صنعت نمایش و ساخت آثار نمایشی و هنری در ایران بر اساس الگو‌هایی که در سینما و تلویزیون کشور‌های صاحب سینما شکل گرفته است این روز‌ها در حال تجربه و گذر از اتفاقاتی است که تکنولوژی روز بر مبنای آن استوار است. صنعت VOD یکی از صنایع نوظهور است که با شکل‌گیری و رشد اینترنت در کشور و دسترسی کامل مردم به ابزار‌های ارتباط جمعی از جمله گوشی‌های هوشمند این امکان را فراهم کرد تا سرگرمی و تماشای فیلم و سریال نیز با ابزار‌های جدید خود همراه مخاطب امروز باشد.
آژانس نکس‌لوکس nexlooks به طور تخصصی در خصوص بررسی و تحلیل عادات رسانه، فعالیت می‌کند و سالانه، گزارش‌های مختلفی در خصوصی Media Habits را به صورت Syndicated و با اهداف تجاری منتشر می‌کند. این گزارش‌ها بر پایه داده‌هایی است که به طور مستمر جمع‌آوری می‌شود. آخرین به روز رسانی این اطلاعات که در دی‌ماه ۱۴۰۲ صورت گرفته است نشان می‌دهد که شبکه نمایش خانگی مبتنی بر پرداخت اشتراک یا SVOD به عنوان یک رسانه محبوب در طبقه AB شناخته می‌شود و مخاطبان اصلی این رسانه گروه‌های سنی ۳۰-۴۵ سال هستند.
رایج‌ترین نوع سرویس VOD سیستم پرداخت اشتراک ماهانه است که در مخاطب با ثبت نام و خرید اشتراک می‌تواند به محصولات دسترسی داشته باشد. سه بازیگر اصلی در این بازار فیلیمو، فیلمنت و نماوا هستند که در این گزارش به بررسی آنها پرداخته می‌شود.
ضریب نفوذ و الگوی استفاده
به طور کلی ضریب نفوذ شبکه نمایش خانگی در ایران در شهریور ۱۴۰۲ برابر با ۱۳.۶ درصد بوده است. البته این موضوع به این معنا نیست که فقط ۱۳.۶ درصد از مخاطبان محتوای شبکه‌های خانگی را تماشا می‌کنند. بلکه این افراد گروهی هستند که از طریق اشتراک این برنامه را از پلتفرم شبکه‌های خانگی تماشا می‌کنند. همچنین ممکن است با یک اشتراک چندین نفر محتوای شبکه خانگی را دنبال کنند که شامل ضریب نفوذ می‌شوند. اغلب یوزر‌ها از نظر حجم استفاده در طبقه لایت یوزر‌ها قرار می‌گیرند. یعنی اغلب یک یا دو سریال را از پلتفرم دنبال می‌کنند. فقط ۱.۷ درصد از افراد جامعه هوی یوزر هستند و بیشتر از ۷ ساعت در هفته را به تماشای محتوای این پلتفرم اختصاص می‌دهند. اغلب مخاطبان فقط سریال‌های اصلی را از پلتفرم تماشا می‌کنند و سایر برنامه‌ها مانند فیلم‌های سینمایی خارجی را از پلتفرم دنبال نمی‌کنند.
پراکندگی مخاطبان مستقیم SVOD
بزرگترین گروه مخاطبان SVOD رده سنی ۳۰ – ۴۵ سال هستند. گروه‌های بزرگ مخاطبان مستقیم پلتفرم‌های نمایش خانگی بر پایه حق اشتراک به چند گروه قابل تفکیک دسته بندی می‌شوند. گروه سنی AB (۳۱-۴۵) که به تنهایی ۲۱.۷ درصد از مخاطبین این صنعت را شامل می‌شوند.
به طور کلی رده سنی ۳۱-۴۰ نیمی از یوزر‌های مستقیم شبکه نمایش خانگی را شامل می‌شوند؛ بنابراین رده سنی ۳۱-۴۵ سال یوزر‌های اصلی این پلتفرم‌ها هستند.
اگر بخواهیم دقیق‌تر صحبت کنیم، رده سنی ۳۳-۳۷ سال بالاترین سرانه مصرف پلتفرم‌های نمایش خانگی را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین نسل آلفا به خصوص بچه‌های کمتر از ۸ سال نیز تارگت بسیار بزرگی در میان مخاطبان محصوب می‌شوند. عمدتا برنامه‌های مخصوص کودک را دنبال می‌کنند. اما این پلتفرم‌ها در میان نسل Z محبوبیت کمتری دارند.
