قنات‌ها چه بلایی سر تهران می‌آورند؟

اطلاعات نوشت: قرار نبود یک ترکیدگی ساده لوله آب این همه تبعات داشته باشد؛ اما به رسم ضرب المثل "عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد" ، فرونشست بزرگ وعجیب وغریبی که این حادثه در میدان ونک وخیابان ولیعصر به عنوان یکی از پرترددترین نقاط پایتخت ایجاد کرد، زنگ خطر رابرای نزدیک بودن بحران جدی فرو نشست درتهران به صدا درآورد.

 ماجرای فرونشست خیابان ولیعصر پایتخت؛ اطراف میدان ونک و خیابان برزیل با اعمال محدودیت پلیس راهور به دلیل ترکیدگی لوله اصلی آب و نشست معبر از ساعت‌های اولیه صبح جمعه پنجم مرداد آغاز شد؛ خیابانی که یکی از مسیرهای اصلی خط ویژه اتوبوس جنوب به شمال و برعکس است.

اتفاق ترکیدگی لوله آب شهری در خیابان ولیعصر و در مسیر وسایل نقلیه عمومی شخصی و اتوبوس‌های تندرو در کمتر از چند ساعت در صدر اخبار قرار گرفت، تغییر مسیر اتوبوس‌ها از سوی شرکت واحد اتوبوسرانی، اعلام مصدومیت یک نفر از سوی اورژانس تهران و محدودیت‌های ترافیکی پلیس راهور و خدمات شهرداری تهران از جمله مهمترین اخباراین حادثه بود.

بااین حال وقتی آسفالت خیابان فرونشست وعکس های دهشتناک این موضوع منتشر شد، افکارعمومی وشاید مدیران دستگاه های مختلف تازه متوجه شدند که درزیر این خیابان چه خطرگسترده ای درکمین است که شاید شامل دیگر نقاط پر تردد تهران هم بشود.

درواقع خداوند مرحمت کرد که این حادثه درروز جمعه که زمانی کم تردد محسوب می شود اتفاق افتاد وای بسا رخ دادن این فرونشست درروز ها وساعات کاری- با توجه به تردد اتوبوس های خط ویژه-  می توانست فاجعه بار باشد.

درهمین حال این فرونشست، واقعیاتی درباره نقایص خیابان های تهران را آشکار کرد که اکنون باید برای آن فکری کرد.

دراین باره ، رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه مساله فرونشست در تهران به فرابحران رسیده، گفت: طول رشته قنات شناسایی شده در تهران 600 کیلومتر است و در بسیاری از مناطق قنات‌ها شناسایی نشده‌اند.

علی‌ بیت‌الهی در گفت‌وگو با ایلنا درباره حادثه فرونشست خیابان ونک و تهدید خطر فرو نشست‌های بعدی برای تهران اظهار داشت: علاوه بر خطوط قدیمی لوله‌های آب که برخی از آنها موقعیت درستی ندارند، فرسوده هستند و در اثر ارتعاشات محیط گسیخته می‌شوند و نشتی آب ناشی از این لوله ها است، یکی از مهمترین عوامل فرو ریزش و فرونشست‌های ناگهانی زمین در تهران وجود قنات‌های رها شده دارای مالک است.

وی با بیان اینکه این قنوات دارای مالکیت شخصی هستند اما در عمل رها شده‌اند، ادامه داد: در اداره ثبت املاک و اسناد، دفتر قنوات مستقر است و هنوز هم هر رشته قنات مالک شخصی دارند چراکه در گذشته از این قنات‌ها برای آبیاری استفاده می‌کردند اما الان با ساخت وسازها در تهران این رشته قنوات از حیز انتفاع خارج شده‌اند.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه‌ و شهرسازی تاکید کرد: مشکل این است که این قنوات به صورت رسمی سند مالکیت شخصی دارند اما به طور واقعی رها شده‌اند و کسی مسئولیت نگهداری، صیانت و جلوگیری از ریزش آن‌ها را ندارد و هیچ دستگاهی مسئولیت این قنوات را برعهده نمی‌گیرد و این قنوات به صورت حقوقی باید تعیین تکلیف شوند.

بیت‌الهی گفت: در برخی از مناطق تهران و برخی از دانشگاه‌ها و ادارات از آب این قنوات برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌کنند اما از نظر حقوقی مسئولیت حفظ و صیانت از آنها را ندارند چراکه این قنات‌ها مالک شخصی دارد که احتمالا مالک‌ها در قید حیات هم نیستند.

