هر فرد در زندگی تعریف و تقسیمبندی شود تا پایدار بماند؛ ممکن است فردی دوست ورزشی خوبی باشد، دیگری همسفر خوبی، ممکن است با یک دوست بتوانیم رفت وآمد خانوادگی داشته باشیم، اما با دیگری فقط درس بخوانیم.
در فرهنگ آمریکایی معمولا حد و حدود دوستی مشخص است؛ وقتی دو دوست - همکار با یکدیگر به رستوران میروند بعد از اتمام شام، کسی از دیگری برای رفتن به منزل دعوت نمیکند، اما در ایران دوستیهایمان اغلب ناتمام میماند، چون دوستانمان را به همه عرصههای زندگی میکشانیم و همهچیز را برایشان بازگو میکنیم؛ سپس اظهارنظرهای بیجا پیش میآید و رابطه را به چالش میکشد.
بیشتر اوقات، انتخاب یک رفیق برای همه لحظات زندگی، زودتر از آنچه در تصور است به نقطه پایانی میرسد. در خط پایان رابطه، خلاء عاطفی و شکست روانی درون فرد شکل میگیرد. این نوع روابط دوستی به خصوص بین نوجوانان بسیار رایج است. باید توجه داشت که ارتباط دوستی میتواند دایره وسیعی از افراد را در بر بگیرد.
وقتی میخواهید با فردی دوست شوید، از خود بپرسید هدفتان از این ارتباط چیست؟ آیا میخواهید با هم ورزش کنید یا به موفقیت کاری برسید یا صرفا تنهاییهای یکدیگر را پر کنید؟ دقیقا به دنبال چه چیزی هستید؟ پاسخ شفاف به این سؤال، محدوده رابطه و حد و حدود آن را مشخص و مسیر پایداری را هموار میکند.»
پذیرش نقشهای زندگی
آیا والدین میتوانند نقش دوست را برای فرزندانشان ایفا کنند یا صرفا باید یک والد باقی بمانند؟
مصطفی اقلیما، پدر مددکاری اجتماعی در جواب پرسش ما میگوید: «هیچ پدر و مادری نمیتواند و نباید نقش دوست را برای فرزندانش ایفا کند. نقش و کارکردهای والدگری با دوستی کاملا متفاوت است. فرض کنید فردی بگوید رئیس فلان شرکت با کارمندانش دوست است. چنین رئیسی با دو نقش متضاد دوستی و ریاست، چگونه میتواند شرکت خود را اداره کند؟ والدین صرفا میتوانند فرزندان خود را درک کنند و شرایط آنها را بفهمند.
فهمیدن با دوست شدن یکی نیست. منِ والد باید عصبانیتهای پسر دهسالهام را درک کنم و بدانم وی در آستانه رسیدن به سن بلوغ است. وظیفه من درک کردن و آگاهی دادن است.
باید به او به فراخور سن درباره موضوعات مختلف مثل بلوغ، خطرات فضای مجازی، اعتیاد و هر مسألهای که ممکن است در جامعه با آن مواجه شود اطلاعات بدهم؛ اما دوست نقش دیگری ایفا میکند. ما معمولا جایگاهها و نقشهایمان را فراموش میکنیم. در ارتباطات با دوستانمان هم چنین است. میخواهیم آنان، هر وقت و همیشه یکطرفه در اختیارمان باشند و اینگونه است که پایههای دوستی درست شکل نمیگیرد.»
مفهوم دوست خوب
برای این که درک درستی از دنیای دوستی داشته باشیم باید بدانیم دوست خوب چه تعریفی دارد و باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟ اقلیما، آسیبشناس اجتماعی میگوید: «دوست خوب یک شنونده خوب است، حتی اگر بعد از مدتها سراغی از وی گرفته باشید شما را قضاوت نمیکند، برچسب نمی زند، تحلیل اشتباه نمیکند، شما را با خصوصیات خودتان میپذیرد و برای حل مشکلاتتان تا حد امکان یاری میرساند. دوست خوب هنگام نگرانی کنارتان میماند و با کلام و رفتارش آرامتان میکند؛ دوست خوب قوت قلب روزهای سخت زندگی است، به شما اعتبار میدهد و عزت نفستان را بالا میبرد.»
