خبرآنلاین نوشت: ایران و افغانستان به عنوان دو کشور همسایه و موقعیت جغرافیایی خاص، تأثیرپذیری بالایی از یکدیگر دارند. وضعیتی که در آن اثرپذیری از کوچکترین تحولات نیز امکانپذیر بوده و ممکن است دو کشور را با چالش هایی ناخواسته روبرو کند. در دو سالگی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و استقرار حکومت امارت اسلامی، یکی از مسائل پرمناقشه در منطقه مهاجرت پناهجویان بوده که دو کشور ایران و پاکستان را به مقصدهای مهم برای مهاجرت تبدیل کرده است. البته رویکرد دو کشور در برخورد با این پدیده متفاوت بوده، به گونه ای که اسلام آباد فشار بر اتباع غیرقانونی و تعیین ضرب الاجل را در دستور کار قرار داده و تهران به منظور مقابله با مسیرهای غیرقانونی، فرآیند صدور روادید را تقویت کرده و با نگاهی اخلاقی به مسأله مهاجران و آوارگان، همزمان موضوع بهره گیری از ظرفیت های مهاجرتی را دنبال می کند. چنین روندی آثار مثبت خود را در کاهش حجم مهاجران غیرقانونی و بازدارندگی در برابر مسیرهای غیرقانونی نشان می دهد. از آنجایی که از زمان روی کار آمدن حکومت طالبان حجم مهاجرت به ایران ۴ برابر شده و تعداد مهاجران را در ایران طبق آمارهای رسمی( آمار سازمان مهاجرت) به ۵ میلیون نفر رسانده، مسیرهای غیرقانونی همراه با خطرات خود بازار مناسبی را برای سودجویان فراهم کرده که از آثار زیانبار آن می توان به قدرتمند شدن شبکه های قاچاق، حمل سلاح و مواد مخدر و غیره اشاره کرد. در این بین بازدارندگی مرزی نیز مهم تلقی شده و باید در نظر داشت که بدون وجود زیرساخت های لازم برای امنیت مرزی و استحکامات مرزی، کنترل بیشتر در مرزها و مسیرهای صعب العبور با توجه به ملاحظات اخلاقی ایران، منجر به افزایش تلفات خواهد شد و جان مهاجرین را به خطر خواهد انداخت و حتی برگرداندن مهاجرین غیرقانونی نیز در نهایت منجر به بازگشت مجدد آنها به ایران خواهد شد.
جمهوری اسلامی ایران در طول ۴۵ سال اخیر تنها اقدامات محدود مرزی را پیگیری کرده که با توجه به وضعیت کنونی و دو مسأله مهم امنیت ملی و مطالبه مردمی بحث محافظت بیشتر از مرزها اهمیت بیشتری پیدا کرده و داشتن برنامه ای موثر و عملی به منظور اعمال حاکمیت بیش از پیش احساس می شود.
البته ناگفته نماند ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی کشور تمهیدات و برنامه هایی را در راستای حفاظت از مرزها در دستور کار خود قرار داده اند. ساخت دیوار مرزی از مرز دوغارون تایباد به سمت شهرستان خواف به مسافت ۷۴ کیلومتر به صورت دیوارکشی به ارتفاع چهار متر و همچنین فنس کشی بالای آن از جمله طرح هایی بود که در ابتدای سال در دستور کار قرار گرفت. با این حال با وجود مطالبه مردمی نیاز است تا اقدامات امنیتی لازم و کنترل واقعی از مرزها در دستور کار قرار گیرد. به نظر می رسد ایران طرح تقریبا مشابهی را مانند دیوار مکزیک در مرز آمریکا دنبال کند. از همین رو کار مطالعاتی و دیپلماسی آن در دستور کار تهران قرار گرفته و در این زمینه نشست های فنی و حقوقی با گروه طالبان در جریان است و بحث انسداد فیزیکی مورد استقبال مقامات طالبان نیز واقع شده و سفر هیأت اقتصادی طالبان به ایران به ریاست ملابرادر در این زمینه حائز اهمیت خواهد بود.
