سمیه میرزایی - روزنامه اطلاعات| چگونه ممکن بود آن همه پرنده، ماهی، گاومیش و همه موجودات زنده‌ای که در هورالعظیم زیست می‌کردند، این تالاب را ترک کنند تا تو به چشم ببینی که دیگر هیچ کس در کنار هورالعظیم نمی‌خندد؟ اما شد آنچه باید نمی‌شد. وقتی محیط زیست و توسعه آن هم نه در معنای عمیق بلکه در محدوده منفعت‌طلبی، یک‌جا در فهم سیاستگذاران جمع نشوند هورالعظیم هم خشک می‌شود.
دولت چهاردهم در شرایطی بر سر کار آمد که شرایط محیط زیستی کشور در وضعیت فوق‌العاده‌ای قرار گرفته و در مواردی حتی مرزهای هشدار را هم رد کرده است. به نظر می‌رسد که این دولت با درک وضع موجود اعلام کرده که اجرای تمامی پروژه‌ها را به ارزیابی‌های محیط زیستی گره می‌زند. البته مطالبات مردم نیز در زمینه‌های محیط زیستی چنان افزایشی دارد که در همین سفر اخیر رئیس‌جمهوری به خوزستان گفته شد که حدود ۳۵ درصد مطالبات مردم پیرامون مشکلات محیط زیست است.
به فاصله کوتاهی پس از سفر رئیس‌جمهوری به خوزستان، به دعوت معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، گروهی از خبرنگاران در آستانه روز جهانی تالاب‌ها (دوم فوریه) از تالاب هورالعظیم دیدن کردند؛ تالابی که به نظر می رسد با برخی از اقدامات صورت‌گرفته، بخش‌هایی از آن احیا شده است. بخش عراقی این تالاب سال ۱۳۹۷ تحت کنوانسیون رامسر با مساحت ۱۳۷ هزار هکتار، ثبت جهانی شده و بخش ایرانی هم در تلاش برای ثبت جهانی است.
تالاب هورالعظیم در پنج مخزن آب‌گیری می‌شود که میدان نفتی سهراب در مخزن شماره یک، میدان آزادگان شمالی در مخزن شماره دو، میدان آزادگان جنوبی در مخازن سه و چهار و پنج و میدان های نفتی یاران شمالی و جنوبی در جای‌جای این تالاب دیده می‌شوند.
در چنگال فلرهای نفتی
اولین موردی که در مسیر منتهی به هورالعظیم توجه ما را جلب می‌کند، تعداد پرشمار مشعل‌ها یا فلرهای نفتی است که حاوی گازهای اضافی استخراج نفت هستند. این گازها معمولا حاوی آلاینده‌هایی هستند که علاوه بر آلوده کردن هوا بر سلامت محیط زیست هم به شدت تأثیر دارند.
داود میرشکار، مدیرکل اداره محیط زیست استان خوزستان با اشاره به این فلرها می‌گوید: تولید نفت در خوزستان، ملی است اما اقدامات برای کاهش آلودگی به همان اندازه ملی نیست. در مطالعات سیاهه انتشار آلودگی هوا در سال ۱۳۹۶ هر کدام از آلاینده‌های فلرهای نفتی در حوزه «ساکس» و گاز دی‌اکسیدکربن، آلایندگی بالایی دارند. در این استان حدود ۳۷۰ فلر نفتی فعال وجود دارد و ۵۰ فلر در اطراف اهواز به طور مداوم در حال سوختن هستند. هرساله سرمایه‌ای معادل ۱۱۰ میلیون دلار در این فلرها سوزانده می‌شود و این تنها به هدررفت سرمایه کشور منجر نمی‌شود، بلکه سلامت مردم خوزستان را نیز به خطر می‌اندازد. در منطقه غرب کارون، تعداد زیادی از این فلرها وجود دارد که در صورت سرمایه‌گذاری و جمع‌آوری همه این گازها، سر یک سال تمامی هزینه‌ها برمی‌گردد.
به گفته او، بخشی از این گازها می‌توانند با ایجاد پالایشگاه مناسب به خوراک پتروشیمی‌ها تبدیل و بخش دیگری هم وارد شبکه گازرسانی شوند، اما متأسفانه با وجود سرمایه‌گذاران برای ایجاد پالایشگاه و جمع آوری فلرها، بروکراسی‌های وزارت نفت مانع پیشرفت این پروژه‌ها شده است.
