محمدرضا کلاهدوزان - روزنامه اطلاعات| بر پایه گزارش‌های منتشرشده، فقط در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود پنج میلیون نفر در دنیا به علت عفونت‌ها و باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک، جان خود را از دست داده‌اند و با ادامه روند فعلی، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ سالانه ۱۰ میلیون نفر در جهان به دلیل بی‌اثر شدن این داروها تلف شوند که یک فاجعه انسانی است.
ایران، پیشتاز است!
به گفته متخصصان حوزه سلامت، طی سال های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۹ میلادی، حدود ۶۰ نوع آنتی‌بیوتیک «پادزیست» در جهان ساخته شد ولی مصرف غیرمنطقی این داروها موجب شد طی ۲۸ سال، ۴۳ درصد آن‌ها بی‌اثر و از فهرست داروها حذف شوند!
درحالی که سازمان بهداشت جهانی، بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها را یکی از ۱۰ تهدید حوزه سلامت اعلام کرده، متأسفانه کشور ما از نظر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در جهان پیشتاز است.
گزارش‌ها حاکی است در سال ۲۰۲۲ میلادی، از بین ۶۳ کشور که میزان مصرف آنتی‌بیوتیک خود را به سازمان جهانی بهداشت گزارش داده‌اند، ایران بالاترین میزان مصرف را داشته و روند مصرف این پادزیست ها در سه سال اخیر در کشورمان رو به افزایش بوده است.
فاجعه مقاومت ضدمیکروبی
اگر تا قبل از کشف پنی‌سیلین، بیماران بر اثر عفونت‌های ساده تلف می‌شدند، در حال حاضر بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها یک تهدید جدی برای سلامت است؛ چنان‌که این مسأله حاد سبب شده تا متولیان حوزه سلامت، مقاومت ضدمیکروبی را یک بحران خاموش اعلام کنند و بر جلوگیری از روند سریع آن تأکید داشته باشند.
دکتر بهروز عطایی، متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها یک پاندمی خاموش بوده که علیرغم آمار بالای مرگ و میر در اثر آن، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی با بیان این که مقاومت میکروب‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از مهمترین معضلات بهداشتی دنیا بوده و سلامت مردم را به خطر انداخته است می‌افزاید: مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، امحای ناصحیح داروهای تاریخ‌گذشته و ورود آن‌ها به چرخه طبیعت و همچنین مصرف زیاد این داروها در صنعت دامپروری، موجب ایجاد مقاومت ضدمیکروبی شده و وضع وخیمی را برای سلامت انسان‌ها ایجاد کرده است.
در سال‌های پیش، پادزیست‌های خیلی ساده بر میکروب‌ها تأثیرگذار بودند اما حالا داروهای جدید هم کارآیی لازم را ندارند.
مقاومت ضدمیکروبی در حالی روند شتابان گرفته که تولید آنتی‌بیوتیک جدید برای مهار میکروب‌ها زمان‌بر است و حدود ۱۰ سال طول می‌کشد. روند صعودی مصرف بی‌رویه این داروها، نتیجه‌ای جز خلع سلاح شدن در برابر میکروب‌ها نخواهد داشت.
تصور غلط
فصل سرما همیشه با شیوع بیماری‌های تنفسی و سرماخوردگی و آنفلوآنزا همراه بوده و علائم این بیماری‌ها معمولا، تب، بدن‌درد، عطسه، سُرفه و آبریزش بینی است.
متأسفانه اغلب مردم هنگامی که دچار سرماخوردگی می شوند، خودسرانه درمان را با خوردن چند آنتی‌بیوتیک یا همان چرک‌خشک‌کن‌ها شروع می‌کنند یا اگر به پزشک مراجعه کنند اصرار دارند چرک‌خشک‌کن، آن هم از نوع تزریقی برای آنان تجویز کند تا زود خوب شوند؛ درحالی که پادزیست‌ها بر بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی‌ها تأثیر ندارند.
دکتر کیانا شیرانی، عضو گروه بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در این رابطه می‌گوید: عامل بیشتر عفونت‌های شایع در جامعه مثل سرماخوردگی‌ها، آنفلوآنزا یا شبه‌آنفلوآنزا، ویروس است که بیمار با چند روز استراحت و مصرف زیاد مایعات ولرم و سوپ گرم و درمان‌های حمایتی مانند مصرف قرص استامینوفن بهبود می‌یابد.
