زهره گردان در گزارشی درباره شالیزارهای فریدونکنار در روزنامه امروز اطلاعات نوشت: صبح زود است که برای دیدن شالیزارهای اطراف فریدونکنار رهسپار می‌شویم؛ برنجزارهای اطراف شهر یکدست در سرسبزی فرورفته و مثل یک تابلوی نقاشی مزین به زنان و مردانی با لباس‌های رنگی شده که مشغول نشاء هستند.
برنج فریدونکنار از قدیم‌الایام زبانزد خاص و عام بوده و هست. زندگی بیشتر ساکنان این شهرستان با برنج و برنجکاری گره خورده، چرا که وجود آبگیرها و زمین حاصلخیز همراه با بارش‌های فراوان، بستری مناسب برای کشت این محصول را فراهم کرده است.
تأثیر کوددهی بر کیفیت برنج
بهروز فرامرزی، مهندس رشته گیاه‌پزشکی، در روستای بیشه‌محله فریدونکنار پشت میز مغازه‌اش نشسته و مشغول کار است. درعرضه نهاده‌های کشاورزی (کود بذر، نشا و نهال) فعالیت می‌کند. از او درباره تأثیر کوددهی روی افزایش کیفیت برنج می‌پرسم. می‌گوید: «اگر کشاورزان از نوع کود موردنیاز، مقدار آن و زمان کوددهی اطلاعات کافی نداشته باشند، نه‌تنها برنج باکیفیتی به دست نمی‌آورند، بلکه مشکلاتی برای گیاه و محیط زیست ایجاد می‌کنند. مثلا مصرف بیش از حد فسفر باعث از بین رفتن حالت تعادل گیاه می‌شود و به کشاورز خسارت وارد می‌کند.»
او که خود در مزارع برنج کار کرده و رشته تحصیلی‌اش هم مرتبط است، بر اساس نیاز کشاورز، نسخه‌نویسی کود انجام می‌دهد.
به گفته فرامرزی، بیشتر شالیزارهای شهرستان هنوز با سم، آفت‌کشی می‌شوند و استفاده از زنبور آفتکش «تریکوگراما» به این منظور جا نیفتاده است (این زنبور، تخم حشرات زیان‌آور مزارع برنج را از بین می‌برد)، بنابراین تهیه سم هم برای مزارع کشاورزی ضروری است.
وی را تنها می گذارم و در راستای زمین‌های کشاورزی جلو می‌روم. کشاورزی تنها زیر تک‌درخت کنار شالیزارش آماده می‌شود تا زمینش را کودپاشی کند. عرق از سر و رویش می‌بارد، حتی کلاه حصیری روی سرش هم نمی‌تواند از نفوذ گرما روی صورتش جلوگیری کند. خودش را رحمان خداپرست معرفی می‌کند. می‌گوید: «معمولا به دلیل گرمای هوا سه‌چهار روز بعد از نشا، کودپاشی آغاز می‌شود؛ برخی کشاورزان یک بار و برخی دو بار کودپاشی می‌کنند، همان‌طور که می‌بینید کودها را بعد از مخلوط کردن داخل زنبیل می‌ریزم و به داخل آب می‌روم.»
چکمه به پا کودپاشی می‌کنید؟
- خیر، هوا گرم است، پابرهنه می‌روم تا کمی خنک شوم.
- از موجودات داخل آب نمی‌ترسید؟
- کرم و مارهای کوچک دور پاهایم می‌لولند، اما آسیبی نمی‌رسانند و من به حضورشان عادت کرده‌ام.
- گرمای هوا طاقت‌فرساست، چرا از کارگر کمک نمی‌گیرید؟
- کارگر در این فصل بسیار کم پیدا می‌شود؛ چون همه مشغول فعالیت روی زمین‌های خودشان هستند.
نشاهای زمینش را نشانم می‌دهد که مثل سربازان ارتش، مرتب در یک خط قرار گرفته‌اند و نشاهای زمین همسایه را که پراکنده و بی‌نظم دیده می‌شود. می‌گوید: «این تفاوت نشاکاری با دستگاه و نشاکاری دستی است؛ باید تفکر سنتی برنجکاری را کنار بگذاریم و به سمت کشت مکانیزه حرکت کنیم.»
من باز جلوتر می‌روم تا به کارخانه‌های شالیکوبی برسم؛ جایی که شلتوک به برنج کامل تبدیل می‌شود. یکی را انتخاب می‌کنم که از مدرن‌ترین دستگاه‌های شالیکوبی بهره می‌برد.
کمیل بابایی، مدیر کارخانه شالیکوبی نگین بابایی که ۱۰ کارگر زیر دستش مشغول کار است، می‌گوید: «اینجا برنج ۷۲ ساعت در دستگاه‌های خشک‌کن می‌ماند و بعد از این که رطوبتش کاهش یافت، وارد دستگاه‌های تبدیل شده، بسته‌بندی و آماده ورود به بازار می‌شود. متأسفانه از پارسال، برنج ایرانی به دلیل واردات بی‌رویه برنج خارجی، مشتری کمتری داشته و برنجکاران از این وضع ناراضی هستند. با توجه به هزینه‌های بالای کشاورزی، هزینه هرکیلوگرم برنج تقریبا ۵۰ هزار تومان تمام می‌شود و مابقی سود کشاورز است؛ قیمت برنج خیلی بالا نیست، در واقع این واسطه‌ها هستند که با الک کردن مجدد برنج و فروش آن به مناطق مختلف باعث افزایش قیمت می‌شوند.»