اهمیت اتصال و تقویت زیرساخت های اقتصادی ایران و افغانستان
بدون شک یکی از مسائل مهم برای همگرایی هر چه بیشتر ایران ـ افغانستان بحث اتصال و تقویت زیرساخت های اقتصادی است. با توجه به اینکه موقعیت ژئوپلیتیکی دو کشور پس از جنگ اوکراین ارتقا یافته است، برای گسترش روابط تجاری ظرفیت های ویژه ای در بخش های خدمات فنی و مهندسی، حمل و نقل و ترانزیت وجود دارد که بهره برداری از آن نیازمند یک برنامه بلندمدت و راهبردی است که اگرچه مسیر دشواری را پیش رو دارد اما به هر صورت باید از این گردنه ها عبور کرد. نگاه طالبان به دو بندر رقیب چابهار و گوادر نیز از جمله مسائل حائز اهمیت است که به حوزه مسائل راهبردی ـ امنیتی ـ اقتصادی اهمیت خاصی می بخشد و برای تهران حیاتی است. اجرای طرح‌های کشت جایگزین، احداث مناطق کشت و صنعت در سیستان و بلوچستان و نیمروز و به طور کلی اقتصادی کردن مرزها می توانند از دیگر طرح ها در راستای توسعه پایدار و کاهش فقر در افغانستان و مشوقی برای مهاجرت معکوس باشند. بی شک از دست رفتن زمان و فرصت ها می تواند در حوزه ای که رقبای ایران با تمام قوا وارد عمل شده اند وضعیت را به ضرر تهران رقم بزند. موضوع حقابه که از مسائل مهم و در حوزه امنیت ملی ایران به شمار می رود یکی از همین موارد است. این در حالی است که چنین موضوعی تنها دغدغه ایران نیست و کشورهایی چون ازبکستان و ترکمنستان نیز با این معضل دست و پنجه نرم می کنند و در آن سو پاکستان نیز در مهار آب سیاست های خاص خود را دارد. از همه مهمتر این که ۲۰ پروژه سدسازی و کانال کشی در افغانستان در دست اقدام است که آمریکایی ها به دنبال سرمایه گذاری بر روی آن هستند.
استفاده از ظرفیت های مهاجرتی
افزایش سیل مهاجرت اتباع افغان موجب نارضایتی شهروندان ایرانی و قرار گرفتن آنها در تنگناهای اقتصادی شده است. در خطر قرار گرفتن و یا از دست رفتن موقعیت شغلی و افزایش اجاره بها علاوه برای مسائل امنیتی از جمله نگرانی هایی است که اخیرا در جامعه بیش از گذشته حس می شود. با این حال بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که سهم نیروی کار افغان در توسعه اقتصادی کشور بالاست چرا که آنها در بخش های بسیار دشوار مشغول کار هستند. ضمن اینکه از ظرفیت های مثبت مهاجران نیز به خوبی بهره گیری نشده و هیچ گونه فرهنگ سازی در راستای جذب سرمایه از جانب افغان ها صورت نگرفته و نقش مهم مردم نیز در طرح هایی که زمانی در دهه شصت وجود داشت نادیده گرفته شده است. از جمله طرح های مفید می توان به ارائه فرم از طرف کارفرمایان به کارکنان افغان و اختصاص مشوق به این طرح برای رفع نگرانی های احتمالی از جانب دو طرف شد. سرعت بخشیدن به چنین طرح هایی می تواند به نفع کشور و امنیت آن باشد.
ظرفیت سرمایه گذاران و نخبگان از دیگر حوزه های مغفول به شمار می رود که موضوع سازمان ها و یا وزارتخانه های حامی در این زمینه طراحی شده است. برای مثال معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می تواند مسئول رسیدگی به وضعیت نخبگان علمی و یا وزارت امور خارجه مسئول رسیدگی به نخبگان سیاسی شود تا راستی آزمایی های مورد نظر صورت گیرد.
در یک نگاه کلی و گذرا می توان دریافت که داشتن نگاه موقت به مساله مهاجرت، پیچیده تر شدن موضوع و پیامدهای دشوار خود را به همراه دارد. به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند که باید به این موضوع به عنوان یک پدیده دائمی نگاه کرد و فرصت ها و تهدیدهای آن را مورد بررسی قرار داد.