وی درباره ارتباط مالکیت قنوات با پدیده اخیر فرونشست درمیدان ونک تهران اظهار داشت: با ساخت‌وسازها و گودبرداری‌های مستمری که در حال انجام است ،جلوی این قنات و مجاری آب زیرسطحی مسدود می‌شود و آب از شمال به جنوب در این تونل‌های زیرسطی جریان دارند که در زمان بارندگی این جریان بسیار پرقدرت می‌شود و وقتی این جریان به موانعی مانند ساخت وسازها برمی‌خورند، متمرکز می‌شوندو در نهایت منجر به فرو ریزش خواهند شد.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه‌ و شهرسازی افزود: در بررسی‌های مختلفی که درموضوع فروریزش داشتیم، دریافتیم که عمده دلایل فرو نشست درتهران وجود قنوات رها شده‌است. شاهد آن بودیم که وقتی یکی از ایستگاه‌های متروی خط هفت را افتتاح کردند چشمه علی شهر ری خشک شد و در این مسیر این آب جایی انباشته شده و در نهایت راه خود را پیدا و باز می‌کند و وقتی آب مواد خاک را می‌کَند، حفره های بزرگی زیر زمین ایجاد می‌شود که در سطح زمین دیده نمی‌شود. در ادامه آرام آرام در اثر ارتعاشات محیطی سقف این حفره‌ها ریزش می‌کند و این حفره به تدریج به سطح زمین می‌رسد و به ناگهان شاهد فرو نشست حادثه‌زا و احتمالا با تلفات در آن منطقه مواجه می‌شویم.

بیت‌الهی گفت: لذا یکی از مهمترین تصمیمات برای کاهش فروریزش درتهران باید تعیین تکلیف حقوقی مالکیت و مسئولیت رشته قنوات رها شده باشد.

وی با اشاره به نقشه قنوات تهران تاکید کرد:‌ نقشه‌ای از قنوات تهیه شده و قنات‌هایی که امتداد آن از شمال به جنوب تهران است ، همه آنها به صورت منحنی در منطقه 12 (محدوده بازار – خیابان مولوی) تجمع پیدا می‌کنند و پایین‌تر از آن به سمت شهر ری ادامه پیدا می کنند و اگر از غرب به شرق پیمایش داشته باشیم هر 500 متر یک رشته قنات پیدا می‌کنیم.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه‌ و شهرسازی ادامه داد: طول رشته قنات های  شناسایی شده در تهران 600 کیلومتر است و در بسیاری از مناطق قنات‌ها شناسایی نشده‌اند .به عنوان مثال در همان منطقه 12 و منطقه مرکزی به دلیل پوشش قدیمی ، رد رشته قنوات گم شده است.

بیت‌الهی افزود: حال تصور کنید در شهری مثل تهران، تونل‌های آب با این حجم وجود دارد و این تونل ها رها شده‌اند و با توجه به توسعه ساخت و ساز و گسترش ارتعاشات محیطی ،این عامل خطر بحرانی تر می‌شود.

وی با بیان اینکه یکی از اقدامات شهرداری تهران و دولت باید این باشد که درباره مسئولیت نگهداری این قنوات تصمیم بگیرند ،چراکه قطعا پر کردن این قنوات کار درستی نیست، تصریح کرد: در حال حاضر، از مواهب قنات‌ها استفاده می‌کنند اما وقتی از نگهداری آنها صحبت می‌‌شود، می‌گویند مالک آنها نیستیم و قنوات را رها می‌کنند، لذا معتقدم راهکار این است که مسئولیت نگهداری قنات‌ها را شهرداری بر عهده بگیرد و برای آبیاری فضای سبز از این قنات‌ها استفاده کند.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه‌ و شهرسازی در پاسخ به این سوال که آیا قبل از فروریزش ،علایمی برای جلوگیری از آن وجود دارد، تاکید کرد: مناطق مستعد فروریزش درتهران قابل شناسایی هستند و روش‌هایی برای آن داریم  که از طریق ارسال امواج رادار می‌توان حفره‌ها را شناسایی کرد.البته از تصاویر هوایی هم استفاده می‌شود و امکان شناسایی و اقدامات ترمیمی وجود دارد. اما این اقدامات انجام نمی‌شود در حالی که مساله فرونشست تهران به فرابحران رسیده است.

وی افزود: تنها در خیابان مولوی وبازار تهران هفت فرونشست بزرگ رخ داده و شاهد فرونشست در مناطق دیگر از جمله محدوده میدان انقلاب، خیابان کارگر، خیابان پیامبر ومانند آن بوده ایم. اما در بخش تخصیص اعتبارات چیزی برای این موضوع نمی‌بینیم و اقدامی نمی‌شود.متاسفانه اکنون تنها در هر حادثه‌ای به صورت مقطعی به چالش فرونشست پرداخته می شود اما تا حادثه ای دیگر اهمیت آن فراموش می‌شود.