سهم پلتفرم‌ها از کانال‌های تماشای محتوا
بر اساس آخرین نتایج به دست آمده بخش قابل توجهی از محتوا‌های ارائه شده در نمایش خانگی از کانال‌های دیگری دنبال می‌شوند. به عنوان مثال سریال زخم کاری که یکی از پربیننده‌ترین محصولات نمایش خانگی به حساب می‌آید توسط ۵۸ درصد مخاطبان دیده شده است، اما این تماشا لزوما از طریق پلتفرم فیلیمو نبوده و تنها ۳۱ درصد از این میزان مخاطب به صورت مستقیم و با مراجعه به پلتفرم فیلیمو به تماشای سریال نشستند. بخش عمده‌ای از مخاطبان محتوای نمایش خانگی را از کانال‌های دیگر مانند دانلود از تلگرام، شبکه‌های ماهواره‌ای، کلوب‌ها و دستفروشها دنبال می‌کنند. یا فایل آن را از دوستان و آشنایان خود دریافت می‌کنند. در نتیجه بررسی‌ها در سه بازه زمانی به خوبی نشان می‌دهد که مخاطبان عمدتا به سمت کانال‌های رایگان گرایش دارند. یعنی ترجیح می‌دهند برای تماشای محتوا حق اشتراک پرداخت نکنند. به عنوان مثال افرادی که محتوای نمایش خانگی را از طریق ویدئو کلوپ‌ها و دستفروشها تهیه می‌کنند رو به افزایش بوده است.
به طور کلی روند استفاده از کانال‌های مختلف برای دسترسی به محتوای نمایش خانگی عبارتند از:
وب‌سایت‌های دانلود فیلم: افت نسبی
کانال‌های تلگرام: تقریبا ثابت
ویدئوکلوپ‌ها و دستفروشها: رشد مثبت
شبکه‌های ماهواره‌ای: تقریبا ثابت
سایل کانال‌ها: تقریبا ثابت
کدام برند نمایش خانگی از همه محبوب‌تر است؟
براساس مطالعات صورت گرفته بالاترین میزان آگاهی از برند در میان بازیگران این عرصه به برند فیلیمو با نرخ ۸۵.۶ درصد تعلق دارد. نماوا با ۴۵.۹ درصد در رتبه دوم و فیلمنت با ۴۰.۶ درصد در رده سوم قرار دارد. سایر برند‌ها نیز با ۷.۸ درصد در رتبه آخر هستند.
همچنین در این تحقیق آمده است بر اساس شاخص‌های ترجیح برند و بررسی‌های صورت گرفته برند فیلیمو به انتخاب ۶۶.۹ درصد از مخاطبین نمایش خانگی به عنوان محبوب‌ترین رسانه در میان فعالین این عرصه برگزیده شده است. نکته جالب در این تحقیق رشد ۱۷.۷ درصدی فیلمنت است که در رده دوم محبوبیت قرار گرفته و رقیب قدیمی‌تر خود نماوا با ۱۳.۲ درصد را پشت سر گذاشته است. نتایج تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد از میان سه بازیگر اصلی نمایش خانگی برند فیلیمو بر مبنای شاخص‌های عملکرد برند و انتخاب کاربران با در دست داشتن ۶۲.۴ درصد سهم از بازار با اختلاف زیاد نسبت به سایر رقبا در رتبه اول قرار دارد و بعد از آن فیلمنت با ۲۱.۶ درصد در رده دوم است و نماوا نیز ۱۱.۳ از سهم بازار را در اختیار دارد.
سهم جالب از بازار سرکرمی ایران
با اینکه صنعت نمایش خانگی یک پدیده نو ظهور در ایران به حساب می‌آید که آزمون و خطا در آن در مسیر رشد و توسعه شکل گرفته است، اما باید با نگاهی توسعه محور و کمک به رشد و پیشرفت این صنعت جایگاه آن را در میان مخاطبان بهبود بخشید. سهم ۱۳ درصدی از صنعت سرگرمی سازی سهم بزرگی است که باید آن را با بهره‌گیری از دانش روز به سمت شکوفایی و بیشتر شدن آن ببریم. در این میان شاید توجه به بازار‌های منطقه‌ای و استفاده از ظرفیت نمایشی کشور‌های همسایه و خاورمیانه می‌تواند ضمن ارزآوری به بهبود عملکرد پلتفرم‌های نمایش خانگی هم کمک کند.
این گزارش ثابت کرد راه برای بهبود بیشتر نمایش خانگی هنوز ادامه دارد و مسیر پیشرفت در این کسب و کار نیازمند حمایت‌های دولت و برداشتن موانع رشد از سوی منابع دولتی است. شاید اگر میزان تنظیم‌گری و تصدی‌گری دولت در این حوزه را به حداقل برسانیم با ذوق و خلاقیت هنرمندان و بهره‌مندی از دانش روز شاهد اتفاق‌های بهتری در سریال سازی باشیم و توان رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی به خصوص کشور‌های همسایه از جمله ترکیه را داشته باشیم.
