جمیله کدیور- اطلاعات: حمله اسرائیل به غزه که ساعاتی بعد از عملیات طوفان الاقصی آغاز شد، هر چند خسارت های زیادی بر نوار غزه، مردم آن و حماس وارد کرد، ولی اهداف اعلام شده اسرائیل، یعنی آزادی اسیران، نابودی حماس و برگرداندن ده ها هزار شهرک نشین شمال فلسطین اشغالی محقق نشد. هنوز ۹۶اسیر (شامل ۳۴کشته شده در بمباران های اسرائیل) از ۲۵۱نفری که در ۷اکتبر به غزه انتقال یافتند، آزاد نشده اند و همچنان شاهد عملیات نیروهای القسام (شاخه نظامی حماس) علیه سربازان اسرائیلی حاضر در غزه هستیم.
حال با گذشت ۴۴۲روز از شروع جنگ غزه اخبار امیدوار کننده ای از نزدیک شدن امکان تحقق آتش بس از سوی طرف های درگیر و کشورهای میانجی منتشر شده است. البته پیش از این هم به کرات شاهد ایجاد فضای خوش بینی پیرامون تحقق آتش بس در غزه بوده ایم، ولی به رغم موافقت حماس، به دلیل زیاده خواهی و شروط جدیدی که در طول گفتگوها از سوی اسرائیل مطرح شد، مذاکرات آتش بس شکست خورد. رسانه‌های اسرائیلی هم تائید کردند که حماس در آوریل و ژوییه ۲۰۲۴توافق آتش‌بس را پذیرفت، اما نتانیاهو عمدا در هر دو دور کارشکنی کرد تا یک جنگ همیشگی را حفظ کند.
در حالی که از انتشار جزئیات مذاکرات این دور خودداری شده، مفاد توافقنامه آتش بس تا جایی که از سوی اطراف درگیر و میانجی ها منتشر شده است، با پیشنهاد سه مرحله ای ۳۱می جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا مطابقت دارد؛ البته با در نظر گرفتن برخی تفاوت ها از جمله در مورد حضور (موقت) نیروهای اسرائیلی در محور فیلادلفی و محور نتزاریم. گفته می شود که نتانیاهو نسبت به این دور مذاکرات با انعطاف بیشتری عمل کرده و حماس هم از بعضی خواست هایش برای مرحله اول کوتاه آمده و پیشرفت قابل توجهی در برخی مسائل اختلافی حاصل شده است.
به این ترتیب اگر پس از ماه ها مذاکره برای آتش بس، این گفتگوها به ثمر بنشیند، این اولین توقف جنگ غزه پس از آتش بس یک هفته‌ای در نوامبر ۲۰۲۳است که طی آن ۱۰۵اسیر در مقابل آزادی صدها زندانی فلسطینی آزاد شدند. پیش از آن تاریخ نیز چهار نفر آزاد شدند و پس از آن هشت نفر توسط سربازان اسرائیلی درجریان یک عملیات نجات یافتند. اجساد ۳۸نفر از جمله سه اسیری که گفته شد به اشتباه توسط ارتش اسرائیل در حین فرار کشته شدند و مابقی که در جریان بمباران های اسرائیل به قتل رسیدند، پیدا و از غزه به بیرون منتقل شده است. با این تفاصیل، ۹۶اسیر از ۲۵۱نفری که در ۷اکتبر به غزه منتقل شدند از جمله اجساد حداقل ۳۴نفر از موضوعات گفتگوی فعلی است.
در حالی که فشار میانجی‌های آمریکایی، قطری و مصری ادامه دارد و امیدوارند در تعطیلات یهودی حنوکا- ۲۵دسامبر تا ۲ژانویه- در دوران ریاست جمهوری جو بایدن و قبل از مراسم تحلیف دونالد ترامپ در ۲۰ژانویه، مذاکرات به نتیجه برسد، حماس و اسرائیل هم اجرای مرحله نخست توافق آتش‌بس را تا پایان ماه دسامبر محتمل دانسته اند. البته اظهاراتی هم از سوی طرفین اعلام شده مبنی بر این که هنوز راه درازی هست و انتظار نمی رود در آینده نزدیک توافق حاصل شود.
