تابناک نوشت: فیلترینگ در ایران از سال ۹۶ و در پی فیلتر تلگرام و پس از آن در سال ۱۴۰۱ و فیلتر اینستاگرام و واتساپ به چالشی مهم در جامعه تبدیل شد. هرچند از ابتدای راه اندازی و استفاده عمومی از شبکه اینترنت هم محدودیت های سیاسی و اخلاقی در اینترنت ایرانی وجود داشت، اما در این حد فاصل طرح‌هایی نظیر صیانت از فضای مجازی نیز بارها عنوان شدند، اما به دلایل مختلف به سرانجام نرسیدند. در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به شیوه مدیریت و فیلترینگ فضای مجازی در کشورهای همسایه و تفاوت‌ها و شباهت‌هایی که با مدیریت ایرانی دارند.
۱. عراق
وضعیت فیلترینگ در این کشور چندان بی‌شباهت به ایران نیست هر چند که نقطه تمایز این دو کشور در ادامه‌ی وضعیت است. تصمیم‌گیری پیرامون فیلترینگ، سال ۸۸ در پارلمان این کشور صورت گرفته بود که به موجب آن سایت‌های ضد دینی، سایت‌های اینترنتی مبتذل و طرفدار تروریسم باید از دسترس خارج می‌شدند؛ اما تا سال ۱۴۰۱ اجرایی نشده بود و در این سال اعلام شد گام‌هایی در راستای تحقق آن برداشته شده است.
فیلترینگ در عراق در مقاطع مختلف و با دلایل مختلفی انجام شده است؛ برای مثال سال ۹۸ به دلیل اعتراضات ۵ روز امکان دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بدون استفاده از فیلترشکن وجود نداشت که با برقراری آرامش در شهرها این محدودیت از بین رفت.
فیلترینگ در عراق در مقاطع مختلف و با دلایل مختلفی انجام شده است؛ برای مثال سال ۹۸ به دلیل اعتراضات ۵ روز امکان دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بدون استفاده از فیلترشکن وجود نداشت که با برقراری آرامش در شهرها این محدودیت از بین رفت. سال گذشته نیز به دلیل نگرانی‌های امنیتی مبنی بر درز اطلاعات نهادهای رسمی دولتی و شهروندان تلگرام فیلتر شده بود که پس از پاسخ مثبت شرکت تلگرام به درخواست‌های همکاری نهادهای امنیتی عراق و همچنین اعلام آمادگی برای برقراری ارتباط با مقامات مربوطه، این پلتفرم مجددا قابل دسترس قرار گرفت.
اوایل آذر ماه سال جاری مسدودسازی سایت‌های غیراخلاقی و مغایر با ارزش‌های دینی و اجتماعی صورت پذیرفت که یکی از آن سایت‌ها IMDb بود؛ این ایجاد محدودیت بسیار خبرساز شد تا جایی که در کمتر از ۲۰ روز یک وکیل دعاوی به نام محمد جمعه از وزیر ارتباطات شکایت کرد؛ او معتقد است فیلترینگ برخی از پلفترم‌های پخش فیلم که در دسته‌ی سایت‌های مستهجن نیستند به نوعی خبر از دیکتاتوری در تین کشور می‌دهد این در حالیست که مردم عراق هزینه‌های بسیاری برای رهایی از دیکتاتوری پرداخت کرده‌اند. او همچنین در درخواست خود تأکید کرده است به جز سایت‌های غیراخلاقی باید تمامی سایت‌های دیگر رفع فیلتر شوند و مردم دسترسی آزادانه داشته باشند.
۲. ترکیه
فیلترینگ در ترکیه از سال ۲۰۰۷ آغاز شد، براساس قانون مصوبه، در همان ایام یوتیوب به مدت ۱۸ ماه فیلتر شد. طی این سال‌ها نیز بارها به دلایل مختلف امنیتی یا سیاسی شبکه‌های اجتماعی در ترکیه مورد فیلتر قرار گرفته‌اند، اما اغلب این فیلترها چندان پایدار نیستند و با حکم دادگاه ها برطرف می شوند. یکی از جنجالی‌ترین مصوبه‌ها پیرامون فیلترینگ در این کشور تصویب لایحه‌ای در دهه گذشته بود که بر اساس آن امکان مسدودسازی سایت‌ها بدون حکم دادگاه، داده می‌شد؛ درواقع دستگاه‌های ناظر بر مخابرات اجازه می‌یافتند تا سایت‌ها را بدون در اختیار داشتن حکم دادگاه مسدود کنند که گامی در راستای افزایش فیلترینگ در این کشور محسوب می‌شد.
