محمدرضا کلاهدوزان - روزنامه اطلاعات| متأسفانه هر سال، شمار روزهای با هوای آلوده در شهرهای بزرگ بیشتر می‌شود و استمرار این شرایط نشان می‌دهد مسئولان به تکالیف قانونی خود عمل نکرده‌اند. خوشبختانه تاکنون، جریان باد عملکرد خوبی داشته است و با وزش باد، آلاینده‌های کُشنده برای مدتی از شهرها دور می‌شود تا شهروندان هوای پاک تنفس کنند!
آلودگی هوای شهر اصفهان نیز دست کمی از دیگر شهرهای بزرگ کشورمان ندارد و این شرایط هر سال وخیم‌تر می‌شود؛ به نحوی که آسمان این شهر بیشتر روزها تیره و تار است. بررسی ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای شهر اصفهان نشان می‌دهد شاخص کیفیت هوای این خطه بیشتر روزها در مدار ناسالم درنوسان است.
بنابر برآورد کارشناسان، روزانه حدود هزار تُن آلاینده از منابع متحرک و ثابت وارد هوای شهر اصفهان می‌شود و این اوضاع اسفبار، سلامت مردم این شهر را به خطر انداخته است. متولیان حوزه سلامت استان، ضمن ابراز نگرانی جدی از روند صعودی بروز سرطان‌ها در اصفهان از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۹، آلودگی هوا را یکی از دلایل این روند اعلام کرده‌اند.
دکتر شاهین شیرانی، رییس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به روند افزایشی مرگ منتسب به آلودگی هوا در افراد بالای ۳۰ سال در اصفهان می‌گوید: در سال ۱۳۹۷، ۶۸۴ نفر در شهر اصفهان بر اثر آلودگی هوا فوت کردند و در سال ۱۴۰۱ این تعداد مرگ به ۱۶۳۱ نفر افزایش یافته است.
وضع بحرانی هوای اصفهان
ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون، مهمترین شاخص آلایندگی هوا محسوب می‌شود. متأسفانه میزان این ذرات خطرناک در هوای اصفهان از مرز هشدار فراتر رفته است و سلامت ساکنان این خطه را تهدید می‌کند.
سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰ میلادی، میزان مجاز ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون را در هوا به طور میانگین، پنج میکروگرم در سال اعلام کرده اما میزان این ذرات سمی در هوای شهر اصفهان سالانه به طور متوسط ۳۷ میکروگرم و به عبارت بهتر هفت‌برابر استاندارد تعریف‌شده است. این مسأله وضع بحرانی کیفیت هوای اصفهان را نشان می‌دهد اما متأسفانه مسئولان به جای حل ریشه‌ای معضل آلودگی هوا، به اقدامات دم‌دستی و مقطعی همچون غیرحضوری کردن کلاس‌های درس و تعطیلی اداره‌ها اکتفا می‌کنند و هر سال این دور باطل تکرار می‌شود.
آخرین مطالعات علمی انجام‌شده در سال ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ نشان می‌دهد منابع متحرک همچون خودروها و موتورسیکلت‌ها در انتشار ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون در مناطق ۱۵ گانه شهرداری اصفهان، سهم حدود ۷۷ درصدی دارند که با از رده خارج کردن خودروهای فرسوده می‌توان بخش قابل‌توجهی از ذرات سمی را در هوای شهر، کاهش داد.
همچنین توسعه و به‌کارگیری خودروهای برقی و هیبریدی در کاهش آلودگی هوای ناشی از منابع متحرک بسیار مؤثر است؛ رویکردی که بیشتر کشورهای جهان به عنوان یک اقدام عملی برای کاهش آلودگی هوا در پیش گرفته‌اند اما در ساختار مدیریتی کشورمان هنوز تغییر نگرش مشخصی در این رابطه دیده نمی شود و همچنان در کشورمان خودروهایی تولید می‌شود که به دلیل نداشتن استانداردهای لازم، علاوه بر این که مصرف بالایی دارند و منابع ملی را می‌بلعند، هوا را نیز آلوده می‌کنند و جان مردم را می‌گیرند!
به گفته کارشناسان، تا سال ۲۰۵۰ میلادی، تمام خودروهای اروپا برقی و تردد خودرو با مصرف سوخت فسیلی ممنوع خواهد شد ولی در کشورمان همچنان خودروهایی تولید می‌شود که مصرف سوخت آن‌ها در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش، هشت لیتر است.
