شیما فتح نجات خبرنگار اطلاعات نوشت: این روزها با ماشینی شدن کارها، میزان تحرک در کودکان بسیار کاهش یافته است. یکی از پیامدهای این کم‌تحرکی، اختلال در تغذیۀ آن‌هاست. این معضل همیشه یکی از نگرانی‌های والدین بوده و هست. بهترین راه‌حل این مشکل، مراجعه به مشاور تغذیۀ کودکان است که با بررسی علت این رفتار، برای برطرف کردن پرخوری یا کم‌اشتهایی کودکان کوشش می‌کند.

نوا مرشدزاده، متخصص تغذیه و استادیار دانشگاه علوم پزشکی کرمان، می‌گوید: تغذیۀ کودک با توجه به اهمیت بالای رژیم غذایی برای رشد و سلامتی، از موارد قابل‌توجه برای مراقبت از کودک است. 

تغذیۀ مناسب می‌تواند انرژی لازم برای بازی، حرکت و یادگیری او را تأمین کند.  در  این دوره، تأخیر رشد، بیماری‌های شایع کودکی و کمبود ریزمغذی‌‌ها می‌تواند آثار پایدار و غیرقابل جبرانی در سال‌های بعد برجای بگذارد.

در کودکان سنین پایینتر، مشکلات تغذیه ای امتناع از غذا خوردن یا به‌اصطلاح «بدغذایی»شایع است اما با افزایش سن و نزدیک شدن به نوجوانی، بیشترین علت مراجعه، مربوط به اضافه‌وزن و چاقی و حتی کبد چرب می‌باشد. سبک زندگی نامناسب شامل کم‌تحرکی و تغییر الگوهای غذایی، به افزایش روند چاقی کودکان و به‌وجود آمدن زمینۀ مساعد مبتلا شدن به بیماری‌‌هایی مانند کبد چرب کمک می‌کند.

سوءتغذیه به کمبود یا زیاده روی در دریافت مواد مغذی، عدم تعادل مواد مغذی ضروری یا اختلال در استفاده از مواد مغذی اشاره دارد، بنابراین هم شامل کمبود دریافت مواد مغذی و هم اضافه‌وزن و چاقی است.

کمبود مواد غذایی

به گفته دکتر مرشدزاده، سوءتغذیه از نوع کمبود مواد غذایی به چهار شکل گسترده نمایان می‌شود: کاهش وزن، کوتاهی رشد، کمبود وزن و کمبود ریزمغذی‌ها.

مهم‌‌ترین راه پیشگیری از سوءتغذیه در کودکان، افزایش سواد تغذیه ای والدین و آموزش مهارت تغذیۀ سالم به کودک است. کودک باید مهارت‌های غذاخوردن مانند مراحلی از پخت و آوردن غذا، مستقل غذاخوردن و جمع کردن آن را بشناسد.

 همچنین باید بتواند روی غذاخوردن تمرکز کند و مدت قابل‌توجهی برای صرف غذا بنشیند تا از اختلالاتی مانند بدخوری‌‌ها یا عدم تمایل به مصرف غذاهای خاص که در نهایت منجر به سوءتغذیه می‌‌شود، پیشگیری کند.

این کارشناس تغذیه توصیه می‌کند: کودکان باید از همۀ گروه‌های غذایی تغذیه شوند که شامل گروه نان و غلات، منابع عمدۀ تأمین انرژی موردنیاز روزانه مانند کربوهیدرات های پیچیده و فیبر، مواد غیرقابل هضم گیاهی، برخی ویتامین ها، آهن، پروتئین، منیزیم، گروه سبزی‌‌های برگ‌دار مانند انواع کلم، هویج، بادمجان، نخود سبز، لوبیاسبز، انواع کدو، فلفل، قارچ، خیار، گوجه فرنگی، پیاز و مانند آن است.

مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم دارای مقدار قابل‌توجهی فیبر هستند. گروه میوه ها شامل انواع میوه، آب‌میوۀ طبیعی، کمپوت خانگی میوه ها و میوه های خشک مثل خشکبار است.

