تلگرام از سال ۱۳۹۷ با محدودیت فیلترینگ مواجه شده است. اخیراً زمزمه‌هایی از احتمال رفع فیلتر تلگرام به گوش می‌رسد که موجب افزایش امید کاربران به دسترسی آزاد به این پلتفرم شده است. اما آیا این زمزمه‌ها تنها یک بازی تبلیغاتی برای آرام کردن افکار عمومی است یا واقعاً تصمیمی در این زمینه اتخاذ شده است؟

 برخی کاربران با انتقاد از عملکرد مسئولان فضای مجازی، معتقدند که تأخیر در رفع فیلترینگ تلگرام تنها به ایجاد یک بازار زیرزمینی برای ابزارهای تغییر IP و سوءاستفاده برخی شرکت‌ها منجر شده است. به راستی، آیا سیاست‌گذاران حاضرند برای جلب اعتماد کاربران، گامی عملی بردارند؟ این سوالات، بحث‌های داغی را در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده که به نظر می‌رسد به این زودی‌ها فروکش نخواهد کرد. در این گزارش، به بررسی آخرین تحولات، این فضا خواهیم پرداخت و آخرین تحولات، موانع و چشم‌اندازهای مربوط به رفع فیلتر این پیام‌رسان را بررسی می‌کنیم.

تصمیمات اخیر شورای عالی فضای مجازی

در ماه گذشته، شورای عالی فضای مجازی ایران در جلسات متعدد خود موضوع «رفع گام به گام فیلترینگ» را بررسی کرد. به دنبال این جلسات، رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی به تصویب رسید و به سرعت اجرایی شد. با این حال، در مورد تلگرام و اینستاگرام، هنوز تصمیم‌گیری نهایی صورت نگرفته است.

بنا بر اظهارات یکی از اعضای این شورا، تلگرام به دلیل سابقه نقش‌آفرینی در برخی مسائل اجتماعی و امنیتی، نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر دارد. این اظهارات واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشته است؛ از کاربران عادی گرفته تا فعالان حوزه فناوری که معتقدند ادامه فیلترینگ بیشتر به ضرر خود مسئولان تمام خواهد شد. برخی حتی پا را فراتر گذاشته و این سوال را مطرح کرده‌اند که «آیا مسئولان فضای مجازی از واقعیت فرار می‌کنند؟» به گفته این منتقدان، هرگونه ادامه محدودیت‌ها نه تنها باعث مهاجرت دیجیتالی کاربران به پلتفرم‌های خارجی دیگر می‌شود، بلکه به طور غیرمستقیم اعتماد عمومی به نهادهای تصمیم‌گیر را نیز متزلزل می‌کند.

محبوبیت تلگرام در ایران

تلگرام به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد مانند کانال‌های عمومی، گروه‌های بزرگ، ربات‌های کاربردی و سرعت بالا در تبادل اطلاعات، جایگاه ویژه‌ای در میان کاربران ایرانی پیدا کرده است. بر اساس گزارش‌های اخیر، حدود ۴۰ درصد از کاربران ایرانی همچنان با استفاده از ابزارهای تغییر IP از این پلتفرم استفاده می‌کنند. بسیاری از کسب‌وکارها، به‌ویژه در حوزه تبلیغات و فروش آنلاین، به شدت به تلگرام وابسته هستند.

یکی از مراجع اصلی ارائه خدمات مرتبط با تلگرام در ایران، سایت آپ ممبر است که خدماتی مانند افزایش ممبر تلگرام، ویو تلگرام و تبلیغات در تلگرام را ارائه می‌دهد. این سایت با ارائه راهکارهای تخصصی برای بهبود عملکرد کانال‌ها و افزایش بازدید محتوا، به یکی از منابع معتبر و پرطرفدار در این حوزه تبدیل شده است.

سایت آپ ممبر با توجه به نیازهای متنوع کاربران، ابزارهایی را فراهم کرده که امکان جذب اعضای واقعی و بهبود تعاملات را در کانال‌های تلگرامی فراهم می‌کند. بسیاری از مدیران کانال‌های موفق در ایران از خدمات این سایت بهره‌مند شده‌اند.

موانع حقوقی رفع فیلترینگ تلگرام

یکی از مهم‌ترین موانع در مسیر رفع فیلترینگ تلگرام، حکم قضایی صادر شده در سال ۱۳۹۷ است. این حکم به دلیل نگرانی‌های امنیتی و حفاظت از داده‌های کاربران صادر شد و بر اساس قوانین موجود، هرگونه رفع فیلتر نیازمند صدور حکم جدید توسط مراجع قضایی هم‌عرض یا بالاتر است. به همین دلیل، فرآیند رفع فیلترینگ تلگرام نسبت به سایر پلتفرم‌ها پیچیدگی بیشتری دارد. یکی دیگر از نکات مورد تاکید در مصوبه اخیر حمایت از پلتفرم‌های داخلی است که در مراحل مختلف این طرح به آن اشاره شده است. برای مثال، در مرحله اول «اختصاص زیرساخت به سکوهای محتوایی منتخب داخلی برای مدت ۳ ماه» و «بسته حمایتی تبلیغات رسانه‌ای ۵۰ میلیارد تومانی برای پیام‌رسان‌های داخلی منتخب» تعیین شده است. «تقویت سکوهای داخلی توسط نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی» نیز در مرحله دوم مد نظر قرار گرفته است.