در ترکیه تمام شبکه‌های اجتماعی و حتی سایتی مانند ویکی پدیا و یا سایت‌های خبری، با دلایل مختلف فیلتر شده‌اند؛ توئیتر، فیسبوک، اینستاگرم و واتساپ همگی تجربه مسدود و یا محدود شدن موقت در این کشور را داشته‌اند اما همگی بعد از مدتی رفع فیلتر شده اند، سال گذشته مالک توئیتر اعلام کرد جهت جلوگیری از تکرار مسدودسازی این پلتفرم با قوانین آنکارا همراه شده است.
۳. افغانستان
در سال ۸۸ فیلترینگ در افغانستان و تنها در زمینه‌های محتوای غیراخلاقی، قمار، فروش سلاح و مواد مخدر آغاز شد، پس از آن تقریباً تنها پلتفرمی که سال‌ها بر سر محدودسازی و مسدودسازی آن بحث بوده فیسبوک است؛ در آخرین مورد ابتدای امسال یکی از مقامات طالبان گفته بود تصمیم دارند فیسبوک را به دلیل اینکه عامل هدر رفت وقت جوانان می‌شود، فیلتر کنند. محدودیت‌های مدنظر برای فیسبوک فیلتر کردن محتوای مخالف با اعتقادات فرهنگی و اعتقادی افغانستان بود؛ در حال حاضر، اما اطلاعاتی مبنی بر به سرانجام رسیدن یا نرسیدن عزم برای فیلتر فیسبوک موجود نیست. در سال‌های گذشته نیز یک بار هم بحث فیلترینگ واتساپ و تلگرام مطرح شده بود که از آن صرف نظر کردند. فیلتر تیک تاک و بازی PUBG نیز پس از به قدرت رسیدن طالبان و به دلیل تاثیرات فرهنگی-اجتماعی و ترویج خشونت، انجام شد.
در سال ۸۸ فیلترینگ در افغانستان و تنها در زمینه‌های محتوای غیراخلاقی، قمار، فروش سلاح و مواد مخدر آغاز شد، ابتدای امسال یکی از مقامات طالبان گفته بود تصمیم دارند فیسبوک را به دلیل اینکه عامل هدر رفت وقت جوانان می‌شود، فیلتر کنند.
۴. پاکستان
توئیتر، یوتیوب، فیسبوک و حتی ویکی پدیا همگی در این کشور مورد فیلتر قرار گرفته‌اند که دلیل عمده‌ی آن مدیریت فضای داخلی کشور در زمانی مانند اعتراضات یا انتخابات بوده است.
به جز ویکی پدیا که در فاصله‌ای اندک رفع فیلتر شد، بحث‌هایی پیرامون رفع این شبکه‌های اجتماعی از سوی دادگاه مطرح شده است که از سرانجام آنها اخبار خاصی موجود نیست، اما مطابق خبر جدیدی که از حرمت استفاده از فیلترشکن اعلام شده است به نظر می‌رسد وضعیت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی همچنان پایدار است. آبان ماه سال جاری رغیب نعیم، رئیس شورای ایدئولوژی اسلامی پاکستان گفته بود محدودیت دسترسی به محتوای غیراخلاقی و موهن، مطابق با اصول اسلام است و استفاده از VPNها برای دور زدن محدودیت‌ها یا دسترسی به وب‌سایت‌های ممنوعه، تحت قانون اسلام، غیرمجاز است.
۵. ترکمنستان
پس از کره شمالی و چین، ترکمنستان را می‌توان جزو بسته‌ترین کشورهای دنیا در مواجهه با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی دانست؛ همانطور که مطابق آمار منتشر شده نیز در پله دوم محدودیت‌های اینترنتی، میانمار، عربستان، امارات، ترکمنستان و ایران قرار دارند. بسیاری، پس محدودیت‌های ایجاد شده در دو سه سال اخیر ایران را در مسیر شباهت یافتن به ترکمنستان دانستند و وضعیت شکل گرفته را با این کشور مقایسه می‌کردند.
در ترکمنستان مردم این کشور برای دریافت اینترنت پرسرعت خانگی باید به قرآن قسم بخورند که از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند!
یکی از تمایزات ترکمنستان که وضعیت فیلتر را در این کشور شدیدتر می‌کند، مسدودسازی و ممنوعیت استفاده از فیلترشکن‌هاست به نحوی که گفته می‌شود مردم این کشور برای دریافت اینترنت پرسرعت خانگی باید به قرآن قسم بخورند که از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند!
نکته جالب‌تر اینجاست در این کشور حتی نصب نرم‌افزارهای فیلتر شده‌ی فیسبوک، یوتیوب و توئیتر جرم محسوب می‌شود و شهروندانی که از این قانون تخطی کنند مجازات خواهند شد.
