مریم مرتضوی نسب خبرنگار اطلاعات نوشت: «امروز در مصرف آب صرفه‌جویی کنید» بیشتر یک هشدار است تا شعار. اگر در جایی جدی گرفته نشده قطعا پشت آن هرچه بوده از جنس خرد نبوده.

ما در سرزمینی با اقلیم خشک و نیمه‌خشک زندگی می‌کنیم ؛ اقلیمی که متوسط بارندگی در آن حدود 200 تا 250 میلی‎متر است، در حالی که این رقم در دنیا حدود 800 تا 850 میلی‌متر است.

امسال این وضعیت نگران کننده‌تر شده و بنا بر اظهارات اخیر مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، میزان بارش‌ها در پاییز امسال حتی نسبت به سال گذشته چیزی حدود 6 درصد کاهش داشته و این هشداری است برای وقوع بحران خشکسالی.

در خبرها و گزارش‌های مربوط به حوزه آب، چیزی که بیشتر از همه به چشم می‌آید سهم بسیار بزرگ کشاورزی در مصرف آب است. کارشناسان و مسئولان، سهم کشاورزی را در مصرف آب کشور 90 درصد می‌دانند.

به صنعت سهم سه درصدی و به مصارف شهری سهم هفت‌درصدی داده‌اند.

سؤال مهمی که برای هریک از ما شهروندان پیش می‌آید این است که اگر سهم ما تنها هشت‌درصد است پس این‌همه فریاد مسئولان آب و فاضلاب کشور برای چیست؟ مگر نه این که تا وقتی سیاست کلان کشور بر پایه توسعه کشاورزی است سهم هشت‎درصدی ما به کار نمی‌آید؟ انگار که آب در هاون می‌کوبیم!

گاهی آدرس اشتباه است

مهندس انوش نوری اسفندیاری، پژوهشگر و عضو اندیشکده تدبیر آب ایران می‌گوید: این سؤال همیشه توسط مصرف‌کنندگان شهری مطرح می‌شود که چون سهم ما نسبت به کل مصارف آب خیلی کم است صرفه‌جویی ما چه فایده‌ای دارد.

 باید توجه داشت برای آبی که در شهرها مصرف می‌شود هزینه زیادی صرف شده و کیفیتش با کیفیت آبی که در صنعت و کشاورزی استفاده می‌شود خیلی فرق دارد، ضمن این که آب یک موضوع محلی است؛ مثلا اگر امسال تهران با مسأله کم‌آبی مواجه شود کشاورزی نمی‌تواند برای آن کاری بکند یا همین‌طور برای شهرهای بزرگ دیگر، امکان این که بلافاصله کمبودها جبران بشود نیست؛ بنابراین حتما باید مصرف‌کننده شهری همکاری کند. اینجاست که نگاه به این مسأله بر اساس میانگین‌ها آدرس غلطی به ما می‌دهد و آدم نمی‌تواند درست آن را درک کند.

 این پژوهشگر ضمن تشریح آن که اگر تهران و سایر کلان‌شهرها با مشکل کمبود آب مواجه شوند مجبورند از آب‌های زیرزمینی استفاده کنند  می گوید: اگر مصرف‌کنندگان در مصرف آب صرفه‌جویی کنند نه‌تنها لزومی به استفاده از آب‌های زیرزمینی نیست، بلکه از کیفیت آب بالاتری نیز بهره‌مند می‌شوند.

 در حال حاضر در تهران به دلیل مصرف آب‌های زیرزمینی، فروچاله‌های زیادی فعال شده و در خیلی از مناطق امکان فرونشست زمین وجود دارد، به‌خصوص که سیستم فاضلاب شهر تقریبا در حال کامل‌شدن است و دیگر از چاه‌های جاذب برای فاضلاب استفاده نمی‌کند، در نتیجه تغذیه آب زیرزمینی‌اش کم شده است. 

وی با اشاره به خشکسالی‌های پیاپی و لزوم استفاده از آب‌های زیرزمینی در بیشتر این سال‌ها می‌گوید: این استحصال باعث شده که مخازن آب زیرزمینی تهران در خیلی جاها به‌خصوص در غرب شهر تخلیه شود، در نتیجه زمین فرونشست کند. با فرونشست زمین هم تأسیسات آسیب می‌بیند و هم زمین قدرت ذخیره آب زیرزمینی را از دست می‌دهد.

بر اساس اظهارات مقام‌های رسمی در بخش شهری ایران میزان مصرف آب (آب ‌فروش رفته+ هدررفت ظاهری+ مصارف بدون درآمد) در سال در حدود ۵.۴ میلیارد مترمکعب است. از این میزان مصرف مقدار ۴.۳ میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا باتوجه ‌به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری، میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به‌ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر است.

به باور مهندس نوری اسفندیاری، مصرف سرانه آب در کشور ما بالای 200 لیتر به ازای هر نفر و در حد کشورهای پیشرفته است؛ در صورتی که استانداردی که در خود ایران تعیین شده، باید 150 لیتر باشد. در نظر داشته باشید که بسیاری از کشورهای پیشرفته در مناطق پرباران قرار گرفته‌اند و ما در کمربند خشکی جهان واقع شده‌ایم.

