اطلاعات نوشت: علی ربیعی دستیار اجتماعی رئیس‌جمهوری دیروز در سمینار «مهاجرت و آثار آن بر کسب‌وکارها» با بیان اینکه مهاجرت یک پدیده کهن و دیرین است و حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز سیر آن وجود دارد، به نقد رویکردهای مختلف و متناقض تصمیم‌گیران و سیاست گذاران در مواجهه با این پدیده پرداخت و گفت: برخی به پدیده مهاجرت از زاویه نفی و انکار وارد می‌شوند و به طور کلی مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور و روند رو به رشد آن را کتمان می‌کنند.
وی با این توضیح که پدیده مهاجرت به یکی از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور طی یک دهه اخیر بدل شده‌است، افزود: در حالی در کشور با شیوع مهاجرت در بخش‌ها و اقشار مختلف جامعه مواجه هستیم که در مهمترین نهادهای سیاست‌گذاری کشور کمتر به این اتفاق ناهنجار پرداخته می‌شود .
ربیعی با بیان اینکه گروه به این موضوع از بعد توطئه نگاه می‌کنند گفت: انجمن‌های علمی و نهادهای مرتبط با کسب‌وکار و فعالان اقتصادی، باید در بررسی و واکاوی مهاجرت رویکرد واقع‌بینانه فعال و نگرانی همراه با کنش برای حل این مسئله داشته باشند.
دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور سپس به اهمیت گونه‌شناسی مسأله مهاجرت در ایران اشاره کرد و ادامه داد: در ایران تمایل به مهاجرت به افراد با سن کمتر از ۱۸ سال رسیده است و امروز در میان قشر نوجوان، پیرامون مهاجرت از کشور و شیوه‌های آن مکالمه و گفت‌وگو می‌شود.
ربیعی افزود: در حالی که یکی از علت‌های اصلی مهاجرت در نسل قبل، رفتن به بازار کار خارجی و کسب پول و درآمد و سپس بازگشت به کشور بود، نسل جدید مهاجرت را یک نوع فرار و رفتن همراه با نگاه غضبناک به پشت‌سر قلمداد می‌کند.
وی با این توضیح که مهاجرت در سایر ممالک و کشورها، بر مبنای کسب دانش و گردآوری اطلاعات و تکنولوژی برای توسعه کشورشان بوده است، به داستان شهروندان ژاپن و کره‌جنوبی در دوره پس از جنگ جهانی دوم به عنوان نمونه اشاره کرد و گفت: امروز در کشور با کوچ بنگاه‌ها و شرکت‌ها به‌ویژه در حوزه استارت‌آپی و فناوری اطلاعات مواجه هستیم که پدیده نگران‌کننده‌ای است و با توجه به جمعیت‌شناسی نسل جدید که نشان می‌دهد نسل جدید و جوان‌ها تمایل به اشتغال در این نوع شرکت‌ها دارند، نگرانی از این پیامد تشدید می‌شود.
محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران هم در این سمینار، با بیان اینکه مهاجرت دغدغه امروز و دیروز نیست و دهه‌هاست افراد با انگیزه‌های مختلف همچون تحصیل و کار از ایران به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند، گفت: آنچه امروز «مهاجرت» را به یک دغدغه ملی و مسأله اجتماعی و اقتصادی بدل کرده است؛ اوج گرفتن تمایل به مهاجرت از کشور است؛ نکته‌ای که مرکز مطالعات استراتژیک ریاست‌جمهوری در گزارشی از آن به عنوان «ورود به فاز مهاجرت عام» یا «مهاجرت توده‌وار» یاد کرده است؛ اتفاقی که می‌تواند تبعات منفی جدی برای جامعه و فرآیند رشد و توسعه کشور به همراه داشته باشد.
وی گفت: طبق آمارها در ۱۰ سال اخیر بطور متوسط سالانه ۲۷ هزار ایرانی اقامت کشورهای اروپایی، کانادا و آمریکا را اخذ کرده‌اند و براساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران در سال ۱۴۰۱ ، حدود ۶۵ هزار نفر از کشور مهاجرت کرده‌اند؛ در شرایطی که در نظرسنجی همین سال این مرکز ، بیش از ۶۰ درصد ایرانی‌ها تمایل به مهاجرت دارند؛ عددی که واقعا دردآور است و نشان می‌دهد سطح حس تعلق به کشور به شدت کاهش یافته است .
