بهناز عسکری در ضمیمه جامعه امروز روزنامه اطلاعات نوشت: مصرف دخانیات یکی از مسائل جدی و پرخطر برای سلامت عمومی جامعه است که برای مقابله با آن، آگاهی عمومی، آموزش‌های مناسب، حمایت از افراد در خطر و ارائه خدمات درمان و پشتیبانی به افراد معتاد به دخانیات ضروری است. تنظیم قوانین سختگیرانه برای کنترل تولید، تبلیغات، فروش و مصرف دخانیات نیز نقش مهمی در کاهش مصرف دارد.
دخانیات چیست؟
فاطمه زارع، رئیس گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می‌گوید: دخانیات یعنی آنچه از توتون و تنباکو به صورت سیگار و جز آن استعمال مى‌شود و معمولا با دو اسم تنباکو (توتون) و سیگار شناخته می شود. سیگار دارای یک ماده خطرناک به نام نیکوتین است که بسیار مضر می‌باشد. تار و دود سیگار موجب تحریک نسوج و ترشحات نایچه‌ها می‌شود. تار موجود در سیگار در ریه‌ها جمع شده و موجب ناراحتی دستگاه گوارش خواهد شد. پ
در سیگار، چهار هزار نوع ماده سمی وجود دارد. توتون، برگ‌های خشک‌شده گیاه تنباکوست که می‌تواند به صورت کشیدنی (دود کردن) و احیانا جویدنی در اشکال مختلف سیگار، سیگار برگ، توتون ، پیپ، قلیان و... مورد استعمال قرار گیرد. نیکوتین، تار و مونوکسید کربن از ترکیبات خطرناک سیگار هستند.
دخانیات را در گروه‌های مختلفی دسته‌بندی کرده‌اند که شامل گروه تدخینی (سیگار، سیگار برگ، پیپ، قلیان، چپق و سیگار دستی) و گروه غیرتدخینی (انفیه تنباکویی، تنباکوی جویدنی یا ناس) می‌باشد. استعمال دخانیات به معنای استفاده از مواد سوخته‌کننده مانند سیگار، سیگارهای الکترونیکی و قلیان است.
ویپ یا سیگار الکترونیکی
فاطمه زارع می‌گوید: ویپ دستگاهی شبیه به سیگار است که به جای دود، بخار تولید می‌کند. این بخار از طریق گرم کردن مایعی به نام جویس ایجاد می‌شود که می‌تواند حاوی نیکوتین، طعم‌دهنده‌ها و مواد شیمیایی دیگر باشد.
این نوع سیگار برای اولین بار در سال 2003 در چین اختراع شد و از آن زمان به طور فزاینده‌ای در سراسر جهان محبوب شده است.
دود و بوی کمتر سیگارهای الکترونیکی در سالیان اخیر باعث شده است تا بسیاری از افراد تصور کنند مصرف این سیگار به جای سیگارهای سنتی می‌تواند در ترک به آن‌ها کمک کند، برای همین گاهی از این سیگار در بازار به عنوان وسیله‌ای برای ترک اعتیاد به سیگارهای سنتی نیز یاد می‌شود اما استفاده از سیگارهای الکترونیکی دارای مضراتی مانند مسمومیت با نیکوتین به ویژه در کودکان، آسیب و پوسیدگی دندان، خطرات برای زنان باردار و جنین، افزایش ضربان قلب و فشار خون، افزایش خطر حمله قلبی و سکته مغزی، اعتیاد به نیکوتین و ترک دشوار، آسیب به مغز در حال رشد در افراد جوان، مشکلات حافظه و تمرکز، بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت، آسم، آسیب به ریه‌ها و التهاب و سرفه است.
دود سرطان‌زاست
رئیس گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می‌گوید: دود حاوی مجموعه‌ای از مواد سمی و شیمیایی سرطان‌زا مانند نیکوتین است.