لزوم تفکیک کنتورها

صرفه‌جویی فقط بر عهده شهروندان نیست. مهندس نوری اسفندیاری می‌گوید: مصارف متعددی در محدوده شهری وجود دارد که در حدود 70 درصدش خانگی و بقیه مصارف صنعتی و فضای سبز است. متأسفانه فضاهای سبز داخل شهرها آب زیادی مصرف می‌کنند و این موضوعی است که در درجه اول باید موردتوجه مسئولان شهری قرار بگیرد و به مصرف‌کننده خانگی ربطی ندارد.

وی با اشاره به سیستم‌های قدیمی و اصلاح‌نشده در مجتمع‌های شهری می‌افزاید: در مجتمع‌ها سیستم اندازه‌گیری مقدار آب مصرفی برعهده مصرف‌کننده‌ها نیست، به‌خاطر این که مجتمع‌ها کنتورهای مشترک دارند که مصرف هر کدام از ساکنان آن به طور تفکیکی اندازه‌گیری نمی‌شود،بنابراین نمی‌توان تنها با مصرف‌کننده نهایی در خانه‌ها مسأله را حل‌وفصل کرد. 

در شهرها و حتی روستاها راهکارهای بسیاری برای حل مشکل آب کم‌فشار متداول شده که یکی از آن‌ها نصب پمپ در ساختمان است. مهندس نوری اسفندیاری بر این باور است که این پمپ هم برای مصرف‌کننده هزینه دارد و هم اگر نزدیک کنتور نصب شود روی شمارش کنتور اثر می‌گذارد.

همچنین به‌خاطر تغییر فشار آب یا قطعی آب در خیلی از مناطق شهری به‌ویژه در کرج، منبع آب می‌گذارند و آب را برای مواقع قطعی ذخیره می‌کنند. این مسأله هم برای مصرف‌کننده هزینه ایجاد می‌کند. 

موضوع دیگری که این پژوهشگر به آن اشاره می‌کند مسأله کیفیت آب است که در منازل دراین‌ارتباط از دستگاه تصفیه آب استفاده می‌کنند. به اعتقاد وی دستگاه تصفیه هم خروجی‌اش آلوده‌تر است و هم مقدار آب زیادی مصرف می‌کند. به عبارتی برای این که شما یک لیتر آب تصفیه‌شده از آن در آشپزخانه به دست بیاورید ممکن است چندبرابر آب مصرف کنید. خود این موضوع به مصرف خانگی دامن می‌زند. 

وی با برشمردن این موارد، جداسازی کنتورها را یک ضرورت دانسته و می‌گوید: تا وقتی یک مجتمع فقط یک‌ کنتور دارد و حساب هر خانوار جداگانه حساب نمی‌شود حتی اگر بخواهند با بالابردن قیمت برای پایین آوردن مصرف اعمال فشار کنند امکان‌پذیر نیست و تنها سود مالی آن به شرکت آب و فاضلاب می‌رسد. 

این عضو اندیشکده تدبیر آب ایران معتقد است سیاست‌گذاران در این قضیه باید مشارکت مردم را جلب و سعی کنند مصارف خانگی تفکیک بشود تا وقتی نرخ‌ها را تصاعدی محاسبه می‌کنند بتواند روی کاهش مصرف اثر بگذارد.

 برای مثال در مجتمع‌های اکباتان، 400 خانوار در یک مجتمع زندگی می‌کنند که یک کنتور دارند. این‌ها باید جداسازی شوند و این واقعیتی است که هنوز حل‌وفصل نشده است. شرکت‌های آب و فاضلاب درآمدهای خوبی دارند و سهمشان از این مجتمع‌ها بالاست.

هدر رفت‌ها را دریابیم

مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در ماه گذشته با اشاره به هدررفت بیش از ۳۱ درصد آب شرب کشور در منابع رسمی اعلام کرد که ما چهار برابر نُرم جهانی هدررفت آب داریم. 

وی دلیل آن را فقدان شبکه‌های استاندارد آبرسانی اعلام کرد و گفت: میزان هدررفت برخی از استان‌ها که شبکه‌های قدیمی دارند مثل استان‌های یزد، قم، قزوین و اصفهان بین 16 تا 17 است؛ اما در برخی از استان‌ها که به موضوع اصلاح شبکه توجه شده و از تکنولوژی‌های روز استفاده کرده‌اند و در حوزه مدیریت توزیع آب، سامانه‌های تله‌متری و تله کنترل دارند خوشبختانه توانسته‌اند شاخص را کاهش بدهند. 

مهندس نوری اسفندیاری نیز با بیان این نکته که استهلاک سیستم توزیع آب بالاست می‌گوید: آب شهری آب گران‌قیمتی است و بالای چهار الی پنج هزار تومان در هر مترمکعب برای آن هزینه می‌شود، برای همین از آب کشاورزی و صنعت گران‌تر است. 

سرانه مصرف تهران بالای یک میلیارد و صد میلیون مترمکعب در سال است، در حالی که حدود 25 تا 30 درصد از آبی که برای شهرها تضمین می‌شود یا در کنتورها حساب نمی‌شود یا در سیستم توزیع آب که معمولا هم استهلاکش زیاد است به هدر می‌رود. 

این پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب معتقد است در حال حاضر روش‌های طراحی ما روش‌های متمرکز و بدون مشارکت مردم است؛ درصورتی‌که هم در طراحی برای تأمین آب و هم برای توزیع، تصفیه و جمع‌آوری آب و دفع فاضلاب می‌توان به مشارکت مردم نظر داشت و آن‌ها را به همراهی فراخواند.