به گزارش «اطلاعات آنلاین» ۵۲ سال پیش وقتی زمزمه های تغییرات ساخت و ساز در شهرها مطرح شد، گروهی از مهندسان عمران و شهرسازی نسبت به آینده این سناریو ابراز نگرانی کردند و هشدار دادند که برای اجرای چنین طرح هایی باید تحقیق و بررسی صورت گیرد. زیرا با این قبیل برنامه ها شهروندان در جنگلی پوشیده از آهن و پولاد زندگی خواهند کرد.
روزنامه اطلاعات در تاریخ ۴ دی ماه ۱۳۵۱ نوشت:
شهرهایی از آهن و فولاد در انتظار مردم است
مسکن در ماه های اخیر عنوان مهمترین موضوع مورد بحث محافل اقتصادی و اجتماعی را به خود اختصاص داده است. از امروز دومین سمینار مسکن در شش ماهه اخیر به مشکل‌گشایی و بحث پیرامون مسکن می‌پردازد. از جانبی دیگر خبر از اجرای طرح‌های بزرگی در زمینه تهیه مسکن می‌رسد و بخش عمومی و خصوصی هر دو از سال جاری سرمایه‌های سنگینی را در نظر دارند در این راه به کار اندازند.
در هر حال، سال ۱۳۵۰ را می‌توان سالی پر تلاش برای از میان بردن مشکل مسکن دانست. بدین جهت «اطلاعات» نیز در هر فرصت به بحث پیرامون این مشکل می‌پردارند و از زبان کارشناسان، مسائل و فعالیت‌های تهیه مسکن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.
به مناسبت تشکیل سمینار معماری و مسکن گفتگویی را با یک مهندس سیویل، ضروری دانستیم. داریوش ضرغام، مهندس مشاور سازمان برنامه که در گذشته مدیریت یکی از پروژه‌های بزرگ آپارتمان سازی بخش خصوصی را بر عهده داشته است درباره مشکل تهیه مسکن و سیاست‌هائی که در این زمینه پیش گرفته شده است، به بحث می‌پردازد.
وی به شدت از اجرای طرح‌های سریعی که بدون استناد به بررسی‌های همه جانبه است انتقاد می‌کند و می‌گوید: سازمان‌های دولتی و ملی به سرعت مشغول تهیه طرح‌های سنگین آپارتمان سازی و تهیه مسکن هستند و گرچه تهیه مسکن یک وظیفه ملی و یک امر کاملا فوری است. لیکن مثل همیشه باید از سرعت ترسید. معنی مسکن فقط یک چهار دیواری نیست. طرح‌های مانند مسکن که جنبه عمومی دارند، باید یک استخوان بندی اولیه داشته باشند.
قبل از ما کشورهای دیگری نیز بودند که مشکل مسکن داشتند و در راه اجرای طرح‌های سنگین تهیه مسکن تجربه‌هائی خوش و ناخوشایند به‌دست آورده‌اند. قبل از اینکه به بحث پیرامون این مشکل بپردازیم تجربه این کشور ها را نگاه می‌کنیم.
در سنگاپور تجربه تهیه مسکن با یک شهر بزرگ یا هیولای چندین ده طبقه آپارتمانی به‌دست آمد. تجربه سنگاپور تجربه نسبتا موفقی بود، اما تنها به این دلیل که سنگاپوری‌ها قبل از تهیه و اجرای طرح‌های سنگین خود به مطالعه شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود پرداختند و سپس تکنیک پیشرفت ساختمانی غرب و شرق را با این شرایط تطبیق دادند، نتیجه‌ای که به دست آمد شهری از پولاد و بتن بود.
مهندس ضرغام می‌افزاید: ما در ایران برای حل مشکل مسکن، شتاب برداشته‌ایم و می‌خواهیم انبوهی اجاره نشینان را به‌سرعت کاهش دهیم. در حالیکه این شتاب خود مشکلات جدید را در برابرمان خواهد نهاد. چرا که در این زمینه نه آنچنان تجربه‌ای داشته‌ایم و نه در صدد تحقیق و بررسی همه جانبه‌ای هستیم.
اجرای طرح‌های سنگین تهیه مسکن، که این روزها صحبتش را زیاد می‌شنویم بدون انجام یک بررسی و مطالعه اساسی، در خصوصیات و شرایط اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مردم این کشور نمی‌تواند به نتیجه مطلوب برسد.
واضح‌تر بگویم ما هنوز نمی‌دانیم اگر انبوه اجاره نشنینان را در جنگلی از آهن، بتون و بلوک‌های آپارتمانی جای دهیم چه خواهد شد؟
برای ما به‌درستی معلوم نیست که ایرانیان با آن سنت معماری حیاط و باغ چگونه خواهند توانست در یک چهار دیواری محصور شده زندگی کنند و استقلال خانگی این سنت دیرینه در یک زندگی دسته جمعی آپارتمانی چگونه حفظ خواهد شد؟ و چگونه مردم خواهند توانست روحیه تازه‌ای برای آپارتمان نشینی به دست آورند؟
هنوز چیزی نپرسیده‌ایم
هنوز بررسی و تحقیق جامعی برای مردمی که می‌خواهیم برایشان خانه بسازیم و مسکن تهیه کنیم، انجام نداده‌ایم، نظر آن‌ها را در این مورد نپرسیده‌ایم و حتی به سراغ آن‌ها که تجربه‌ای در زندگی آپارتمانی کوی کن، چهارم آبان و چند جای دیگر داشته‌ایم تا با مشکلات این نوع زندگی در ایران آشنا شویم، همه اینها در شکل و استخوان‌بندی طرح‌های تهیه مسکن تغییرات فاحش خواهند داد.