او با بیان این که استعمال دخانیات، علاوه بر تأثیر منفی گذاشتن روی سلامت فردی، می‌تواند بر افرادی که در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند نیز تأثیر بگذارد، می‌افزاید: تماس با دود سیگار می‌تواند خطر ابتلای غیرسیگاری‌‌ها به بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های قلب و عروق را افزایش دهد. این مسأله به عنوان سیگاری‌نشینی فردی یا سیگاری‌نشینی جانبی شناخته می‌شود.
افزایش فشار خون و ضربان قلب، گشاد شدن مردمک چشم، کاهش اشتها، اسهال، استفراغ و گیجی، ایجاد لرزش، اختلالات تنفسی و فلج شدن دستگاه تنفسی و تشنج شدید از عوارض کوتاه‌مدت مصرف سیگار است. مونواکسید کربن موجود در سیگار، علاوه بر آسیب رساندن به فرد سیگاری به اطرافیان وی نیز همان آسیب را می‌رساند.
با توجه به این اطلاعات، به شدت توصیه می‌شود که از مصرف دخانیات خودداری کنید و به طور کامل از سیگار کشیدن دست بکشید. اگر هم‌اکنون سیگار می‌کشید، ممکن است بخواهید با درخواست کمک و پشتیبانی از پزشکان و مشاوران متخصص در راه ترک سیگار قدم بگذارید.
قهرمان رویایی نوجوانان
زارع می‌گوید: باورهای غلط، فشار همسالان، نفوذ والدین، تأثیر رسانه‌ها، عوامل ژنتیکی و استرس از دلایل اصلی افراد برای شروع کشیدن سیگار هستند. خانواده به عنوان اولین و امن‌ترین کانون ایمنی‌بخش فرد، می‌تواند تأثیر مهمی در شکل‌گیری شخصیت سالم یا ناسالم اجتماعی داشته باشد و همان‌طور که با حمایت‌های خود می‌تواند فرزند را در مسیر موفقیت و کسب افتخارات بزرگ قرار دهد، به همان نسبت با ایجاد فشار، سبب بروز اختلالات روانی و ناسازگاری‌های اجتماعی در وی می‌شود که نوجوان برای رهایی از فشارهای خانواده به دنبال راه چاره می‌گردد و چه بسا به مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر دیگر روی بیاورد.
وی تأکید می‌کند: والدین به عنوان الگوی نوجوان، می‌توانند سهم زیادی در گرایش وی به سمت مصرف سیگار داشته باشند. وقتی نوجوان یا جوان در خانواده‌ای زندگی می‌کند که والدین یا یکی از آن‌ها آزادانه سیگار می‌کشد و به واسطه آن احساس سرخوشی دارد، نسبت به مصرف این ماده ترغیب می‌شود، به ویژه وقتی والد مصرف‌کننده، قهرمان رویایی فرزند باشد این الگوپذیری دوچندان خواهد شد.
روان‌شناسان معتقدند داشتن دوستان سیگاری در دوران نوجوانی و جوانی از مهم‌ترین علل گرایش به مصرف دخانیات از جمله سیگار خواهد بود. اگر نوجوان برای ورود به گروه همسالان و پذیرش از جانب دوستان خود به سیگار کشیدن تشویق شود، زمینه برای گسترش ابعاد خطرآفرین این معضل اجتماعی فراهم خواهد شد.
باورهای غلط
زارع می‌گوید: باور به تأثیر سیگار در رهایی از تنش‌ها و فشارهای روانی، جمعیت زیادی را به مصرف این ماده پرخطر سوق می‌دهد؛ این در حالی است که بین مصرف نخستین نخ سیگار تا سیگاری شدن، یک دوره پنهان سه‌ساله وجود دارد؛ به این معنی که وسوسه ناشی از مصرف نخستین سیگار می‌تواند تا مدت‌ها در وجود فرد پنهان بماند و مانند خاکستر زیر آتش با اولین جرقه شعله‌ور شود.