نقش اقتصادی تلگرام در کسب‌وکارهای ایرانی

تلگرام نه تنها یک پیام‌رسان، بلکه بستری برای تبلیغات، فروش و ارتباط مستقیم با مشتریان محسوب می‌شود. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در ایران از این پلتفرم برای معرفی محصولات و خدمات خود استفاده می‌کنند. در برخی کسب و کار ها اینستاگرام از تلگرام محبوبیت بیشتری دارد . راد فالوور یکی دیگه از سرویس دهنده های محبوب در زمینه خرید فالوور اینستاگرام است که سابقه بسیار درخشانی در این زمینه دارد . با رفع فیلتر اینستاگرام قطعا به خدمات اینستاگرام نیاز خواهی داشت .

معضلات ادامه فیلترینگ تلگرام

بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری و فضای مجازی معتقدند که ادامه فیلترینگ تلگرام در درازمدت اثرات منفی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد. از طرفی، تلگرام با ارائه ویژگی‌های امنیتی پیشرفته مانند رمزنگاری سرتاسری، امنیت بیشتری نسبت به برخی از پلتفرم‌های دیگر فراهم می‌کند. به همین دلیل، رفع فیلترینگ آن می‌تواند ضمن کاهش استفاده از ابزارهای تغییر IP، بهبود تجربه کاربران و کسب‌وکارها را به همراه داشته باشد. به نقل از زومیت :

«جمع‌آوری اطلاعات مردم و کشور و دسترسی بیگانگان به حریم خصوصی» از دیگر دلایل ذکرشده در توضیحات دادستانی برای فیلترینگ تلگرام بوده است. دغدغه‌ای که طراحان شبکه ملی اطلاعات و طرح صیانت نیز همواره آن را گوشزد می‌کنند؛ اما آنچه شاید تاکنون کمتر به آن پرداخته شده، خیانت بزرگی بود که مسدودکنندگان در حق امنیت کاربران ایرانی انجام دادند که منجر به آن شده که امروز با فاجعه امنیتی فراگیری برای ایرانیان مواجه باشیم.

با مسدودسازی تلگرام به‌عنوان اصلی‌ترین پیام‌رسان مورد استفاده در کشور، میلیون‌ها کاربر در مدت کوتاهی به ناچار انواع اپلیکیشن‌های فیلترشکن را روی گوشی خود نصب کردند. بسیاری از این اپلیکیشن‌ها در واقع بدافزارهایی هستند که از منابع نامعتبر نصب می‌شوند و با دسترسی‌های غیرضروری امنیت کاربران را به مخاطره می‌اندازند. اما خبر وحشتناک‌تر برای فیلترکنندگان آن است که استفاده فراگیر فیلترشکن‌ها به‌طوری‌که اغلب مواقع در بسیاری از گوشی‌ها فعال هستند، منجر به آن شده که «تمام» پهنای باند کاربران به سرورهای نامعلوم و نامشخصی منتقل شود و امکان شنود و پایش را برای بازیگران مختلف این کانال ارتباطی ناامن فراهم کند. گذشته از امکان رصد فعالیت کاربران ایرانی (users activity log) از این طریق، بسیاری از وب‌سایت‌ها هنوز از رمزنگاری امن SSL بهره نمی‌برند و بسیاری از اطلاعات به صورت Plain Text در بستر اینترنت و ازطریق این وی‌پی‌ان‌ها رد و بدل می‌شوند که تمام آن‌ها کاملاً قابلیت شنود دارند.

چشم‌انداز آینده

با توجه به تغییر رویکرد شورای عالی فضای مجازی و رفع فیلتر برخی پلتفرم‌های دیگر، احتمال رفع فیلترینگ تلگرام در آینده نزدیک وجود دارد. با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های قانونی و امنیتی، ممکن است این فرآیند زمان‌بر باشد.

جمع‌بندی

تلگرام به عنوان یکی از محبوب‌ترین پیام‌رسان‌های ایران، همچنان در فهرست پلتفرم‌های فیلتر شده قرار دارد. با این حال، افزایش تقاضای عمومی برای رفع این محدودیت و تحولات اخیر در سیاست‌های فیلترینگ، امیدها را برای رفع فیلتر این پلتفرم افزایش داده است.