علل انباشت برنج
در سال گذشته، واردات بی‌رویه برنج خارجی، باعث انباشت برنج ایرانی و گلایه شالیکاران شد.
جهاد کشاورزی برای رفع این گلایه چه خواهد کرد؟ حمیدرضا معماریان، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان فریدونکنار می‌گوید: «اتخاذ برخی سیاست‌ها از سوی دولت به انباشت برنج ایرانی منجر شد.
اول آن که دو سال قبل، وزارت جهاد کشاورزی قیمت دستوری برای برنج داخل تعیین کرد که شوک سنگینی به بازار وارد شد؛ پارسال توقع و انتظار کشاورز برای افزایش قیمت بالا رفت و حجم زیادی از برنج به منظور فروش با بهای بیشتر دپو شد؛ همچنین ورود دولت به موضوع کشت قراردادی برنج کمی با عجله صورت گرفت و همین بحث، عاملی شد برای این که کشاورز منتظر قیمت‌گذاری برای خرید برنج از سوی دولت باشد و محصولش را در زمانی که باید نفروشد و مشتریان خود را از دست بدهد؛ تعلل کشاورزان در فروش به‌موقع، ما را به سوی انباشت برنج به شکل انبوه در شهرستان‌ها سوق داد.
به عقیده من ورود دولت در بحث‌های این چنینی مخصوصا در حوزه برنج باید کارشناسی‌تر انجام شود؛ چون حکایت برنج کاملا متفاوت با محصولات دیگر مثل دانه‌های روغنی است. برنج می‌تواند در لحظه برای کشاورز به پول نقد تبدیل شود و من فکر می‌کنم در این زمینه، عرضه و تقاضا قیمت را تعیین خواهد کرد.»
وی درباره این که چه تسهیلاتی در اختیار برنجکاران قرار می‌گیرد تا از دشواری‌های شغل آنان بکاهد، می‌گوید: «هرساله خط اعتباری ویژه‌ای برای مکانیزاسیون لحاظ می‌شود و تسهیلاتی برای تأمین ادوات موردنیاز در حوزه برنج و شالیزار در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. همچنین دولت برای استفاده از انواع کودهای پایه به برنجکار یارانه می‌دهد.»
معماریان، موضوع حذف واسطه و دلال برای فروش برنج را در حوزه جهاد کشاورزی می‌داند و می‌گوید: «بحث بازرگانی برنج و محصولات کشاورزی بسیار پیچیده است، بخشی از مشکلات دپوی برنج در سال گذشته به دلیل حضور همین واسطه‌ها و تاجران و انبار کردن برنج توسط آنها ایجاد شد، اما درباره این که چگونه می‌توان به این مسأله خاتمه داد، معتقدم با برگزاری نمایشگاه‌ها برای فروش بی‌واسطه محصولات کشاورزی و همچنین استفاده از ظرفیت‌های بورسی، بخش کوچکی از مشکلات واسطه‌ها در فروش برنج حل خواهد شد.»
استقبال از کشت مکانیزه
درباره این که کشت مکانیزه برنج چه مزایایی دارد و چقدر در فریدونکنار مورد استقبال قرار گرفته، از مدیر جهاد کشاورزی شهرستان پرسش می‌کنم. معماریان با استناد به آمارهای موجود می‌گوید: «نیمی از کشاورزان این شهرستان از کشت مکانیزه برنج استقبال کرده‌اند و این روند رو به‌رشد است؛ زیرا این نوع کشت، هزینه‌های تولید را کاهش و سرعت در عملیات کاشت را افزایش داده است. همچنین در بحث عملیات داشت از جمله وجین و صرفه‌جویی در آب کشاورزی اثرات مثبتی را در پی داشته است.»
وی در پاسخ به سؤال ما که کیفیت برنج در کدام نوع کشت بالاتر خواهد بود، می‌گوید: «برنج در نشای سنتی کیفیت بهتری خواهد داشت؛ چون نشاها به صورت پراکنده‌تر و در فواصل بیشتر از هم در خاک کاشته می‌شوند و بهتر می‌توانند از نور خورشید و مواد غذایی خاک استفاده کنند؛ ولی مزایای کشت مکانیزه را نباید از نظر دور داشت.»
معماریان درباره اقدامات جهاد کشاورزی شهرستان در حیطه مبارزه بیولوژیک با آفات برنج در شالیزارهای این شهرستان هم می‌گوید: «قطعا اقدامات ترویجی در اولویت برنامه‌های ما قرار دارد و کشاورزان باید توجیه شوند که مبارزه بیولوژیک چه مزیت‌هایی دارد، اما ما فقط مجری سیاست‌هایی هستیم که از طریق وزارت جهاد کشاورزی به استان ابلاغ می‌شود. با وجود توجیه کشاورزان درباره مزیت‌های مبارزه بیولوژیک، هنوز به نتیجه دلخواه نرسیده‌ایم، چون این طرح برای کشاورز هزینه‌بر است. قطعا لحاظ کردن یارانه مناسب در بخش مبارزه بیولوژیک و تهیه زنبور، اثرات مثبت و تصاعدی را در اقبال کشاورزان نسبت به این طرح خواهد داشت.»