خودروهای فرسوده، بلای جان مردم
بررسی‌ها نشان می‌دهد هر روز تعداد قابل‌توجهی خودرو نو وارد خیابان‌ها می‌شود ولی نسبت به تعداد ورود خودروهای جدید، تعداد کمی خودرو فرسوده از رده خارج و اسقاط می‌شود و خودروهای فرسوده به‌خصوص خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین به علت داشتن سهم بالا در انتشار آلاینده های سمی، بلای جان مردم شده است.
رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: خوشبختانه اسقاط خودروهای سبک فرسوده در اصفهان نسبت به سال گذشته، روند جهشی داشته، به نحوی که در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۳۰۰ دستگاه و در ۹ ماهه امسال ۱۶ هزار و ۱۳۰ دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شده اما چون تعداد خودروهای فرسوده زیاد است همچنان باید روند اسقاط آن‌ها تسریع شود.
اگر همه خودروهای فرسوده از رده خارج و خودروهای نو و استاندارد جایگزین آن‌ها شود بیش از ۴۰ درصد سهم آلودگی هوای شهر اصفهان ناشی از خودروهای فرسوده کاهش می‌یابد. بابک صادقیان می‌افزاید: هرچند تعداد خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین واحدهای صنعتی، سازمان‌های دولتی و شهرداری کمتر از خودروهای سواری است اما این خودروها بیشترین سهم را در انتشار ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای شهر اصفهان دارند. اسقاط خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین، مشکل‌تر از خودروهای سبک است؛ به نحوی که از مجموع خودروهای فرسوده‌ای که در ۹ ماهه امسال از رده خارج شده‌اند، کمتر از پنج‌درصد آن‌ها خودروهای سنگین فرسوده بود.
پویش‌های بی اثر
سهم بالای منابع متحرک در انتشار ذرات سمی در هوای شهر اصفهان موجب شده است تا طی یک دهه گذشته، پویش‌های مختلفی با عناوین زیبا همچون «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» و «قصه آدم و هوا» در شهر اصفهان اجرا شود که آخرین آن پویش «نه به خودرو تک‌سرنشین» است که ۲۶ آذرماه اجرا شد.
هدف نهایی همه این پویش‌ها، کاهش انتشار آلاینده‌های ناشی از منابع متحرک و بهبود کیفیت هوای شهر اصفهان و همچنین کاهش مصرف سوخت است اما چرا این پویش‌ها تأثیری در کاهش آلودگی هوای شهر اصفهان نداشته است؟
دکتر محمد کوشافر، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان و فعال حوزه محیط زیست در این باره می‌گوید: موفقیت یک پویش، مستلزم توجه به شاخص‌های مختلفی است که بخشی از آن به طراحان پویش و بخشی دیگر به مشارکت‌کنندگان آن بر می‌گردد.
وی می‌افزاید: اگر پویشی مبتنی بر دانش نباشد و به صورت احساسی و عجولانه از سوی طراحانش معرفی شود، آن پویش چندان تأثیرگذار نخواهد بود، همچنین مراحل پویش هم باید برای مخاطبان قابل اجرا باشد. تعدد پویش‌ها یکی دیگر از عوامل عدم موفقیت آن‌هاست و این پویش‌ها در حوزه محیط زیست به قدری افزایش یافته که حتی آن‌هایی را که شاخص‌های لازم را به صورت قابل‌قبولی رعایت کرده‌اند، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
این عضو جمعیت پیام سبز می‌گوید: برخی از پویش‌های زیست‌محیطی، مبنای علمی دارند و مردم هم در اجرای آن به خوبی مشارکت می‌کنند ولی به دلیل ایجاد تعارض منافع و رویارویی با اقتصاد کلان، موفق نمی‌شوند.
کوشافر با بیان این که بعضی پویش‌ها موجب می‌شوند علت اصلی آلودگی هوا پنهان بماند می‌افزاید: اگرچه یکی از دلایل آلودگی هوای شهر اصفهان، تردد زیاد خودروهای سواری است ولی برای کنترل آلودگی هوای این شهر، عوامل مهمتری در کنار خودروهای سواری وجود دارد. باید توجه داشت که اصفهان یک شهر صنعتی است و منابع متحرک و ثابت بخش صنعت، از عوامل اصلی آلوده شدن هوای آن به شمار می‌رود؛ به نحوی که میزان آلایندگی ناشی از تردد خودروهای سنگین صنایع نسبت به تردد خودروهای سواری بیشتر است.
وی می‌گوید: اجرای درست قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های اجرایی آن می‌تواند به بهبود کیفیت هوا کمک زیادی کند و یکی از دلایل مهم تشکیل پویش‌های مختلف برای کاهش آلودگی هوا، اجرای ناقص قانون هوای پاک است.