در این صورت این خطر، برنامه‌ریزان ما را که از تحقیق و پژوهش‌های علمی و مستند در زمینه تهیه مسکن کمک نمی‌گیرند، تهدید می‌کند که حاصل کارشان اگر به بلوک‌های بتنی مرتفع ختم شود، در برابر واکنش‌های روانی مردمی قرار گیرد که باید از آن استفاه کنند یا مردمی عصبانی به‌بار آورد که در جنگلی از آهن و سیمان به‌دنبال آفتاب و سبزه می‌گردند. مانند مردم کنونی شهرهای بزرگ آمریکا،
وی می‌گوید: البته باید توجه داشته باشیم که روحیه آمریکایی‌ها به اپارتمان نشینی خیلی نزدیک‌تر است، تا روحیه مردم ما.
چرا که آپارتمان‌نشینی اساسا زاییده اثرات سرمایه‌دارای صنعتی است. آمریکایی‌ها قرنی را در سرمایه‌داری به سر برده‌اند در حالیکه ما هنوز در آغاز کاریم.
داریوش ضرغام در خاتمه می‌گوید: من معتقدم که در حال حاضر هیچ سازمان دولتی و ملی و هیچ یک از کارشناسان نمی‌توانند، بگویند که برای حل مشکل مسکن چه باید کرد؟ گفتن این جمله ظاهرا ساده احتیاج به یک تحقیق و مطالعه طولانی و پر خرج دارد و تنها انجام چنین بررسی همه جانبه‌ای است که می‌تواند شهری از پولاد و آهن را به‌دنبال داشته باشد یا یک منطقه وسیع پر از خانه‌های یک طبقه یا شاید مخلوطی از این دو را که نسبت‌های آن را نیز فقط این مطالعه و بررسی می‌تواند، تعیین کند.
انجام طرح‌های عمرانی در بعضی از شهرها به بافت قدیمی این شهرها لطمه زده است و زیبائی سنتی محلات قدیمی را از میان برده است. این طرح‌ها مانند احداث خیابان‌ها در محلات قدیمی که منجر به از میان رفتن معماری اصیل و قدیمی و آمیختگی ناشیانه آن با اصول شهرسازی جدید شده است. موج مخالفت بسیاری از آرشیتکت‌ها و شهرسازان را برانگیخته است.
دکتر عبدالحمید اشراق آرشیتکت شهرسازی از سوئیس معتقد به از میان رفتن بافت قدیمی شهر های ایران است.
وی از استاداران، فرماندراین و شهرداران بعضی از شهرها به عنوان دشمنان سرسخت بافت قدیمی و زیبای شهرها یاد می‌کند و می‌گوید که این گروه از مسئولان شهرهای ایران برای راحت‌تر کردن زندگی محیط‌های خود جسورانه و نا آگاهانه به احداث میادین، راه‌ها و خیابان‌هایی می‌پردازند که علاوه بر آنکه مسئله‌ای را حل نمی‌کند، ضایعات جبران ناپذیری به زیبائی شهرها می‌زند.
وی می‌افزاید: ما دارای شهرهائی هستیم که از نظر بافت صادق‌ترین و اصیل‌ترین راه حل‌های زندگی در آن دیده می‌شود لیکن به اصالت بافت‌ها نه توده هنرمندان و نه مسئولان کمتر توجه کرده‌اند.
مثال زنده این امر، احداث خیابان‌هائیی در بافت متشکل شهر کاشان است که شاید هر تماشاگری را به تحیر و تاسف وا دارد و این سئوال را برای او مطرح کند که چگونه امکان دارد در آن گذرهای حساب شده و چهارسوهای پیش‌بینی شده و فرم‌های ارزنده‌ای که از مجموع این تناسبات به‌وجود آمده است. خیابان‌هایی که هیچ وجه اشتراکی با محلات اطراف خود ندارند، ایجاد گردیده است.
دکتر اشراق می‌افزاید: افزاد غیر متخصص و بی‌اطلاع در کار خود جسورترند و من نمی‌توانم باور کنم که متصدیان امور شهرهای ما در شهرسازی و معماری آگاهی و تخصص دارند، این مسئله باعث شده است که اکثر شهرهای قدیمی ایران اصالت ایرانی و صداقت و قدمت خویش را از دست بدهند در حقیقت این عمل خیانتی است آشکار به هنر یک کشور.
تیشه به ریشه اصالت
واضح است که مردم شهرهای ما باید به راحتی زندگی کنند و مسئولان شهری موظف هستند که وسایل زندگی راحت را برای مردم فراهم سازند، لیکن این دلیل آن نیست که هنر اصیل شهرسازی و معماری ما نادیده گرفته شود و تبشه یه ریشه اصالت بافت شهرهایی زنند که جبران و احیای دوباره آن هرگز امکان‌پذیر نباشد.
اجرای طرح عمرانی شهرسازی باید با توجه کامل به اصالت و سنت‌های معماری شهرهای قدیمی ما صورت پذیرد در غیر این صورت در آینده‌ای نزدیک از معماری اصیل و زیبای گذشته خود نشانه‌هایی نخواهیم یافت.