یک شخصیت سالم می‌داند که سیگار فقط به طور موقت و براساس تلقین‌های شخص مصرف‌کننده، خاصیت کاهش‌دهنده نوسانات خلقی را دارد، در حالی که افراد سیگاری فکر میکنند در نتیجه مصرف سیگار، رفتار بهتری از خود نشان می‌دهند. افسردگی، اضطراب و فشارهای روانی، عواملی هستند که فرد را به مصرف سیگار ترغیب میکنند.
تأثیر رسانه‌ها
فاطمه زارع می‌گوید: نقش رسانه‌ها در گرایش افراد به مصرف سیگار بالاست و یکی از علل گرایش نوجوان یا جوان به سیگار، تقلید از هنرپیشه یا شخصیت اجتماعی محبوب اوست. در رسانه‌های نمایشی همچون سینما و تلویزیون، هنرپیشه‌ها به راحتی و بدون این که مانعی وجود داشته باشد سیگار می‌کشند، به همین دلیل رفتار کردن مثل قهرمان فیلم‌ها و سریال‌ها برای تماشاگران بسیار جالب و لذت‌بخش خواهد بود. در دسترس بودن آسان و همچنین قیمت ارزان سیگار نیز از عواملی هستند که کمک میکنند تا فرد به راحتی از هنرپیشه‌ها تقلید کند.
بیشتر افراد، سیگار کشیدن را از دوران کودکی یا نوجوانی شروع میکنند. هرچه سن شما در هنگام شروع به سیگار کشیدن کمتر باشد احتمال اعتیاد شما بیشتر می‌شود. زمان شروع سیگار کشیدن و ادامه آن تا حدی ارثی است؛ زیرا عوامل ژنتیکی می‌توانند بر نحوه برخورد گیرنده‌های سطحی سلول‌های عصبی مغز شما با دوزهای بالای نیکوتین منتقل‌شده توسط سیگار تأثیر بگذارند. بسیاری از مطالعات، ارتباط بین افسردگی و استعمال دخانیات را نشان داده‌اند و معمولا افراد مبتلا به افسردگی و اسکیزوفرنی، بیشتر گرایش به سیگار دارند.
بهترین راه برای پیشگیری از اعتیاد به سیگار و وابستگی به نیکوتین، در وهله اول عدم استفاده از دخانیات است. برای پیشگیری از سیگار کشیدن کودکان در آینده، باید از خودتان شروع کنید، زیرا تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که والدین آن‌ها سیگار نمی‌کشند یا با موفقیت سیگار را ترک میکنند، بسیار کمتر به سراغ سیگار کشیدن می‌روند.
ترک سیگار
فاطمه زارع می‌گوید: برای ترک سیگار، نه‌تنها باید نوع رفتار خود را تغییر دهید و با علائم ترک ناشی از قطع نیکوتین کنار بیایید، بلکه باید راه‌های دیگری برای مدیریت خلق‌و‌خوی خود پیدا کنید. با یک برنامه مناسب تحت نظر روان‌شناس، می‌توانید برای همیشه از شر این مشکل خلاص شوید.
برای خودتان یک روز مشخص را تعیین کنید تا فرصت کافی برای آماده‌سازی از نظر جسمی و روحی داشته باشید. در حال حاضر روش‌های مختلفی برای ترک سیگار وجود دارد اما در نهایت این شما هستید که باید تصمیم بگیرید می‌خواهید سیگار را به طور ناگهانی یا به تدریج ترک کنید. روشی را انتخاب کنید که مناسب شما باشد.
حمایت خانواده، دوستان و اطرافیان شما بسیار مهم است، به آن‌ها بگویید که می‌خواهید ترک کنید و بخواهید که شما را در این مسیر حمایت کنند. انضمام به گروه‌های پشتیبانی مانند جلسات ترک نیز می‌تواند به شما در مواجهه با چالش‌ها کمک کند.
