زهره گردان خبرنگار اطلاعات نوشت: ایران بعد از کشورهای نپال و اروگوئه، در رتبه سوم مصرف آنتی بیوتیک‌ها قرار دارد، در حالی که تحقیقات نشان می‌دهد تجویز و مصرف دارو از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران غیرمنطقی است.
چندی پیش دکتر سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو در پیامی در خصوص عوارض ناشی از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها هشدار داده و مصرف بی‌رویه این دارو را یک تهدید برای سلامت انسان‌ها تلقی کرده بود.
به گفته این مسئول غذایی، تجویز غیرمنطقی و مصرف بی‌رویه داروهای ضدمیکروبی در جمعیت انسانی و مزارع پرورش دام و طیور، رفته‌رفته بسیاری از میکروب‌ها را در برابر این داروها مقاوم کرده است و گسترش بیش از حد این پدیده، نتیجه‌ای جز بروز فاجعه در پی نخواهد داشت.
همچنین در سالیان اخیر، مقاومت در برابر داروهای ضدمیکروبی به یک معضل جهانی مبدل شده و همین امر، کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را بسیار نگران کرده است. قطعا رفع این نگرانی، نیازمند توجه سیاست‌گذاران، شاغلین حرف پزشکی، عموم مردم و رسانه‌ها نسبت به موضوع مذکور است.
علاقه پزشکان به تجویز آنتی‌بیوتیک
از آمارها و مطالعات هم که بگذریم، مشاهداتمان گواه این است که پزشکان ایرانی بیش از حد معمول به تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها علاقه‌مندند. چرا هشدارها نسبت به مقاومت در برابر داروهای ضدمیکروبی از سوی آن‌ها جدی گرفته نمی‌شود؟
دکتر مهستی کریمی زند، متخصص بیماری‌های داخلی می‌گوید: «متأسفانه علاوه بر مصرف خودسرانه بیماران که به دلیل در دسترس بودن این داروها صورت می‌گیرد، می‌توان تجویز بیش از اندازه پزشکان را هم دلیلی برای مصرف بالای آنتی‌بیوتیک‌ها دانست.»
به گفته وی، در کشورهای پیشرفته، آنتی‌بیوتیک‌ها و بسیاری از داروها بدون نسخه به بیمار فروخته نمی‌شود، اما در ایران منع قانونی وجود ندارد و بسیاری از افراد به راحتی برای خود نسخه می‌پیچند و داروهای موردنظر خود را از داروخانه‌ها می‌خرند.
این پزشک متخصص معتقد است مردم ایران علاقه زیادی به مصرف این دارو در درمان دارند و حتی به پزشک معالج خود برای تجویز آنتی‌بیوتیک فشار می‌آورند؛ در واقع پزشک خوب را پزشکی می‌دانند که آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
وی می‌گوید: «بعضا شاهدیم بیماران از مراجعه مجدد به پزشکی که آنتی‌بیوتیک تجویز نکرده است، اجتناب می‌ورزند و این موضوع از عدم آگاهی بیماران ریشه می‌گیرد. با این که پزشکان بارها تأکید کرده و می‌کنند که آنتی‌بیوتیک‌ها بر بیماری‌های ویروسی هیچ تأثیری ندارند، اما این فرهنگ اشتباه جا افتاده است که فقط این قِسم داروها باعث بهبود بیماری خواهد شد. خاطرم هست 20 سال پیش که داروی پنی‌سیلین به عنوان یک آنتی‌بیوتیک قوی باب بود، بیمارم اصرار به تجویز این داور داشت و چون دارو غیرضروری بود، مخالفت کردم که وی وارد نزاع کلامی با من شد.»
ضعف سیستم درمانی
کریمی زند به‌عنوان پزشکی که سال‌ها تجربه طبابت دارد، می‌گوید: «در دوره دانشجویی، استادان دانشگاهمان روی معاینات بالینی و شرح حال گرفتن از بیماران تأکید بسیار داشتند که این مرحله در بحث تجویز دارو بسیار مهم است، اما امروزه در بسیاری از مراکز درمانی به دلیل آن که تعداد مراجعان به شدت زیاد است، پزشک اصلا وقت معاینه و بررسی پیشینه بیمار را ندارد و بنابراین برای راحتی کار، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند و این از ضعف سیستم درمانی ریشه می‌گیرد.»
وی همچنین مسأله تجویز غیرضروری داروها و به خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها را پیچیده و گره‌خورده در رابطه مالی پزشک و بیمار می‌داند و می‌گوید: «در ایران، پزشکان هرچقدر بیشتر بیمار ویزیت کنند، درآمدشان بیشتر خواهد شد، این رابطه مالی از دقت و تشخیص درست آنان می‌کاهد و برای حل مشکل، این چرخه معیوب باید باطل شود. در کشورهای پیشرفته‌ای مثل کانادا، پزشک، پرستار و تمام کادر درمان یک مطب یا مرکز درمانی، حقوق کافی دریافت می‌کنند، درحالی که موظف هستند پنج بیمار در یک ساعت ویزیت کنند، بنابراین پزشک فرصت کافی برای معاینات بالینی بیمار خود را دارد و بنابراین تشخیص درست و تجویز بجای دارو صورت می‌گیرد.»