وی ادامه داد: اما چرا به چنین روزی گرفتار شده‌ایم که درصد بالایی از جمعیت کشور تحقق رویاهایشان را در سرزمین‌های دیگر جست‌وجو می‌کنند؟ پاسخ به این سوال به عوامل متعددی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی باز می‌گردد اما ریشه اصلی آن را باید در کاهش شدید اعتماد اجتماعی و سقوط سرمایه اجتماعی دنبال کرد. اگر روزی بیشتر شاهد مهاجرت دانشجویان و نخبگان علمی برای تحصیل به کشورهای دیگر بودیم حالا می‌بینیم از ورزشکاران مدال‌آور و فعالان استارت‌آپی گرفته تا کارمندان و کارگران آرزوی مهاجرت دارند و حتی بسیاری از خانواده‌ها، فرزندانشان را از همان کودکی به مدارس خارج از کشور می فرستند.
رئیس اتاق بازرگانی تهران گفت: با اینکه خودم یک داروساز هستم ، اما از آمار بالای مهاجرت پزشکان، داروسازان و پرستاران در مقایسه با سال‌های قبل شگفت‌زده می شوم. برای مثال طبق آمار سازمان نظام پزشکی تعداد گواهی گوداستندینگ (یکی از مدارک مهمی که دانشجویان و شاغلان رشته‌های پرستاری و پزشکی باید در هنگام مهاجرت به سازمان نظام پزشکی کشور مقصد ارائه کنند) از حدود ۷۵۰ نفر در سال ۱۳۹۷ به ۶ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است؛ اتفاقی که اثرات منفی شدید خود را در سال‌های آینده با کمبود پزشک، داروساز و به خصوص پرستار در نظام درمان کشور نشان خواهد داد.
نجفی عرب افزود: به صورت کلی تهی‌شدن کسب‌وکارها از سرمایه‌های انسانی و نیروی کار جوان و خلاق به ویژه در اکوسیستم فناوری و مشاغل تخصصی و فنی، زنگ خطری جدی برای اقتصاد و رشد و توسعه کشور محسوب می‌شود، زیرا یکی از پتانسیل‌ها و پشتوانه‌های اصلی اقتصاد ایران در سال‌های گذشته نیروی کار و سرمایه انسانی بوده است که در حال خدشه‌دار شدن است.
وی تصریح کرد: اگر تا چند سال پیش با تعداد بالای جوانان فعال در شرکت‌های استارت‌آپی روبه‌رو بودیم حالا می‌بینیم که بسیاری از این شرکت‌ها به دنبال نیروهای توانمند هستند زیرا در دو، سه سال گذشته بیش از ۲ هزار ویزای استارت‌آپی و کارآفرینی به مقصد کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای همسایه، برای جوانان ایرانیان صادر شده است.
رئیس اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: طبق گزارش بانک مرکزی، در طول ۲۰ سال گذشته که در ۱۲ سال آن میانگین نرخ سرمایه‌گذاری منفی بوده است، حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است؛ عددی که طبق برنامه هفتم توسعه معادل نیاز کشور برای رسیدن به رشد ۸ درصدی در یک سال است. در واقع در چند سال گذشته وضعیت شتاب خروج سرمایه و افزایش استهلاک سرمایه به مراتب تندتر از ورود سرمایه بوده است.
نجفی عرب ادامه داد: به گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، دو عامل «نااطمینانی» و «ناامنی» اقتصادی مهمترین دلایل مهاجرت کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی هستند.
وی گفت: تحریم‌های اقتصادی، تورم شدید، تغییر نرخ ارز، ناامنی و پیش‌بینی‌ناپذیری نظام اقتصادی، به‌صرفه نبودن تولید، بوروکراسی پیچیده و بی‌ثباتی در سیاست داخلی و خارجی و در مقابل جذاب بودن محیط سرمایه‌گذاری و ثبات کشور مقصد مهمترین دلایل علاقه به مهاجرت در بین کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی هستند.
رئیس اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: در شرایط کنونی معتقدیم برای مدیریت مسأله مهاجرت نیروی انسانی و فعالان اقتصادی و کسب‌وکارها، ضرورت دارد انگاره حاکمیت از بخش خصوصی و جامعه دچار تغییر شود. در گام اول ضرورت دارد سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور به نحوی تنظیم شود که ضمن تضمین معیشت شایسته، مردم بتوانند به کار و زندگی خود در جامعه دلبستگی و نسبت به آتیه خود و فرزندانشان امید پیدا کنند. در غیر این صورت و در فقدان امید به فردای بهتر، نیروی کار نیز به عنوان بخشی از جامعه، دچار احساس بی‌نقشی و بی‌تفاوتی شده و روند مهاجرت به شکل «توده‌وار» افزایش خواهد یافت و سرمایه اجتماعی حاکمیت دچار استهلاک بیشتر می‌شود.