برای آماده‌سازی قبل از ترک سیگار بهتر است همه سیگارها و زیرسیگاری‌ها را دور بریزید و با دوستان، خانواده و همکاران خود در مورد تاریخ موردنظر برای ترک صحبت کنید. از قبل، تعداد زیادی آب‌نبات سفت و آدامس بدون قند به‌عنوان جایگزین سیگار خریداری کنید. از دوستان و اعضای خانواده خود که سیگار می‌کشند بخواهید از تاریخ ترک سیگار به بعد، دیگر در اطراف شما سیگار نکشند.
اگر قبلا برای ترک سیگار سعی کرده و موفق نشده‌اید، در مورد عوامل شکست خود فکر کنید. یافتن فعالیت‌های مفید برای جایگزینی با دخانیات می‌تواند مؤثر باشد، ورزش کنید، به موسیقی گوش بدهید، کتاب بخوانید یا هنری را دنبال کنید.
استرس و فشار زندگی ممکن است عاملی برای استفاده از دخانیات شود. بنابراین یادگیری روش‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن، یوگا یا روش‌های دیگر می‌تواند به شما کمک کند.
استفاده از مشاوره فردی یا گروهی می‌تواند در ترک اعتیاد به دخانیات مؤثر باشد. یک مشاور متخصص می‌تواند راه‌حل‌های مناسب ارائه دهد و به شما کمک کند تا با وجود چالش‌ها در مقابل بازگشت به اعتیاد مبارزه کنید. فعالیت‌های روزمره‌ای مانند بیدارشدن صبحگاه، اتمام غذا و خوردن قهوه، اغلب می‌توانند اشتیاق شما را به کشیدن سیگار تحریک کنند، راهی برای کنترل آن‌ها پیدا کنید.
در روزی که برای ترک سیگار مشخص کرده‌اید به هیچ وجه سیگار نکشید، خودتان را به کارهای مختلف مشغول کنید، اگر روش درمانی برای جایگزینی نیکوتین توسط پزشک به شما توصیه شده است، آن را شروع کنید. مطمئنا در طول روز چندین بار تمایل به سیگار کشیدن خواهید داشت اما با به تأخیر انداختن، نفس عمیق کشیدن، حواس خود را پرت کردن و نوشیدن جرعه‌جرعه آب می‌توانید خود را آرام کنید. جالب است بدانید که میل به سیگارکشیدن غالبا در عرض ۳ تا ۵ دقیقه ایجاد می‌شود و سپس از بین می‌رود.
خطرات سیگار
دکتر محمدعلی اوزی‌نژاد، رئیس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یزد می‌گوید: مصرف دخانیات، مهم‌ترین عامل مرگ‌های قابل پیشگیری است. دود تنباکو و سیگار، حاوی بیش از چهارهزار ماده شیمیایی است که بیش از ۴۰ نوع از آن‌ها مواد محرک، سمی یا سرطان زاست. در بین این مواد شیمیایی، گازها و بخارهایی وجود دارد که از لحاظ غلظت، حاوی مواد خاصی هستند که آلایندگی آن‌ها ۵۰ برابر بیشتر از آلوده‌ترین شهرهای جهان است.
حرارت ناشی از کشیدن سیگار نیز می‌تواند به ۶۰۰ درجه سانتی‌گراد برسد که خیلی مضر است. استنشاق گازهای سمی، غشاهای مخاطی حساس بدن را در معرض مواد شیمیایی سوزاننده قرار می‌دهد که این کار باعث تخریب بافت‌ها می‌شود.
جزء اعتیادآور سیگار، نیکوتین است که به سرعت جذب جریان خون می‌شود و ظرف ۳۰ ثانیه به مغز می‌رسد و روی سلول‌های عصبی مغز اثر می‌گذارد.
سیگاری‌های بزرگسال به طور متوسط بیش از ۱۳ سال از زندگی خود را به دلیل مصرف سیگار از دست می‌دهند و تقریبا ۵۰ درصد سیگاری‌ها از بیماری‌های مرتبط با تنباکو می‌میرند. میانگین سن شروع سیگار در کشور در مردان ۱۹ سال و در زنان ۲۱ سال و میانگین تعداد مصرف در کل کشور نیز ۱۴-۱۳ عدد در گروه ۶۵-۱۵ ساله است.