این پزشک متخصص قبول دارد که متأسفانه آموزش کافی در نسل پزشکان جدید کمتر شده و بنابراین تبحر در تشخیص بیماری هم کاهش یافته، همچنین عشق و علاقه به درمان بین پزشکان نسل نو کمرنگ‌تر شده است و می‌گوید: «نگاه‌ها به بحث درمان، مادی شده است، چون در جامعه مادی زندگی می‌کنیم. تورم بالاست و ناامیدی در همه سطوح جامعه و همه رشته‌های تحصیلی موج می‌زند که پزشکی هم از آن مبرا نیست، این در حالی است که جامعه تصور می‌کند پزشکان، قشر پولدار و مرفه جامعه هستند، تصوری که اشتباه است.
به غیر از چند درصد جراحان حوزه پزشکی که از وضع مالی خوبی برخوردارند، مابقی در حوزه‌های عمومی، اطفال، داخلی و عفونی نسبت به مالیاتی که می‌پردازند، درآمدِ خیلی بالایی ندارند. از طرفی پزشکان در دوره بلندمدت آموزشی خود رنج‌های زیادی متحمل می‌شوند.
شیفت‌های طولانی و شبانه، دوری از خانواده و سر و کار داشتن با امراض مختلف، بخشی از این سختی‌هاست که نادیده انگاشته می‌شود، اگر غیر از این بود، پزشکی جزو شغل‌های سخت و زیان‌آور محسوب می‌شد. همه این عوامل باعث بی‌انگیزگی پزشکان می‌شود که تبعات جبران‌ناپذیری مثل تجویز نادرست دارو خواهد داشت.»
نبود نظام ارجاع خدمات پزشکی
دکتر کریمی زند، متخصص بیماری‌های داخلی می‌گوید: «در ایران نرخ ویزیت پزشک ارزان است و نظام ارجاع خدمات پزشکی (نوعی شیوه ارائه خدمات درمانی و بهداشتی که در آن بیماران باید طبق یک سلسله مراتب به مراکز درمانی مراجع کنند که شروع آن با پزشک خانواده است) وجود ندارد، بنابراین مریض به چند پزشک متخصص و فوق‌تخصص مراجعه می‌کند و در این بین یکی از پزشکان برایش آنتی‌بیوتیک می‌نویسد. دوره درمان که سپری می‌شود، حال بیمار رو به بهبود می‌رود ،حال آن که تصور وی بر این است که با مصرف این دارو بهبود یافته است. هم‌اکنون طرح نظام ارجاع فقط در روستاها اجرا می‌شود و در این بخش شاهدیم که میزان مراجعه آنان به پزشکان کمتر از سایرین است.»
وی همچنین اشاره می‌کند که در سیستم بیمارستانی کمتر شاهد مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک هستیم و می‌گوید: «برای تجویز حتما باید چندین پزشک متخصص عفونی یا داخلی، وجود میکروب را تأیید کنند، فرم پر شود و در واقع سند اثبات‌شده‌ای وجود داشته باشد. این سیستم نظارتی از تجویز نابجا جلوگیری می‌کند، اما آنتی‌بیوتیک‌های سرپایی مثل آزیترومایسین و آموکسی‌کلاو بیشترین شکل مصرف را بین بیماران دارند، چون هیچ نظارت و محدودیتی برای استفاده از آنان وجود ندارد. هم‌اکنون شاهدیم کمتر میکروبی به پنی‌سیلین حساس است، احتمال دارد سایر آنتی‌بیوتیک‌ها هم در آینده‌ای نه چندان دور به چنین سرنوشتی دچار شوند. جهش‌های میکروبی باعث مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک می‌شوند و متأسفانه با بیماری‌های کشنده‌ای مواجه می‌شویم که با هیچ آنتی‌بیوتیکی درمان نمی‌شوند.»
مصرف درست آنتی‌بیوتیک‌ها
این پزشک متخصص بر استفاده درست آنتی‌بیوتیک‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه برخی بیماران، دوز دارو را جابجا می‌کنند یا بعد از قطع شدن تب، از ادامه مصرف دارو اجتناب می‌ورزند. برخی خودسرانه شروع به مصرف می‌کنند، حال آن که ممکن است بدنشان نیازی به این دارو نداشته باشد و خودسرانه هم دارو را قطع می‌کنند. همه این موارد باعث مقاومت بدن در برابر میکروب و زایش جهش‌های جدید میکروبی می‌شود. مثلا مردم نمی‌دانند اگر آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای درمان میکروب معده تجویز می‌شوند نصفه نیمه خورده شوند، ممکن است فرد را دچار سرطان کند که آسیبی جبران‌ناپذیر است.»
دکتر کریمی زند معتقد است که مصرف آنتی‌بیوتیک در کودکان باید با دقت بیشتری صورت گیرد و می‌گوید: «بین کودکان 5 تا 15 ساله برای جلوگیری از روماتیسم قلبی معمولا آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود به شرط آن که بچه علائم داشته باشد. یکی از موارد باکتریال، تب است. لوزه‌های چرکی و التهاب گوش همراه با تب نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک دارد. همچنین افرادی که ضعف سیستم ایمنی همراه با تب دارند یا دچار عفونت ادراری هستند باید حتما آنتی‌بیوتیک مصرف کنند، ولی تجویز در بقیه موارد نیاز به دقت بیشتری دارد. اگر پزشکی مردد در تشخیص باشد باید با یک آزمایش خون، نوع ویروسی یا باکتریال بیماری را مشخص کند تا به یک نتیجه قطعی برسد.»