گروه شیر و لبنیات، شامل شیر و فرآورده‌‌های آن مثل ماست، پنیر، کشک، بستنی و دوغ است که توصیه می‌شود از انواع کم‌چرب آن استفاده شود. این گروه دارای کلسیم، پروتئین، فسفر، ویتامین و سایر مواد مغذی و بهترین منبع تأمین کنندۀ کلسیم است. گروه پروتئین شامل گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ و مغزدانه‌هاست. پروتئین‌های گوشتی شامل گوشت‌های قرمز و سفید، تخم‌مرغ و حبوبات مثل نخود، انواع لوبیا، عدس، لپه و دیگر مغزدانه‌ها مانند گردو، پسته، بادام، فندق و آجیل های خام، حاوی پروتئین، آهن و روی هستند. همچنین لازم است چربی‌‌های مفید مانند روغن زیتون مصرف شود.

درضمن توجه کنید که  اهمیت میان وعده برای کودک شما برابر وعدۀ غذایی اصلی است. میان وعده های مغذیِ حاوی پروتئین و کربوهیدرات، مانند ترکیب شیر با میوه و مغزها یا نان و پنیر با مغزدانه‌ها یا نان و کرۀ بادام زمینی یا نان با حبوبات مانند عدس و تخم‌مرغ به‌علاوه مصرف مقادیر موردنیاز میوه و سبزیجات مانند نخود سبز، هویچ و قارچ پیشنهاد می‌‌شود.

اجازه ندهید کودکتان با نوشیدنی‌‌ها سیر شود. مصرف آب و مایعات از نوزادی تا نوجوانی برای کودکان مهم است، بااین حال گاهی مصرف بیش از حد مایعات می‌‌تواند اشتها و میل به غذا را در او کمتر کرده و حتی او را سیر کند.

اهمیت افزایش فعالیت بدنی

این متخصص تغذیه می‌گوید: تغییر سبک زندگی و اصلاح عادت‌های غذایی، مهم‌ترین عامل پیشگیری از اضافه‌وزن و چاقی کودکان است. منظور از اصلاح عادت‌های غذایی، کاهش و کنترل خوردن تنقلات و مواد غذایی با ارزش غذایی کم و کالری بالا، مانند فست‌فودها و نوشابه‌های شیرین و مواد غذایی با قند و چربی بالاست. به جای این غذاها باید گروه‌های نامبرده در بخش پیش را جایگزین کرد؛ به‌ویژه در میان وعده ها. علاوه بر این، لزوم مصرف صبحانه به‌عنوان راهکاری اساسی برای پیشگیری از چاقی و اضافه‌وزن کودکان ذکر شده است.

نکتۀ مهمی که در بهبود سبک زندگی کودک باید خاطرنشان کرد، اهمیت افزایش فعالیت بدنی است. متأسفانه ساعت استفادۀ کودکان از موبایل و تبلت و بازی‌‌های رایانه ای افزایش پیدا کرده است؛ بنابراین، سوق دادن کودک به افزایش فعالیت بدنی و عضو کردن آ‌ن‎ها در فعالیت های ورزشی گروهی، نقش مهمی در پیشگیری از چاقی در این سنین دارد. 

کاهش ساعات تماشای تلویزیون و به‌خصوص همزمان نبودن غذاخوردن کودک با تماشای آن، نکتۀ قابل اهمیت در بهبود سبک زندگی کودک است.

وی دربارۀ بی‌‌اشتهایی کودکان می‌گوید: اگر منظور از غذا نخوردن، کاهش اشتها در کودکان باشد، باید شرایط جسمی و روحی او بررسی شود. 
اگر این کاهش اشتها طولانی‌‌مدت باشد، نشان‌دهندۀ یک اختلال تغذیه ای در کودک است که می‌‌تواند در نتیجۀ مشکلات روحی، اضطراب، وسواس غذایی و انکار گرسنگی در کودک یا مشکلات جسمی و بیماری خاص یا کمبود ریزمغذی‌‌های موردنیاز باشد. 

در مورد اول و دوم باید علاوه بر این که کودک زیرنظر متخصص تغذیه قرار می‌گیرد، مشکلات روحی یا بیماری که به آن مبتلاست، تحت نظر تیم درمان و سایر متخصصان کنترل شود؛ زیرا بی‌‌اشتهایی می‌‌تواند منجر به بروز علائم شدیدی مانند اختلالات رشد استخوانی یا بستری شدن در بیمارستان شود.