تالاب‌ها قابلیت برگشت دارند
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در تشریح مختصات هورالعظیم می گوید: این تالاب از شمال به جنوب حدود ۹۰ کیلومتر طول دارد که در پنج مخزن یا حوض آبی گسترده شده است. مهم‌ترین دلیل خشک شدن آن، حفاری‌های نفتی، ایجاد جاده‌های دسترسی معروف به جاده اکتشاف و به‌ویژه خشک کردن تالاب با مسدود کردن ورودی آب از رودخانه کرخه از طریق پل ۷۵ دهنه برای ایجاد دکل‌های نفتی در دهه ۸۰ بود که باعث از دست رفتن بخش زیادی از رطوبت تالاب و تبدیل آن به کانون گرد و غبار شد. به دنبال آن، معیشت جامعه محلی نابود شد و ساکنان، مجبور به مهاجرت و حاشیه‌نشینی در اهواز و شهرهای دیگر شدند.
او ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۹۳ با پیگیری‌های ما و کمک قوه قضائیه، وزارت نفت مجبور به رفع مسدودی پل ۷۵ دهنه و همچنین در جاده‌ها ملزم به ایجاد پل ارتباطی و زیرگذرهای متعدد شد تا آب دوباره وارد تالاب شود.
در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، حیات به تالاب برگشت و دوباره پرندگان مهاجر وارد آن شدند، این نشان می‌دهد تالاب‌ها قابلیت برگشت دارند، اگر ما به سرعت وارد عمل شویم.
موسی مدحجی، رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان هم با بیان آن که یک‌سوم مساحت این تالاب در ایران است که در سال ۱۳۸۹ تحت عنوان منطقه حفاظت‌شده به ثبت رسیده، به ما می‌گوید: تالاب هورالعظیم در سمت ایرانی، ۱۲۰ هزار هکتار مساحت دارد که به واسطه جاده‌هایی که در جنگ تحمیلی احداث شده، یک‌پنجم مساحت آن در حوزه دشت آزادگان و باقی در بخش هویزه قرار گرفته است. این تالاب از نظر تنوع اکولوژیکی و بوم‌شناختی، دارای حدود ۳۸۹ گونه پرنده است که ۱۵۵ گونه آن پرندگان مهاجر هستند.
۱۲ نوع ماهی در آن وجود دارد و گونه‌های مهمی مانند «شِنگ» (نوعی سمور آبی از کمیاب‌ترین سمورهای آبی جهان)، اردک مرمری و اردک بلوطی، باکلان مارگردن و اکراس آفریقایی در این تالاب زیست می‌کنند.
او در بیان دلیل تبدیل تالاب به کانون گرد و غبار تأکید می‌کند: ۷۰ درصد بخش‌های عراقی تالاب به دلیل تأثیرپذیری از خشکسالی‌های دجله و کرخه، خشک هستند و چون باد غالب از شمال‌غربی به جنوب‌غربی می‌وزد این بادها دود و آلودگی را به سمت شهرهای هویزه، دشت آزادگان، بوستان، اهواز و دیگر شهرها می‌رسانند که با پیگیری‌های وزارت خارجه و محیط زیست، با طرف عراقی تفاهم‌نامه‌هایی برای کنترل این آلاینده‌ها منعقد شده است.
فعال شدن پروژه‌های زیست‌محیطی
شرکت پالایش گاز هویزه خلیج فارس از اردیبهشت ماه سال گذشته، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیست‌محیطی جنوب کشور را برای کاهش آلودگی و جمع‌آوری فلرهای نفتی دنبال می‌کند. این شرکت با هدف جمع‌آوری گازهای مشعل و همراه نفت در میادین نفتی غرب کارون و تبدیل آن به گاز شیرین و تزریق به شبکه گاز سراسری و تأمین خوراک نیروگاه غرب کارون و پتروشیمی بندر امام خمینی راه‌اندازی شده است.