ترامپ که خواستار توافق آتش‌بس غزه قبل از مراسم تحلیف خود است تا بتواند بر عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان و اتحاد منطقه‌ای علیه برنامه هسته ای ایران تمرکز کند، در دوم دسامبر (۱۲آذر) در شبکه اجتماعی خود تروث سوشال (Truth Social) نوشت: «... اگر گروگان‌ها تا پیش از ۲۰ژانویه ۲۰۲۵ یعنی تاریخی که من با افتخار مقام ریاست‌جمهوری ایالات متحده را بر عهده می‌گیرم، آزاد نشوند، جهنمی در خاورمیانه به پا خواهد شد و کسانی که این جنایات را علیه بشریت مرتکب شدند، تاوان سنگینی خواهند داد. افراد مسئول به شکلی مجازات خواهند شد که در تاریخ طولانی و پرافتخار آمریکا بی‌سابقه خواهد بود. گروگان‌ها را همین حالا آزاد کنید!» او پیش از این هم در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری مشابه همین هشدار را مطرح کرده بود و اخیرا هم مجدد آن را تکرار کرد. این هشدارها شاید یکی از عوامل موثر در تسریع مذاکرات بوده است. هرچند این سئوال هم مطرح است که چه تفاوتی بین جهنم بایدن با جهنم ترامپ برای غزه است؟
بایدن هم برای اینکه میراثی حداقلی از خود برجای بگذارد، تلاش هایش را در هفته های پایانی ریاست جمهوری برای تحقق طرح آتش بس ۳۱می شدت بخشید. بر اساس این طرح سه مرحله ای که مذاکرات فعلی طبق آن در جریان است،«مرحله اول به مدت ۶هفته طول می کشد که شامل آتش بس کامل، خروج نیروهای اسرائیلی از تمامی مناطق پرجمعیت غزه، آزادی شماری از اسیران ازجمله زنان، افراد سالمند و مجروحان و اسرای آمریکایی در ازای آزادی صدها اسیر فلسطینی است. بقایای اسیران مرده به
خانواده هایشان بازخواهد گشت. شهروندان غیرنظامی فلسطینی به خانه ها و محله های خود در غزه از جمله در شمال باز خواهند گشت. ۶۰۰کامیون کمک های بشردوستانه روزانه به غزه منتقل و صدها هزار سرپناه موقت توسط جامعه بین المللی تحویل داده می شود. در مرحله نخست، اسرائیل و حماس در مورد ترتیبات لازم برای رسیدن به مرحله دوم که پایان دائمی خصومت ها ست، مذاکره خواهند کرد... مرحله دوم شامل تبادل همه اسرای زنده باقی مانده از جمله سربازان مرد همراه با عقب نشینی کامل سربازان اسرائیلی از غزه است و تا زمانی که حماس به تعهدات خود عمل کند، آتش بس موقت به «توقف دائمی خصومت‌ها» به تعبیر اسرائیل تبدیل می شود و مرحله سوم شامل آغاز طرح بازسازی گسترده غزه و بازگرداندن نهایی بقایای اسرا خواهد بود.»
مطابق با طرح یادشده و بر أساس آنچه تاکنون منتشر شده، چارچوب توافق فعلی هم شامل سه مرحله است. مرحله اول آتش‌بس ۴۲روزه فعلی شامل آزادی زنان، کودکان، سالمندان و سربازان زن اسرائیلی در مقابل آزادی شمارزیادی از زندانیان فلسطینی، ورود کمک‌ها به نوار غزه و بازسازی بیمارستان‌ها و برخی تأسیسات عمومی و بازگشت اهالی غزه به شمال است. در این مرحله نیروهای اسرائیلی نخست به سمت مرزهای شرقی نوار غزه عقب نشینی می‌کنند. گذرگاه رفح بازگشایی می‌شود، هرچند تاکنون موضوع نظارت بر آن مشخص نشده است. مرحله دوم شامل خروج کامل از نوار غزه و مبادله سربازان مرد اسرائیلی و آزادی شماری از اسرای فلسطینی است.
مذاکرات بین حماس و اسرائیل از ابتدا با چالش های متعددی روبرو بوده است. موضوع اصلی مناقشه در مذاکرات ماهیت توافق برای برقراری یک آتش بس پایدار است. در حالی که حماس خواستار پایان دائمی درگیری‌ها همراه با خروج کامل ارتش اسرائیل از غزه است، اسرائیل به دنبال توقف موقت است که طی آن اسرا آزاد شوند و پس از آن نبرد به منظور نابودی توانایی های نظامی و حکومتی حماس از سرگرفته شود. به علاوه، هنوز بر سر موضوعاتی کلیدی همچون تعداد و هویت اسیرانی که قرار است آزاد شوند، مکانیسم بازگشت آوارگان به شمال نوار غزه، هویت زندانیان امنیتی فلسطینی که به عنوان بخشی از توافق آزاد می شوند و مکانیسم تبعید زندانیان مهم امنیتی به کشورهای دیگر اختلاف نظر وجود دارد.
در حالی که حماس بر نبود هیچ محل ایست بازرسی اسرائیلی برای ساکنان غزه هنگام بازگشت به شمال این باریکه تاکید دارد، گفته می شود حماس با عدم خروج کامل نیروهای اسرائیلی در مرحله نخست از جمله محور فیلادلفی و نتزاریم موافقت کرده و شرط پایان کامل جنگ در مرحله اول را که قبلا بر آن پافشاری می کرد، کنار گذاشته و با انتقال زندانیان فلسطینی برجسته به قطر و ترکیه موافقت کرده است. به علاوه، حماس خواهان توافقی مکتوب با اسرائیل و تضمین بین المللی برای الزام اسرائیل به اجرای تمام مراحل توافق شده است. در حالی که اسرائیل خواهان توافقی بدون امضا و ضمانت و اکتفا به بیانیه قطر و مصر است. حماس همچنین نگران است که ترامپ به اسرائیل اجازه دهد جنگ در غزه را در مرحله اول آتش بس سه مرحله ای، از سر بگیرد. به ویژه با توجه به اینکه نتانیاهو معتقد است که در دوران ترامپ برای از سرگیری جنگ پس از مرحله اول امکان بیشتری نسبت به دوران بایدن خواهد داشت. به همین دلیل حماس به دنبال تضمین این است که اسرائیل پس از تکمیل مرحله اول، جنگ را از سر نگیرد.