شرکت‌های سیگارسازی می‌کوشند سیگاری‌ها در تبلیغات آن‌ها جذاب و محرک به نظر برسند، اما تحقیقات نشان می‌دهد عکس این موضوع صحیح است. احتمال ناتوانی جنسی مردان سیگاری، حدود دوبرابر بیشتر از مردان غیر سیگاری است. در زنان، کشیدن سیگار می‌تواند منجر به نازایی و ایجاد مشکلاتی حاملگی خارج از رحم، سقط خود به خودی و زایمان جنین مرده شود.
همچنین مصرف دخانیات، خطر ابتلا به انواع سرطان‌ها را زیاد می‌کند و ثابت شده است که از هر ۱۰ فرد مبتلا به سرطان ریه، ۹ نفر مصرف‌کننده دخانیات بوده‌اند.
دود دست دوم!
وحید جعفری، مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یزد می‌گوید: در سال 2019 تعداد 1.14 میلیارد نفر در دنیا مصرف‌کننده مواد دخانی بودند که 155 میلیون نفر از آن‌ها بین 15 تا 24 سال سن داشتند.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، دخانیات، سالیانه موجب مرگ بیش از هشت میلیون نفر در جهان می‌شود، هفت میلیون نفر به علت مصرف مستقیم و ۱.۲ میلیون نفر به خاطر مواجهه با دود دست‌دوم فوت میکنند. تا سال ۲۰۳۰ این آمار به ۱۰ میلیون مرگ خواهد رسید که هفت میلیون از این مرگ‌ها در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد.
بر اساس برآوردها سالیانه بیش از ۶۰ هزار نفر در ایران، بر اثر مصرف دخانیات، جان خود را از دست می دهند و اگر روند افزایش مصرف سیگار کنترل نشود، میزان مرگ و میر در ایران طی ۱۰ سال آینده به سه برابر افزایش خواهد یافت.
مصرف سیگار اثرات بعضا جبران‌ناپذیر سلامتی، اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی وحشتناکی از خود به جای می‌گذارد؛ مثلا در بعد سلامتی، تمامی اندام‌های بدن به نوعی از عوارض و آسیب‌های ناشی از مصرف دخانیات متأثر می‌شوند. هرچند د خانیات یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود ولی این عامل قابل پیشگیری است و حتی افراد مصرف‌کننده سیگار در صورت ترک و با گذشت زمان، می‌توانند ریسک بروز و تشدید بیماری‌های مرتبط با مصرف را کاهش دهند.
در سال 2017 در کشورهایی مانند چین، دانمارک، هلند، یونان، بوسنی و هرزگوین و گرینلند، از هر پنج مرگ، بیش از یک مورد ناشی از سیگار کشیدن بود. در بعد اقتصادی نیز برآورد خسارات سالانه سیگار در دنیا، رقمی نزدیک به 1.5 تریلیون دلار در سال را نشان می‌دهد. در حوزه زیست‌محیطی، صنایع دخانی با تولید گاز گلخانهای، باعث بر هم زدن تعادل آب و هوا در کره زمین می‌شوند و علاوه بر هدر دادن منابع محیط زیست به اکوسیستم آسیب می‌رسانند.
همچنین سالانه ۳.۵ میلیون هکتار زمین برای کشت توتون از بین می‌رود، ۶۰۰ میلیون درخت بریده می‌شوند تا ۶ هزار میلیارد سیگار تولید شود که همین کار سبب کاهش هوای سالم می‌شود. ته‌سیگار، یکی از فراوان‌ترین انواع زباله‌ها در جهان است که سطح شهرها، پارک‌ها، سواحل و رودخانه‌ها را پر می‌کند و باعث آلودگی آب و خاک می‌شود.