شدت بی‌‌اشتهایی در دوران کودکی به رشد وزن و قد کودک آسیب می‌‌رساند؛ همچنین جلوی جهش‌های رشد طبیعی او را  می‌‌گیرد.دامنۀ این آسیب ها ممکن است در بزرگسالی نمایان شود که شامل مشکلات ماهیچه ها و استخوان‌ها از جمله احساس خستگی و ضعف و پوکی استخوان، مشکلات رشد فیزیکی، مشکلات باروری، مشکلات مربوط به قلب و عروق خونی از جمله گردش خون ضعیف، مشکلات سیستم اعصاب و مغز ازجمله مشکل در تمرکز و حافظه، داشتن سیستم ایمنی ضعیف یا کم‌خونی و حتی مشکلات مربوط به سلامت روان می‌‌باشد.

سوءتغذیه و دیابت

دکتر مرشدزاده دربارۀ این که آیا دیابت با سوءتغذیۀ دوران کودکی مرتبط است یا نه می‌گوید: مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر نشان می‌دهد چاقی، عامل تعیین‌کننده در دیابت نوع 2 و به‌طور کلی ابتلا به دیابت در بزرگسالی است. چاقی همچنین عامل دیابت نوع 1 در جمعیت‌های با سوءتغذیۀ شایع است.

سوءتغذیه خود ممکن است عامل خطر و جایگزین چاقی در مستعد کردن چنین جمعیت‌هایی به دیابت شود. عدم تحمل گلوکز ناشی از سوء‌تغذیۀ پروتئین ـ انرژی، با تغییرات ساختاری در سلول‌های بتا مرتبط است و در بخش قابل‌توجهی از افراد دارای سوءتغذیه با وجود توان‌بخشی تغذیه ای طولانی و مناسب، غیرقابل برگشت است؛ بنابراین، سوءتغذیۀ مزمن ممکن است یکی از عوامل مهم تعیین‌کنندۀ دیابت باشد. از طرفی رابطۀ علت و معلولی با محرومیت از دریافت پروتئین در اوایل دوران کودکی با اختلال در متابولیسم کربوهیدرات و اختلال در عملکرد سلول بتا پانکراس مشاهده شده است.

تغذیه مناسب

 مرشدزاده در رابطه با این که تغذیۀ کودکان بیش‌فعال چگونه است، می‌گوید: این کودکان باید منابع غذایی پرپروتئین مانند مرغ، حبوبات، ماهی، پنیر و بادام را برای بهبود عملکرد مغز و بهبود تمرکز به‌علاوه کربوهیدرات پیچیده و روغن‌های سالم مانند روغن زیتون و مغزیجات مصرف کنند و تا حد ممکن مصرف قند ساده و تنقلات شیرین را محدود کنند. 

برخی از تحقیقات نشان می‌دهد کمبودهای تغذیه‌ای ممکن است در ایجاد علایم نقش داشته باشد. 

این کمبودها ممکن است شامل اسیدهای چرب اشباع نشده با زنجیره و مواد معدنی کمیاب مانند روی، آهن و منیزیم باشد.

وی در پاسخ به این سؤال که بهترین صبحانه برای کودکانی که از غذاخوردن خودداری می‌کنند چیست می‌گوید: یکی از مهم‌ترین عوامل در ترغیب کودکان به غذاخوردن، درگیر کردن آن‌ها در تهیۀ صبحانه و حتی میان‌وعده مانند خُردکردن مواد غذایی و توجه به علایق کودک است. 

انواع مناسب صبحانه برای کودکان شامل نان تُست، کرۀ بادام زمینی، عسل و مربا، سیب‌زمینی آب‌پز، تخم‌مرغ، نان و پنیر و گردو با سبزیجات، عدسی و سیب‌زمینی طبق سلایق خانواده است.

او در پایان گفتگو تأکید می‌کند: عضلۀ اسکلتی، نقش عمده‌ای در متابولیسم و سلامت کلی در طول چرخۀ زندگی ایفا می‌کند.

 شواهد  نشان می‌دهد که برخی از عوامل قبل از تولد کودک، مانند رژیم غذایی مادر در دوران بارداری و نقایص ژنتیکی و نیز برخی از عوامل پس از زایمان، مانند فعالیت بدنی، هورمون ها، پروتئین‌ها، رژیم غذایی و میزان چاقی برحسب تودۀ عضلانی و قدرت، می توانند بر سلامت کودک در اوایل زندگی تأثیرگذار باشند؛ چنان‌‌که توده و قدرت عضلانی کم  ممکن است به چندین پیامد نامطلوب بر روی میزان سلامتی در دوران کودکی بینجامد.