به گفته وی، دوستان میتوانند روی هویت فردی، تفکر، احساسات، انتخاب سبک زندگی، سلیقههای شخصی و حتی مسیر زندگی یکدیگر تأثیر بگذارند؛ بنابراین انتخاب یک دوست از اهمیت زیادی برخوردار است.
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی همچنین اعتقاد دارد تعریف دوستی بین زنان و مردان متفاوت است: «معمولا واژه دوستی برای خانمها ارزشمندتر از آقایان است، چون آنها احساسی و وابستهتر هستند، اغلب با یک فرد خاص دوست میشوند و زمان زیادی را با وی میگذرانند. دختر نوجوانی را میشناختم که وقتی دوستش از رابطه کنار کشید صبح تا شب گریه میکرد، ولی درباره آقایان موضوع متفاوت است، آنها معمولا بر اساس منفعت و مصلحت، دوستان خود را انتخاب میکنند که تعدادشان بیشتر است و بیشتر رابطه خود را به گردش، وقتگذرانی و تفریح کردن با دوستان میگذرانند.»
اما حد و مرز دوستی چقدر است؟ آیا میتوان هر رازی را برای یک دوست افشا کرد یا باید برای ناگفتههایمان محدودیت ایجاد کنیم؟ اقلیما، محقق و مددکار اجتماعی اینگونه تحلیل میکند: «شما نمیتوانید هر ناگفتهای را به پدر یا مادرتان بگویید، برخی حرفهایتان را با مادرتان درمیان میگذارید، برخی دیگر را با پدر و بعضی را با خواهر یا برادرتان. در مورد دوستی هم چنین طبقهبندی وجود دارد؛ نمیتوانید و نباید همه حرفهایتان را با تمامی دوستانتان در میان بگذارید. باید برای آن دسته از دوستانی که وارد خانه و زندگی شما شده و با خانواده یا سایر دوستان و همکارانتان ارتباط گرفتهاند، محدودیت بیشتری قائل شوید، چون این امکان وجود دارد که دوست شما در ارتباطهایش، سخنی از ناگفتههایتان را بر زبان آورد، اما اگر دوستی هیچگونه ارتباطی با خانواده و دایره دوستان و همکاران شما نداشته باشد، میتواند رازدار خوبی برای رازهای زندگیتان باشد.»
از دوستی تا وابستگی
به صورت کلی، انسان یک موجود اجتماعی است و نمیتواند فردی زندگی کند؛ دوست، بخشی از اجتماع یک انسان محسوب میشود. اقلیما، آسیبشناس اجتماعی معتقد است وقتی با فرد درستی دوست میشویم، چیز باارزشی به دست میآوریم، ولی بسیار اهمیت دارد که این رابطه ارزشمند به وابستگی و دخالت نینجامد.
وی میگوید: «گاهی شاهدیم دوستان بعد از صمیمی شدن برای حل مشکلات یکدیگر نسخه میپیچند، گاهی حتی درباره نحوه برخورد دوستشان با همسر و فرزندانش اظهارنظر میکنند و گاهی با این نظریات عامیانه یک زندگی را به هم میریزند یا باعث اختلافات خانوادگی میشوند. در ارتباط دوستی، طرفین باید آگاه باشند که نظرات، عقاید و سبک زندگی متفاوتی دارند و بنابراین نباید بر اساس آنچه که هستند برای زندگی دیگری نظریه صادر کنند. به دلیل چنین دخالتهای نابجایی، بسیاری از روابط دوستی در این مرحله از هم میپاشد.»
وی میافزاید: «اظهارنظرهای بیش از اندازه در رابطه دوستی ممکن است هویت و استقلال یکی از طرفین یا هر دو را زیر سؤال ببرد. گاهی یک دوست با داشتن شخصیت رهبری، نظرها و پیشنهادهای خود را به طرف مقابل القا میکند؛ آنچنان که بعد از مدتی رفیقش در حل کوچکترین چالشهای زندگی وابسته به وی میشود و به تدریج استقلال تصمیمگیری خود را از دست میدهد. این موضوع بعدها در عرصههای شغلی و اجتماعی فرد مسألهساز خواهد شد.»
وی با بیان این که در گذشته خانواده در تربیت فرزند نقش اصلی را ایفا میکرد میگوید: «اما در زمانه کنونی، مادر اغلب در خانه حضور ندارد یا بیحوصله است، پدر هم زمان زیادی را در محل کار میگذراند. بنابراین فرزندان از دوره نوجوانی ساعات بسیاری را با دوستان و گروههای مجازی سپری میکنند. قطعا اگر نیازهای عاطفی نوجوان در خانواده برآورده نشود، برای رفع خلاءهای زندگی خود جذب گروههایی میشود که پاسخگوی نیازهایش باشد؛ اینجاست که ممکن است مسیر یک نوجوان کاملا تغییر کند.»