جعفری با بیان این که پنج درصد از کل جنگل‌زدایی‌ها در جهان به دلیل کشت توتون است، می‌افزاید: یک فرد سیگاری در صورت ترک، به طور متوسط می‌تواند تا ۷۴ لیتر آب در روز ذخیره کند. هرساله در جهان، ۲۲ میلیارد مترمکعب آب در صنایع دخانی مصرف می‌شود و ۲۵ میلیون تن زباله از چرخه تولید تنباکو به جا می‌ماند.
به همین دلایل است که در قوانین و مقررات، به‌خصوص قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، توجه خاصی به اماکن عمومی عاری از دخانیات و حفظ سلامت عموم در برابر دود تحمیلی محصولات دخانی شده است. متأسفانه معدود افراد سودجو با عرضه و ترویج قلیان، زمینههای سلب آسایش و به خطر افتادن سلامت مردم و به‌خصوص افراد ریسک‌پذیر مانند سالمندان، کودکان و خانم‌های باردار را فراهم می‌آورند. عرضه و استعمال قلیان یکی از نمونه‌های شاخص تعدی به حقوق سلامت عامه است.
تبلیغ استعمال دخانیات ممنوع!
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یزد می‌گوید: سازمان جهانی بهداشت برای کنترل مصرف دخانیات این مداخلات را لازم می‌داند: نظارت بر مصرف دخانیات و سیاست‌های پیشگیری، محافظت از مردم در برابر دود تنباکو، کمک برای ترک وهشدار در مورد مضرات دخانیات، اجرای ممنوعیت تبلیغات و افزایش مالیات بر محصولات تنباکو و دخانیات.
وحید جعفری تأکید می‌کند: قطعا اجرای این راهبردها که به روشنی و صراحت در قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات بیان شده است، می‌تواند در کنترل و کاهش مصرف مواد دخانی و مدیریت اثرات زیانبار و خانمان‌سوز آن نقش اساسی را ایفا نماید و این مهم نه‌تنها وظیفه سازمان‌ها و نهادهای دولتی بلکه مسئولیت اجتماعی و اخلاقی تمام جامعه است.
شعار هفته بدون دخانیات امسال (پنج الی 11 خردادماه) «حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر دخانیات؛ حق و مسئولیت همگانی» است که بر مسئولیت همه افراد جامعه در اجرای این امر با اولویت محافظت از کودکان و نوجوانان تأکید دارد؛ چرا که هرچه سن مصرف دخانیات کاهش یابد یا میزان مصرف بیشتر شود، اثرات سوء استعمال مواد دخانی به شدت افزایش می‌یابد.
درددل یک شهروند
یکی از شهروندان درباره این موضوع می‌گوید: من واقعا در خصوص دخانیات گیج شده‌ام، از طرفی مرتب از سوی پزشکان و سایر منابع اطلاعاتی مثل صدا و سیما و سایر رسانه‌ها در مورد مضرات و مشکلاتی که سیگار و قلیان برای سلامتی ایجاد می‌کند می‌شنویم و از طرفی آنچه در جامعه اتفاق می‌افتد خیلی هم در این راستا نیست و می‌بینیم که فروش سیگار به نوجوانان به راحتی انجام می‌شود، خصوصا در مغازه‌های نزدیک مدارس و این با هدفی که شعارش داده می‌شود، مغایرت دارد.
احسان شریفی می‌افزاید: در کافی‌شاپ‌ها، قهوه‌فروشی‌ها یا رستوران‌ها قلیان به‌راحتی عرضه می‌شود و دختران و پسران حتی به صورت خانوادگی در محیط بسته قلیان می‌کشند که برای همه افراد حاضر در آن مکان عمومی مضر است.
حقیقتا چرا ارگان‌ها، نهادها و سازمان‌ها که باید پیگیر این موضوع باشند پیگیری نمی‌کنند؟ چرا هنوز در برخی از اماکن عمومی سیگار کشیده می‌شود؟ چرا وضعیت فروش سیگار ساماندهی نمی‌شود؟ چرا قیمت دخانیات در کشور ما از خیلی از کشورها ارزان‌تر است؟
