شیوا امیرهدایی: پروفسور نذیراحمد، عالم و محقق برجستۀ شبه‌قاره و متخصص حوزه‌های متن و فرهنگ‌نویسی و واژه‌شناسی، در سوم ژانویه 1915م در هندوستان دیده به جهان گشود و پس از سال‌ها فعالیت در عرصۀ زبان و ادب فارسی در 19 اکتبر 2008م. در 93 سالگی درگذشت.

نذیراحمد در 1950م. تحصیلات عالی خود را با ارائه رساله‌ای با عنوان «احوال و آثار ظهوری ترشیزی» در دانشگاه لکهنو به پایان رسانید،سپس در همان سال با ارائۀ رساله‌ای با عنوان «شعرای فارسی زبان عصر عادل‌شاه» به دانشنامۀ فوق‌دکتری در ادبیات فارسی دست یافت.

او چند سال بعد برای تکمیل دانش خود در زبان و ادب فارسی به ایران آمد و از محضر استادان بزرگی چون سعید نفیسی، بدیع‌الزمان فروزانفر، ذبیح‌الله صفا، پرویز ناتل خانلری و محمد معین بهره برد. سپس به هندوستان بازگشت و سال‌ها ریاست بخش زبان فارسی و دانشکدۀ ادبیات دانشگاه علیگر را عهده‌دار شد.

او همچنین مدیر مجلۀ غالب‌نامه و عضو هیأت تحریریۀ مجله‌های ایران‌شناسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، ایندوایرانیکای کلکته و بیاض دهلی بود. او بارها به خاطر تلاش‌هایش مورد تقدیر محافل علمی و ادبی قرار گرفت. چنان‌که درسال1977م. از طرف رئیس‌جمهوری هند به پاس تحقیقات ارزنده‌اش در زمینۀ زبان و ادب فارسی لوح افتخار و لقب «پدم شری» دریافت کرد. در 1980م. انجمن استادان زبان فارسی هند که خود یکی از بنیان‌گذارانش بود و سال‌ها ریاستش را به عهده داشت، به پاس خدمات شایسته‌ای که در راه نشر و ترویج زبان فارسی انجام داده بود، نشان استاد ممتاز فارسی را به وی اعطا کرد.

همچنین در سال 1988م. جایزۀ امیرخسرو از طرف انجمن امیرخسرو دهلوی به دکتر نذیراحمد داده شد و همان سال از طرف خانۀ فرهنگ ایران، عنوان حافظ‌شناس یافت. در سال 1989م. دانشگاه تهران به او دکترای افتخاری اعطا کرد. وی نخستین جایزۀ تاریخی و ادبی بنیاد دکتر محمود افشار را در سال 1368 به پاس خدمات شایسته به زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره و تصحیح متون کهن فارسی از آن خود کرد. همچنین انجمن آثار و مفاخر فرهنگی او را به عنوان یکی از مفاخر ایران‌زمین معرفی کرده است.

نذیراحمد مقالات علمی بسیار (حدود 500 مقاله) و آثار گران‌بهای متعددی به زبان‌های اردو، فارسی و انگلیسی از خود به یادگار گذاشته است که اغلب به زبان و ادب فارسی مربوط می‌شوند. یکی از کارهای ماندگار او در زمینۀ تصحیح متن که موجب شهرتش در صحنۀ علم و ادب فارسی شد، کشف نسخۀ خطی قدیم دیوان حافظ بود که با همکاری دکتر جلالی نائینی در سال 1352 شمسی در تهران به چاپ رسانید.

طبق نظر حافظ‌پژوهان، این چاپ از دیوان حافظ از نظر دقتی که در مقابلۀ نسخ به کار رفته جزو معتبرترین چاپ‌هاست. او همچنین مکاتیب سنایی، دیوان عمید لویکی و دیوان سراجی خراسانی را تصحیح و منتشر کرد.

یکی دیگر از مهم‌ترین زمینه‌های پژوهشی وی تحقیق در حوزۀ فرهنگ‌نویسی است که در این حوزه به تحقیق وتصحیح چند فرهنگ پرداخته است که عبارتند از فرهنگ‌های قواس، دستورالافاضل، زفان‌گویا و لسان‌ الشعرا. همچنین تألیف نقد قاطع برهان نشان‌دهندة هنر و دانش نذیراحمد در حوزۀ لغت‌شناسی فارسی است.

او در این کتاب انتقادات و اعتراضات غالب دهلوی بر برهان قاطع محمد‌حسین خلف تبریزی را بررسی کرده و با نگاهی علمی، انتقادی و دقیق بسیاری از نقدهای غالب را رد کرده و با استناد به فرهنگ‌های معتبر دیگر بسیاری از آن‌ها را پاسخ داده است.

او همچنین تبحر ویژه‌ای در زمینه‌های شناخت تاریخ، خطاطی، نسخه‌شناسی و فرهنگ‌نویسی داشت. نذیراحمد محققی به تمام‌معنی بود با این توضیح که برای اثبات نظریه‌ای یا کشف موضوعی تقریباً همۀ منابع در دسترس را می‌دید و مطالب آن‌ها را بررسی و تحلیل می‌کرد و آنچه که به کارش می‌آمد را انتخاب و طرح می‌کرد. ارجاع درست و دقیق، شناخت دقیق از منابع، تحلیل و بررسی همه جانبۀ منابع و نیز پیگیری و استفاده از منابع متعدد از او محققی توانمند و چیره‌دست ساخته بود.

در یک کلام می‌توان گفت پروفسور نذیراحمد تا پایان عمر گران‌بهای خود دغدغۀ خاطری جز زبان فارسی نداشت و با عشق و اشتیاقی که در این راه از خود نشان داد، یاد و نامی ماندگار در دنیای زبان و ادبیات از خود به یادگار گذاشت. روانش شاد.