دوستی در طول زمان
بیشتر دوستان ما در طول زمان تغییر میکنند؛ همانطور که خودمان تغییر میکنیم. ممکن است چند نفری از دوره نوجوانی باقی بمانند و گهگاه سراغی از آنان بگیریم اما در مسیر زندگی به فراخور سن و شرایط، افراد جدیدی را به دایره دوستی دعوت میکنیم. دوستی از دوره جوانی تا میانسالی دچار چه تغییر و تحولاتی میشود؟
اقلیما، پدر مددکاری اجتماعی میگوید: «در دوره نوجوانی، خود خالص من حضور دارم و تمامی وجودم را به دایره دوستی میآورم، دوستیها پررنگتر و محکمتر هستند. در این دوره افراد از دوستشان حمایت بیشتری میکنند و زمان بیشتری با وی میگذرانند. اما هرچه سن بالاتر میرود، معیارهای دوستی تغییر میکند و اغلب افراد انتخابهایشان بر اساس منافع و حسابگری شکل میگیرد، از طرفی ازدواج و تشکیل خانواده باعث میشود افراد زمان کمتری را به دوستان خود اختصاص دهند. معمولا بعد از تأهل، آقایان دوستان دوران مجردی خود را حفظ میکنند، اما بانوان ارتباطات دوستی خود را محدود میکنند که به مرور باعث تنهایی آنها میشود.»
به اعتقاد وی، متأسفانه برخی همیشه در خاطرات گذشته با دوستان قدیمی خود غرق هستند. این موضوع باعث میشود فرصتی برای شکلگیری دوستیهای جدید ایجاد نشود. مهم است که بدانیم در هر دورهای، زندگی یک مدل است و بر اساس شرایط و موقعیتهای تازه، افراد جدیدی را وارد دایره دوستی کنیم.
دوستی در نوجوانی
بچهها در دوره نوجوانی اغلب از والدین فاصله میگیرند و با همسالان خود وقت میگذرانند، بنابراین باید بدانیم رابطههای دوستی در نوجوانی چطور وارد فاز افراطی و خطرناک آن میشود تا بتوانیم از آسیبهای آن پیشگیری کنیم.
مریم دشتدار، کارشناس علــوم تربیتــی و مـدرس دورههــای آمـوزشی و مشــاورهای نـوجـوانـان و والدین، در تحلیل این موضوع میگوید: «معمولا نوجوانانی وارد فاز افراطی و خطرناک دوستی میشوند که از سوی خانوادههای خود درک نمیشوند. والدین در چنین خانوادههایی مثل مجریهای رادیو مدام در حال سخنرانی و نصیحت هستند. نوجوان برای فرار از والدین و دوری از تحقیر و سرزنش شدن، از خانه و خانواده فاصله میگیرد. او از بودن با دوستان خود شاد و خرسند است، چون در لحظه زندگی میکند و از لحظات خود لذت میبرد، اما والدین اغلب در فکر آیندهاند و تلاش میکنند تا تجربههای خود را به فرزندانشان انتقال دهند.
نوجوان این رویه را برنمیتابد و میرود تا خود تجربه کند. نوجوان در سنی است که نه افکار خود را به خوبی میشناسد، نه احساساتش را و نه آگاهی کامل و جامعی درباره مسائل اجتماعی دارد، بنابراین مهم است که والدین با فرزندان خود ارتباط صمیمی برقرار کنند تا آنان وارد دوستیهای دردسرساز نشوند.
فکر کنید کسی دستهکلید خود را داخل خانه گم کرده باشد، اما در بیرون به دنبال آن بگردد، آیا به نتیجهای میرسد؟ نوجوان هم ارتباط خوب و صمیمی را داخل خانه گم کرده است، اما بیرون از منزل به دنبال آن میگردد. پدر و مادری که شنونده خوبی برای حرفها و رنجهای نوجوان نیستند، راه را برای آغاز دوستیهای سمی باز میکنند.»
