بهناز عسکری - روزنامه اطلاعات| استان یزد از نظر تنوع زیستی بالغ بر ۸۷۰ گونه گیاهی و ۳۶۲ گونه جانوری (۲۵۳ گونه پرنده، ۶۵ گونه پستاندار، ۴۲ گونه دوزیست و خزنده و دو گونه ماهی) را در خود جای داده است. این استان، ۱۶ منطقه تحت‌مدیریت (یک پارک ملی، یک اثر طبیعی ملی، پنج پناهگاه حیات وحش، چهار منطقه حفاظت‌شده و پنج منطقه شکارممنوع) با وسعتی بالغ بر یک میلیون و دویست هزار هکتار دارد.
محیط‌بانان سبزپوش، این پیش‌قراولان و حافظان طبیعت و تنوع زیستی آن، همواره با چالش‌ها، خطرات و حوادث بسیاری دست‌به‌گریبانند.
جواد شکوهی، محیط‌بان منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران در گفتگو با خبرنگار اطلاعات می‌گوید: امروزه محیط‌بانان با مشکلات اقتصادی و معیشتی بسیار دست‌به‌گریبانند و متأسفانه دسترنج آن‌ها از حق و حقوق قانونی، بازمانده است. ما محیط‌بانان در ماه، ۱۸ شبانه‌روز دور از خانواده در مناطق حفاظت‌شده کار می‌کنیم و تنها ۱۲ روز در کنار خانواده هستیم یا به استراحت می‌پردازیم. زندگی با این مزایای کم بر ما بسیار سخت شده است.
شکوهی از دیگر مشکلات این قشر به کمبود نیروی کمکی اشاره کرده و می‌افزاید: مساحت بیش از یک میلیون و دویست هزار هکتاری از مناطق تحت‌مدیریت استان را با تعداد بسیار کمی محیط‌بان و با کمترین تجهیزات و تکنولوژی‌ها اداره می‌کنیم که در مقایسه با استاندارد جهانی، وسعت بسیار بزرگی برای این تعداد نیروست.
این محیط‌بان می‌گوید: کمبود نیرو صرفا مربوط به استان یزد نیست، بلکه مشکلی سراسری است که متأسفانه منجر به وارد آمدن آسیب به بدنه محیط زیست کشور نیز می‌شود.
مشکل محیط‌بانان فقط کمبود نیرو نیست، ما با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، مثل درگیری مسلحانه با شکارچیان متخلف، حضور و عبور از مناطق سخت‌گذر، پایش شبانه‌روزی در مناطق بیابانی و کوهستانی، برخورد با حیوانات خطرناک و شعله‌های آتش، بی‌خوابی، گرسنگی و تشنگی در فصل‌های مختلف سال و.... ازاین‌رو، معتقدم حمایت از این قشر زحمتکش به‌ویژه در رابطه با حقوق و امنیت شغلی، باید در اولویت برنامه‌های اصلی دولت قرار بگیرد تا این حافظان محیط زیست کشور با خیال آسوده و آرامش خاطر بیشتر به خدمت به طبیعت بپردازند که همانا خدمت به نسل حال و آینده است.
شکوهی در ادامه می‌گوید: یک محیط‌بان، صرفا بر پایه علاقه و عشقی که به طبیعت زیبا و منابع ارزشمند گیاهی و جانوری آن دارد، این شغل خداپسندانه را انتخاب کرده تا علاوه بر ادای دَین خود در راستای نگهداری آن برای نسل حال و آینده، بهره‌برداری عاقلانه و مدبرانه از طبیعت را طبق قوانین و مقررات برای آحاد مردم امکان‌پذیر سازد. طبیعت، روح و روان انسان را صیقل می‌دهد و جسمش را توانمند می‌سازد. شغل مقدس و سخت محیط‌بانی، باید از مشاغل سخت شمرده شود.
مخاطرات محیط‌بانی
محمدرضا خدارحمی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان یزد در گفتگو با خبرنگار اطلاعات می‌گوید: برخی مشاغل به دلیل فشارهای روانی محیط کار یا استرس‌های ناشی از فعالیت شغلی، به‌عنوان شغل زیان‌آور شناخته شده‌اند، ولی محیط‌بانی با وجود مخاطرات فراوانش ازجمله گشت و پایش در گرمای سوزان بالای۵۰ درجه و سرمای منفی ۲۵ درجه سانتی‌گراد و برخورد با متخلفان و شکارچیان غیرقانونی و شرور و احتمال زخمی شدن و حتی ازدست‌دادن جان خود، حمله حیوانات وحشی، پیاده‌روی در بیابان‌های سخت و طاقت‌فرسا و ارتفاعات سربه‌فلک‌کشیده، پرت شدن از صخره و واژگونی وسیله نقلیه و غیره، متأسفانه هنوز به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور شناخته نشده است.
البته گفتگوها و مذاکرات یکپارچه‌ای از سوی مدیران حفاظت محیط زیست استان‌ها با معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور انجام شده تا این مهم محقق گردد.
شاید یکی از دلایلی که شغل مقدس و سخت محیط‌بانی، جزو مشاغل سخت محسوب نمی‌شود، ناآشنایی و لمس نکردن فضای کاری محیط‌بانان توسط مسئولان ذی‌ربط باشد. اگر مسئولان پای کار بیایند و بر اهمیت شغل محیط‌بانی آگاه شوند، امید می‌رود در مدت‌زمان کوتاهی، حق مسلم و حتمی محیط‌بانان داده شود.
خدارحمی درباره کمبود محیط‌بان می‌گوید: متأسفانه هیچ‌گونه تناسبی بین وسعت مناطق موجود و مأموران اجرایی وجود ندارد. این معضل از دیرباز در سطح کشور نیز وجود داشته و به همین دلیل، آسیب‌های بسیار و غیرقابل‌جبرانی به مناطق تحت‌مدیریت ما در سراسر کشور ازجمله این استان وارد شده است.
