اطلاعات نوشت: ایجاد فرونشست و فروچاله در تمامی کشورها یک مخاطره جدی محسوب می شود و کارشناسان و مسئولان ذیربط به طور آنی و ویژه برای کاهش و رفع آن اقدام می کنند اما متاسفانه این چالش بزرگ در کشورمان به یک مساله عادی بدل شده است و به رغم هشدارهای مکرر کارشناسان،اقدام موثری انجام نمی شود؛ حتی اگر احتمال آسیب جدی به تخت جمشید به عنوان میراث تاریخی و فاخر ایرانیان وجود داشته باشد !

عامل اصلی ایجاد فرونشست زمین، برداشت بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب از منابع زیرزمینی  برای مصارف کشاورزی است که درپی این موضوع و عوامل جانبی دیگر از ۶۰۹دشت کشور ،شرایط بیش از 400 دشت ممنوعه و بحرانی شده است.در چنین شرایط بغرنجی، اضافه برداشت آب همچنان در سایه کشاورزی سنتی در اقصی نقاط کشورمان ادامه دارد و به این ترتیب ابعاد این معضل روز به روز گسترده تر می شود و سکوت و مسئولان هم ادامه دارد.

از سویی دیگر فرونشست زمین در مناطق تاریخی و باستانی کشورمان نظیر استان های فارس و اصفهان می تواند مخاطرات جدی برای ابنیه تاریخی و ارزشمند کشورمان به دنبال داشته باشد.یکی از مناطق باارزش و باستانی کشورمان که مدتهاست در معرض خطر قرار گرفته،تخت جمشید است که پدر علم هیدرولوژی ایران درباره این موضوع و برداشت بی رویه آب زیر زمینی در استان فارس  و تبعات آن برای تخت جمشید هشدار جدی داده است.

 فروچاله‌ها زنگ خطری جدی برای تخت جمشید

عزت الله رئیسی پدر علم هیدرولوژی ایران می گوید: گرمای بی‌ سابقه، خشکسالی و فروچاله‌های استان فارس زنگ خطری جدی برای تخت جمشید است.

وی در گفتگو با مهر با بیان این که برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در استان فارس عامل اصلی پدیده عمیق‌ترین فروچاله خاورمیانه در منطقه استهبان است، می افزاید: چنانچه اقدامات لازم برای مدیریت منابع آب انجام نشود، و به دنبال آن به دلیل وجود زمین‌های کشاورزی در منطقه مرودشت، تخت جمشید هم در معرض خطر جدی فروچاله قرار می‌گیرد.

رئیسی تاکید می کند: با توجه به این که در این روزها خشکسالی‌ها و گرمای زمین در حال افزایش است و همزمان سطح سفره‌های آب زیرزمینی کاهش می یابد، بستگی به شرایط زمین شناسی خطر ایجاد شکاف در زمین وجود دارد.

این استاد دانشگاه شیراز با اشاره به مطالعات انجام شده در منطقه تخت جمشید که یکی از دانشجویان وی انجام داده است ، افزود: متوجه شدیم زیر نقش رستم، خاک ۳۰متر نشست کرده و موجب شکاف‌های متعددی در این محدوده شده است .بر همین اساس به مدیر وقت میراث فرهنگی وگردشگری استان فارس و همچنین سازمان‌های مربوطه پیشنهاد شد در حریم تخت جمشید چاه‌های آب جمع آوری شود و اجازه کف شکنی داده نشود.

به گفته وی در ۱۵۰متری دیوار صفحه تخت جمشید، شکافی به طول ۳۰۰متر ایجاد و چند شکاف موازی  هم به عمق یک متر در غرب تخت جمشید به وجود آمده است.

این پژوهشگر حوزه آب‌شناسی با اشاره به مطالعات متعددی که درباره خشکسالی در فارس انجام شده است، ادامه می دهد: سازمان آب مطالعاتی را درباره کم آبی در دشت‌های فارس انجام داده است اما کشاورزان به برداشت آب به اندازه پروانه خود قانع نیستند و درخواست برداشت آب بیشتری دارند. با توجه به جنس آهکی خاک زیرین تخت جمشید، احتمال ایجاد فروچاله در این منطقه بسیار جدی است.

فرونشست۲۱سانتی متری دشت مرودشت طی ۲سال گذشته

از سویی دیگر رئیس گروه آب‌زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می گوید: دشت مرودشت طی ۲سال گذشته ۲۱سانتی متر فرونشست داشته و سازه‌های هخامنشی علاوه بر فرونشست، درگیر شکاف‌های عمیق سنگی است.

به گزارش ایرنا «ایمان انتظام سلطانی» می افزاید: فرونشست معمولا در مرکز دشت مرودشت جایی که زیرساخت اصلی سازه‌های هخامنشی قراردارد، زیاد بوده است و در نواحی که به کوه می‌رسیم، فرونشست کمتر شده، اما شکاف‌هایی ایجاد می‌شود که سبب ایجاد شکل نامتقارن شده است.

وی تاکید می کند: شکاف‌های زیادی در مرز سنگی سازه‌های هخامنشی مثل تخت‌جمشید یا نقش‌رستم با بخش خاکی آن که همان دشت مرودشت است، وجود دارد.انتظام ادامه می دهد: در دشت‌هایی که کشاورزی در آن انجام می‌شود و رودخانه‌ای کنار آن نیست، برای تامین آب کشاورزی از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود، به ویژه در دشت‌های ممنوعه که به دلیل افت سطح آب های زیرزمینی، حفر چاه‌های آب جدید امکانپذیر نیست .

رئیس گروه آب‌زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پاسخ به این سئوال که آیا فرونشست‌های دشت مرودشت به تخریب سازه‌های هخامنشی منجر می‌شود یا خیر؟ توضیح می دهد: فرونشست در مناطق سنگی نه رخ می‌دهد و نه پیشرفت می‌کند. شکاف‌های پیش آمده در قسمت خاکی دشت یعنی بخش‌هایی نزدیک به نقش‌رستم یا تخت‌جمشید هستند. اما نکته حائز اهمیت این است که بازندگی سبب می‌شود شکاف‌هایی که بین دشت و کوه به وجود می‌آید، فرسایش خندقی پیدا کند و به مرور زمان بزرگتر شود.

وی در ادامه تاکید می کند: شسته شدن این شکاف‌ها و فرسایش خندقی ناشی از آن، به قسمت‌هایی از آثار تاریخی که در بخش خاکی واقع شده‌اند مثل کعبه زرتشت در نقش‌رستم، تاثیر منفی می‌گذارد و هر سال با شروع فصل بارش عمیق‌تر شدن شکاف ها تشدید می‌شود.انتظام همچنین می گوید: طی سال‌های ۲۰۲۱تا ۲۰۲۳دشت مرودشت ۲۱تا ۲۵سانتی متر فرونشست داشته و این درحالی است که در یک بازه ۹ساله از سال ۲۰۱۴تا ۲۰۲۳حداکثر نشست ها تجمعی بوده  است که میانگین آن در مرودشت به ۱۰۰سانتی متر می رسد.