وی می‌افزاید: متأسفانه انواع آنتی‌بیوتیک‌ها آن هم بدون نسخه در داروخانه‌ها فروخته می‌شود و باید با ممنوعیت فروش بدون نسخه این دارو، دسترسی راحت مردم به آن را محدود کرد.
دو روی یک سکه
جلوگیری از مصرف بی‌رویه پادزیست‌ها در کشورمان تابع عوامل مختلفی است که بخشی از آن‌ها به مردم بر می‌گردد و بخشی دیگر به حوزه سلامت و تجویز مسئولانه ارتباط دارد.
دکتر حمید سُلگی، دکترای تخصصی باکتری‌شناسی پزشکی می‌گوید: یکی از عوامل ایجاد مقاومت ضدمیکروبی در کشورمان، شیوع سویه‌های مقاوم به چند آنتی‌بیوتیک در بعضی از مراکز درمانی و همچنین تجویز بی‌رویه این دارو توسط برخی پزشکان متخصص است.
وی می‌افزاید: در حال حاضر، چند نوع آنتی‌بیوتیک قوی بیمارستانی در دنیا به عنوان خط آخر درمان برای عفونت‌های ناشی از باکتری‌های بیماری‌زا مانند «کلبسیلا پنومونیه» وجود دارد که واردات مؤثر این نوع داروهای جدید به کشور، نیازمند بررسی و انجام مطالعات است و ابتدا باید با همکاری گروه‌های مختلف بالینی مانند متخصصان عفونی و داروسازان بالینی و همچنین علوم پایه نظیر میکروب‌شناسان بالینی، مطالعات گسترده‌ای از نظر پراکندگی سویه‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک و ژن‌های مقاوم این باکتری‌ها در بیمارستان‌های مختلف انجام شود.
متأسفانه در بیشتر مراکز درمانی کشورمان، ارتباط مناسبی از نظر علمی بین گروه‌های مختلف بالینی و علوم پایه وجود ندارد یا این ارتباط کافی نیست. شاید این مسأله یکی از عوامل افزایش مقاومت‌های ضدمیکروبی در مراکز درمانی ما باشد.
معضل تجویز تجربی آنتی‌بیوتیک
یکی از عوامل ایجاد مقاومت میکروبی به آنتی‌بیوتیک‌های جدید، تجویز تجربی آن‌هاست. دکتر سُلگی در این رابطه می‌گوید: داروی «سفتازیدیم - آوی باکتام» یکی از جدیدترین آنتی‌بیوتیک‌هایی است که در حال حاضر در کشورمان وجود دارد ولی این داروی گران‌قیمت در برخی از مراکز درمانی توسط بعضی از متخصصان به صورت کاملا تجربی تجویز می‌شود که برخلاف دستورالعمل‌های ابلاغ‌شده است و باعث شکست درمان و تحمیل هزینه‌های بسیار زیاد به بیماران می‌شود.
وی می‌افزاید: بهروز بودن آزمایشگاه‌های میکروب‌شناسی مراکز درمانی و استفاده از دیسک‌های آنتی‌بیوتیکی باکیفیت، عدم تجویز تجربی بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند «سفتازیدیم - آوی باکتام» توسط متخصصان و فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب در آزمایشگاه‌های میکروب‌شناسی برای جلوگیری از تجویز تجربی در کاهش مقاومت‌های ضدآنتی‌بیوتیکی مؤثر است.
اگرچه دانشگاه‌های علوم پزشکی هرساله برای پزشکان، دورههای بازآموزی برگزار میکند تا با تجویز منطقی داروها مانع از ایجاد مقاومت ضدمیکروبی شوند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این دوره‌ها اثربخشی مناسبی نداشته‌اند و پیشنهاد می‌شود در آن بازنگری شود.
این متخصص باکتری‌شناسی پزشکی می‌گوید: برای عفونت‌های ویروسی مانند کرونا طی مدت دو سال، چندین نوع واکسن در دنیا تولید شد ولی برای عفونت‌های ناشی از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک به راحتی نمی‌توان داروی مؤثر تولید کرد. پادزیست‌ها گنجینه‌ای برای حفظ جان انسان‌ها هستند و نباید آن‌ها را به‌راحتی از دست بدهیم. در حال حاضر در دنیا سه یا چهار آنتی‌بیوتیک ذخیره برای باکتری‌های مقاوم وجود دارد و تجویز و مصرف بی‌رویه این داروها موجب می‌شود آن‌ها نیز در برابر عفونت‌ها بی‌اثر شوند.