برای جبران کمبود محیط‌بانان، هر چند سال یک‌بار از طریق برگزاری آزمون، تعدادی انگشت‌شمار جذب می‌شوند و در گردونه کاری قرار می‌گیرند اما به هیچ‌وجه پاسخگوی نیاز مناطق نیستند.
او با اشاره به تعداد استاندارد محیط‌بانان می‌افزاید: بی‌شک نه‌تنها در استان یزد که در جای‌جای کشور با کمبود جدی محیط‌بان کارا و توانمند روبه‌روییم. بر پایه استاندارد جهانی، باید در هر سه هزار هکتار، یک
محیط‌بان با تمام امکانات و تجهیزات انفرادی و گروهی بر اساس ضوابط و مقررات در مناطق تحت‌مدیریت فعال باشد، اما در ایران در هر ده هزار هکتار یک محیط‌بان وجود دارد و در استان یزد، هر ۲۳ هزار هکتار یک تن محیط‌بان دارد. این آمار نشان می‌دهد شمار محیط‌بانان بسیار کم است.
قطعا با افزایش جمعیت و فشار بر تنوع زیستی کشور، چنانچه سازمان محیط زیست با تعامل و همکاری دیگر قوا، اقدامی برای رفع معضل کمبود محیط‌بان کارا، مجرب و علاقه‌مند نکند، چه بسا سرمایه فعلی نیز دچار مخاطرات غیرقابل‌جبران شده و محیط‌بانان فعلی هم انگیزه کار را از دست داده و از چرخه فعالیت خارج شوند.
ان‌شاءالله تا پایان سال جاری، شش محیط‌بان به نیروهای یگان حفاظت در مناطق تحت‌مدیریت استان یزد اضافه خواهد شد.
تلاش برای بهبود شرایط
خدارحمی می‌گوید: محیط‌بانان طبق ضوابط و مقررات قانونی، شیفت‌بندی می‌شوند؛ باید چند شبانه‌روز پیاپی در پاسگاه‌ها و مناطق تحت‌مدیریت به گشت و کنترل بپردازند و به دنبال آن، چند شبانه‌روز استراحت
کنند.
با توجه به شرایط و جو حاکم بر مناطق، درصورتی‌که مسئولان مصلحت بدانند، فعالیت مأموران در برنامه شیفت‌بندی می‌تواند به‌صورت شش شبانه‌روز کار و استراحت، قابل تغییر باشد.
وی درباره امکانات و تجهیزات می‌افزاید: مسئولان استانی با رایزنی و ارتباطاتی که با سازمان مرکزی دارند، در حال کوشش برای رفع کمبود امکانات و فراهم‌سازی تجهیزات روزآمد برای مأموران اجرایی در سراسر استان می‌باشند، اما برای به‌روز کردن امکانات و تجهیزات، نیاز به تأمین اعتبار و زمان بیشتر داریم.
برای گشت‌زنی و کنترل، موتورسیکلت نسبتا مطلوبی داریم، اما از لحاظ وسایل نقلیه‌ای چون خودروهای کمک‌دار (پیکاب، ریچ، فوتون، تویوتا هایلوکس و غیره) ناوگانی بسیار فرسوده داریم که امید می‌رود پس از یک دهه، شاهد تغییر درخوری در وضعیت خودروها از حیث کمی و کیفی باشیم.
آموزش و حفاظت محیط زیست
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان یزد می‌گوید: در راستای بالابردن سطح آموزشی محیط‌بانان، به‌ویژه محیط‌بانان واجد صلاحیت حمل سلاح، هرساله آموزش‌هایی چون فنون دفاع شخصی و سلاح سرد، ضابطین دادگستری و ضوابط و مقررات سلاح‌شناسی و استفاده از سلاح و تیراندازی، زیر نظر استادان مجرب برگزار می‌شود که امسال نیز این دوره‌ها برای بیشتر مأموران یگان حفاظت استان برگزار شد و موضوع به سازمان مرکزی منعکس گردید.
وی درباره وضعیت محیط زیست استان می‌گوید: اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد، پانزده و یک دهم درصد از وسعت استان را به‌عنوان مناطق تحت‌مدیریت (پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت‌شده و شکارممنوع) شبانه‌روزی، حفاظت و صیانت می‌کند.
همچنین علاوه بر ۱۶ منطقه تحت‌مدیریت، تعداد سه قرق (حفاظت‌گاه) اختصاصیِ حیات وحش علی‌آباد، روباز و دربید نیز تحت نظارت این اداره کل قرار دارند؛ هرچند این سه قرق توسط بخش خصوصی، حفاظت می‌شوند. گفتنی است این قرق‌ها نقش بسزایی در حفاظت از تنوع زیستی استان دارند.
خدارحمی در پایان، این نکته را لازم به توضیح می‌داند که اولویت اول برای حفاظت و صیانت از محیط زیست، کار فرهنگی در جوامع هدف همچون جامعه دانش‌آموزان، جامعه دانشجویان، مسئولان دستگاه‌ها و نهادهای مختلف، شکارچیان، دوستداران و علاقه‌مندان به محیط زیست است.
این کار فرهنگی، باید با برنامه‌ریزی دقیق انجام گیرد؛ به‌گونه‌ای که تغییر نگرش و رفتار زیست‌محیطی در هر یک از جوامع هدف را فراهم آورد.
کارشناسان محیط زیست، استادان دانشگاه‌ها، کنشگران رسانه‌ای، امامان جمعه و جماعت و مانند این‌ها می‌توانند در آموزش و فرهنگ‌سازی، نقش مهمی ایفا کنند.