نتانیاهو هفته گذشته گفت: «اگر جنگ را اکنون به پایان برسانیم، حماس باز می گردد، خود را بازسازی می کند و دوباره به ما حمله می کند... ما نمی خواهیم به این [وضعیت] بازگردیم.» نتانیاهو همچنین بارها اعلام کرد که نمی خواهد نیروهای اسرائیلی را از مناطقی در غزه از جمله محور فیلادلفی خارج کند. یکی دیگر از مسائل مورد اختلاف، حکومت غزه پس از جنگ است. اسرائیل بارها گفته که دیگر اجازه نخواهد داد حماس این سرزمین را اداره کند. مقامات صهیونیست بر این باورند که دولت ترامپ ممکن است رویکرد متفاوتی در قبال غزه و «روز بعد» جنگ اتخاذ کند. یسرائیل کاتز وزیر دفاع رژیم صهیونیستی هم با تاکید بر اینکه کنترل اسرائیل بر غزه مانند کرانه باختری اشغالی خواهد بود، تصریح کرد که پس از این «اسرائیل امنیت غزه را با آزادی عمل کامل کنترل خواهد کرد.» در حالی که اسرائیل بر حفظ کنترل امنیتی غزه پس از جنگ «به طور نامحدود» اصرار دارد، آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا با شاره به اینکه استقرار همیشگی ارتش اسرائیل در نوار غزه به نفع اسرائیل نیست، گفت: اگر اسرائیلی‌ها تصمیم بگیرند در نوار باقی بمانند، «آنها باید سال‌ها با شورش روبرو شوند و این به نفع آنها نیست.»
غیر از موارد فوق، اسرائیل در این مرحله به دنبال آزادی حداقل ۳۳نفر است، در حالی که حماس ضمن پذیرش، تاکید کرد که این تعداد اسیر زنده که در گروه‌های "بشردوستانه" زنان و کودکان، سالمندان و اسیران بیمار قرار گیرد، در اختیار ندارد. غیر از پافشاری بر حفظ محور فیلادلفی و نتزاریم، إصرار بر کوچاندن همه زندانیان فلسطینی دارای احکام سنگین به خارج از فلسطین، ایجاد پست بازرسی اسرائیلی در مسیر ورود آوارگان و مخالفت با توافق مکتوب از جمله دیگر خواست های اسرائیل بوده است.
در حالی که خستگی و فرسودگی سربازان، شمار بالای کشته شدگان و پیامدهای سیاسی و اقتصادی ناشی از فراخوان های مداوم نیروهای ذخیره به میدان جنگ و فشار گسترده افکارعمومی برای پایان جنگ و آزادی اسیران از اهرم های فشار بر اسرائیل برای قبول آتش بس است، در مقابل، غیر از تهدید ترامپ، تحولات منطقه که با جنایت های رژیم صهیونیستی به مراحلی جدید وارد شد، بر حماس تاثیر گذاشت. بعد از قضایای پیجرها و شهادت فرماندهان حزب الله و سید حسن نصرالله و یحیی السنوار و فرماندهان حماس و وقوع آتش بس در لبنان و بالاخره تحولات سوریه، فشارهای دیپلماتیک و نظامی بر حماس در انعطاف بیشتر این جنبش موثر بوده است.
در این مدت نزدیک به ۱۵ماه، علیرغم کشتار بیش از ۴۵۰۰۰نفر و تخریب غزه با هزاران تن بمب، حماس اگر چه از این حملات بی امان جان سالم به در برده، اما بسیاری از نیروهای زبده و فرماندهان خود را از دست داده و زیرساخت های نظامی آن ضربه شدیدی خورده است. البته این بدان معنا نیست که حماس آماده پذیرش توافق آتش بس تحت هر شرایطی خواهد بود. حماس گرچه صدمه زیادی خورده و اکنون چیزهای کمتری برای از دست دادن دارد، ولی همچنان ۹۶اسیر زنده و مرده سال ۲۰۲۳، دو غیرنظامی اسرائیلی که در سال‌های ۲۰۱۴و ۲۰۱۵وارد غزه شده بودند، همچنین اجساد دو سرباز ارتش اسرائیل که در سال ۲۰۱۴کشته شدند، به عنوان کارت بازی در اختیار دارد.
قبل از آمدن ترامپ و تهدید جهنمی او، طرفین زیر بار آتش بس می روند؟ باید در انتظار نشست.