این پالایشگاه در منطقه «جفیر» در محدوده شهرستان هویزه قرار گرفته که گاز ترش همراه نفت را از چاه‌های نفت غرب کارون شامل میادین نفتی یادآوران، یاران، آزادگان و «دارخوین» جمع‌آوری و پالایش کرده و به گاز شیرین تبدیل می‌کند.
مهندس مراد بهرامی، رئیس مجتمع شرکت پالایش گاز هویزه خلیج‌فارس در جمع خبرنگاران تأکید دارد که راه‌اندازی تمامی فازهای این مجتمع، موجب کاهش گازهای گلخانه‌ای معادل ۱۴ میلیون تن در سال خواهد شد که به اندازه ۳۴ درصد از تعهدات کشور ما در توافقنامه پاریس خواهد بود و البته که با همین ظرفیت فعلی، حدود ۹ درصد این تعهدات تحت پوشش قرار می‌گیرد.
باز هم عواقب زیانبار تحریم‌ها
مهندس علیرضا کاظمی، رئیس واحد برنامه‌ریزی مجتمع شرکت پالایش گاز هویزه خلیج‌فارس با اشاره به تأثیر تحریم‌ها بر این واحد می‌گوید: ۴۰ درصد آلودگی شهر اهواز از منطقه غرب کارون نشأت می‌گیرد که فعالیت شرکت‌هایی مانند ما تأثیر زیادی بر کاهش این آلودگی دارد. پس از تحریم‌ها، جنگ روسیه و اوکراین اتفاق افتاد و چون اکثر کمپرسورهای ما اوکراینی بودند دچار معضلات زیادی شدیم، با این همه، واحد بهره‌برداری با کمترین امکانات در حال کار است.
تحریم‌ها و منع ورود تجهیزات و خطوط لوله‌ای که باید از خارج از کشور وارد می‌شد از جمله دلایل تأخیر اولیه در شروع به کار و ادامه فعالیت ماست؛ البته بخشی از این تکنولوژی‌ها وارد شده که در پیچ و خم‌های گمرک متوقف می‌شود که با سفر اخیر رئیس‌جمهوری، قرار به تسریع کار شد. با وجود همه این مشکلات، امیدواریم تا اواسط سال ۱۴۰۵ کلیه فلرها خاموش شوند.
قابل‌توجه وزارت نفت
محسن کردی‌زاده، رئیس واحد ایمنی مجتمع پالایش گاز هویزه ضمن تأیید تأثیر تحریم‌ها، با یادآوری مسئولیت‌های شرکت‌های نفتی و وزارت نفت تأکید دارد: مقداری از تجهیزات موردنیاز ما با تلاش‌های درون‌سازمانی تأمین می‌شود ولی بخش دیگری از آن، برون‌سازمانی است. به طور مثال، میدان نفتی آزادگان جنوبی می‌تواند بالغ بر ۷۰ درصد خوراک موردنیاز یکی از بزرگترین فازهای ما را تأمین کند ولی وظیفه احداث خطوط و نصب کمپرسورها در اختیار شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب قرار دارد که وابسته به شرکت ملی نفت ایران است، پس گسترش کار ما وابسته به پیگیری‌های بیشتر و توجه وزارت نفت است.
میرشکار، مدیرکل محیط زیست استان خوزستان در پایان این نشست تأکید می‌کند که فعالیت مجتمع‌های زیست‌محیطی مانند شرکت پالایش گاز هویزه، ضمن آن‌که باعث کاهش آلایندگی خوزستان است با تولید گاز متان، سبب کاهش مازوت‌سوزی‌های نیروگاه‌ها شده و کل کشور از این مسأله منتفع می‌شود اما متأسفانه بسیاری از تجهیزات لازم در این زمینه دچار فرسودگی شده‌اند و بسیاری دیگر هم سالهاست که از نصبشان می‌گذرد ولی تحریم‌های ظالمانه و نبود قطعاتی از آن‌ها، مانع فعالیت چنین واحدهایی است؛ یعنی تخصیص اعتبار باید از سوی وزارت نفت انجام شود. البته در حال حاضر با شرکت‌های دانش‌بنیان وارد قرارداد شده ایم تا کار با توان داخلی انجام شود، ولی تحریم‌ها همچنان مسأله مهم ماست.