این کارشناس علوم تربیتی به والدین توصیه میکند که درباره ملاکها و معیارهای انتخاب دوست با نوجوان خود صحبت کنند و به توافق برسند: «با دقت به حرفهای نوجوان خود گوش دهید. از او بپرسید چه ملاکهایی برای انتخاب دوست در نظر دارد. سپس نظرات خود را برایش بازگو کنید و به یک توافق کلی برسید.
اجازه دهید براساس معیارهای تعیینشده دوستانش را برگزیند. باید بدانید نوجوانانی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند، زودتر و بیشتر تحتتأثیر دوستان قرار میگیرند. کمبود این حس، ترس از تنهایی را به وجود میآورد و در این مرحله، نوجوان دست به هر کاری میزند تا دوست یا دوستانش را حفظ کند. اگر دوست، فرد معقولی نباشد، نوجوان را تا ناکجاآباد به مسیرهای اعتیاد و روابط نادرست میبرد؛ بنابراین لازم است والدین روی مبحث اعتماد به نفس فرزندانشان کار کنند.»
دشتدار، مدرس دوره تربیت جامع نوجوانپروری به والدین تأکید میکند که در مسیر تربیت، بر مبحث عزت نفس و احساس ارزشمندی فرزند تمرکز کنند و میگوید: «حس لیاقت و ارزشمندی باعث میشود انسان در انجام کارهایش گزیده عمل کند؛ وقتی منِ والد این حس را در فرزندم تقویت کنم، هویتی مستقل برای او میسازم تا وارد هر رابطهای نشود یا به هر درخواستی پاسخ مثبت ندهد. والدین میتوانند با مطالعه کتاب، کمک مشاور یا شرکت در دورههای فرزندپروری آگاهی خود را در این زمینهها افزایش دهند.»
این محقق همچنین به آسیبهای دوستی در فضای مجازی اشاره میکند و میگوید: «بعد از اپیدمی کرونا، دوستیهای دنیای مجازی افزایش قابل توجهی یافت. نوجوان در این فضا خوشحال است و از آن لذت میبرد، اما اغلب ما نمیدانیم فرد مقابل این رابطه چه کسی است و چه قصدی دارد، بنابراین لازم است از آسیبهای فضای مجازی پیشگیری کنیم. بهترین راهکار، همان برقراری ارتباط صمیمانه با فرزند است.
متأسفانه در سالهای اخیر، شکاف بزرگی بین والدین و فرزندان به وجود آمده است که از عدم درک نوجوان نشأت میگیرد. والدین به جای فرزندان فکر میکنند، تصمیم میگیرند، تجربه میکنند و از طرفی اطلاعات آنان نسبت به فضای مجازی کمتر از فرزندان است.
تحقیقات اخیر من نشان میدهد اکثر کسانی که در فضای مجازی بهخصوص اینستاگرام بعد از فیلتر شدن حضور دارند، گروه سنی 12 تا 28 ساله است؛ یعنی حضور والدین در این فضا بسیار کاهش یافته است.
اگر میخواهید فرزندتان از دوستیهای فضای مجازی در امان بماند، ناچارید اطلاعات خود را افزایش دهید و درباره این فضا و آسیبهای آن با نوجوانتان تبادل نظر داشته باشید.
گاهی خوب است که از فرزندتان اطلاعات بگیرید و از او سؤال کنید یا آموزش ببینید تا به دنیای نوجوان نزدیک شوید.
رها شدن فرزند در دنیای مجازی خطرناک است، پس عقب نکشید، اطلاعات خود را به روز کنید و تمرکز خود را روی تربیت فرزند بگذارید. اگر فرزند شما امروز تربیت شود، از آینده او آسودهخاطر خواهید شد.
بسیاری از والدین را میبینم که در فضای مجازی میچرخند یا وقت برای دورهمیهای خانوادگی یا دوستانه میگذارند اما زمانی به تربیت فرزندشان اختصاص نمیدهند.
جوانهای بسیاری را دیدهام که به دلیل خلاءهای عاطفی و تربیتی دوره نوجوانی به سمت اعتیاد و راههای نادرست کشیده شدهاند. پس از همین امروز مسیر تربیت را آغاز کنید تا راههای دوستیهای مسموم برای همیشه بسته شود.»
و من این گزارش را تقدیم میکنم به همه دوستان خوبم، آنان که با حضورشان زندگی را برایم جلوه دیگری بخشیدند و مفهوم حیات را برایم زیباتر کردند.
