چرا بورس در ایران جان نمی‌گیرد؟

«شاخص بورس افت کرد»، «سهام فلان کارخانه بالا کشید»، «سهام بورس آمریکا نزولی شد»،  چه اهل اقتصاد باشیم یا نباشیم چه اخبار گوش دهیم یا گوش ندهیم، چه بازار سرمایه را بشناسیم و چه نشناسیم، این جملات را بارها و بارها در مترو، تاکسی، محل کار، از دوست و آشنا شنیده‌ایم.

زمانی مردم به تنهایی خرید و فروش انجام می دادند و بابت داد و ستدی که داشتند زر و سیم اندوخته می‌کردند.

بعدها پول ها، زر و سیم خود را نزد امین شهر می‌گذاشتند. با گستردگی ارتباطات و حجم معاملات بانک‌ها تأسیس شدند و مردم پول و اندوخته خود را در آنجا نگهداری می‌کردند.

چند دهه‌ای است که مبادلات تجاری شکل تازه‌تری به خود گرفته و اقتصاد تقریبا به حالت عمومی درآمده است و مردم در بخشی از دارایی‌های کشور سهیم هستند.

هرچه اقتصاد یک کشور بیشتر رشد می کند راه های سرمایه گذاری شهروندان هم تنوع بیشتری پیدا می‌کند.

مردم و شهروندان برای آنکه بتوانند در اقتصاد یک کشور سهیم باشند، مقداری از دارایی خود را در مکانی به نام تالارهای بورس و اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می کنند. این سرمایه گذاری به صورت بلند مدت می‌تواند سود ده باشد اما اگر فردی بخواهد در کوتاه مدت سود پول خود را برداشت کند کارشناسان به آنها سرمایه گذاری در این بازار را پیشنهاد نمی‌دهند.

درباره بازار سرمایه ایران می توان گفت، بازار سرمایه ایران دارای چهار بخش اوراق بهادار، بورس، فرابورس و بورس کالا است. اوراق بهادار همانطور که از نام آن پیدا است دارای ارزش مالی هستند و قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند.

بورس که به بازار اولیه و ثانویه تقسیم می شود. بورس بازار اولیه به بورسی اطلاق می شود که برای نخستین بار شرکت یا نهادی که قرار است سهم خود را از بازار سرمایه تامین مالی کند به آنجا آمده است.

فرابورس به شرکت ها یا نهادهایی اطلاق می شود که قابلیت عرضه و حضور در بورس را ندارند. سرمایه گذاری در فرابورس ریسک پذیری بالایی دارد  چرا که ممکن است سرمایه افت کند یا سرمایه افزایش زیادی پیدا کند.

بورس کالا به بازاری گفته می شود که کالا در آن معامله می شود و آن بازار به نام آن کالا خوانده می شود. به عنوان مثال بازار بورس انرژی.

چه عواملی بر روی بورس تاثیر می‌گذارد و چه نوع سرمایه‌ گذاری سبب سودآوری می‌شود؟

اسفندیار شاه منصوری یک فعال اقتصادی در گفت‌وگو با «اطلاعات‌آنلاین» با اشاره به وضعیت بازار بورس ایران، سرمایه گذاری در این بازار را با هدف سود میان مدت و بلند مدت ارزنده می‌داند. او معتقد است بازار سرمایه نقش مهمی در تامین مالی شرکت‌هایی دارد که به بورس آمده‌اند.

 شاه منصوری می‌افزاید: هر کشوری برای خود بورسی دارد که متأثر از شاخص‌های اقتصادی آن کشور است. بورس در ایران از نظر ارزش پایین‌ترین ماکت‌بندی یا ارزش دلاری را در حال حاضر دارد. اکنون در پایین‌ترین ارزش دلاری بورس کشور هستیم. بورس بالاترین ارزش دلاری خود را در سال 1399 دید. در آن زمان سهام بازار بورس معادل 50 میلیارد دلار بود.

او ادامه می‌دهد: موضوع مهم این است که در حال حاضر اگر اتفاق خاصی در اقتصاد کشور نیفتد سهم‌هایی که در بازار هستند، که اغلب قابل سرمایه‌گذاری هستند. با هدف سرمایه گذاری میان‌مدت و بلند مدت می‌توانند سهم‌های ارزنده‌ای باشند.

اوعنوان می‌کند: بازار سرمایه نقش مهمی در تامین مالی شرکت ها را دارد. شرکت‌هایی که در حال رشد هستند و طرح‌های توسعه‌ای دارند، از طریق بورس می‌توانند تامین مالی خوبی را انجام دهند. در سنوات گذشته شرکت‌های زیادی وارد بورس شدند و پروژه‌های مالی خوبی هم اجرا شد. این شرکت‌ها به طور کامل تأمین مالی خود را از درون بورس انجام دادند. بخشی از تأمین مالی دولت هم از طریق انتشار اوراق و از طریق بورس انجام شد. بنابراین، بخش مهم بورس تأمین مالی برای راه‌اندازی پروژه‌های شرکت‌ها است.

این کارشناس کارکرد دیگر بازار سرمایه را شفافیت در قیمت‌گذاری می‌داند و می‌گوید: بخش دوم آن شفافیت قیمت‌گذاری شرکت‌هایی است که قرار است جابجا شوند یا ارزش گذاری شوند، یا دولت بخواهد آن ها را واگذار کند. همچنین شامل شرکت‌هایی است که بخواهند انتقال سهام انجام دهند. قمیت‌گذاری که در تابلو بورس انجام می‌شود، یک قیمت‌گذاری قابل قبول است.

شاه منصوری سومین کارکرد بازار سرمایه را شفافیت اطلاعاتی عنوان می‌کند و تصریح می‌کند: شرکت‌های بورسی موظف هستند که هر سه ماه یکبار اطلاعات بورسی خود را منتشر کنند. آنها همچنین موظف هستند هر شش ماه یکبار اطلاعات حسابرسی شده خود را منتشر کنند. به همین سبب، میزان شفافیتی که در فضای بازار سرمایه وجود دارد در هیج جای دیگری از کشور وجو د ندارد

این کارشناس بازار سرمایه می گوید: بازار بورس به دلیل فضای شفاف اقتصادی و سود آور از یک سو و کمک به حال دولت در تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن از سوی دیگر می‌تواند به سلامت فضای اقتصادی کمک کند. همچنین این بازار می‌‍تواند بخشی از منابع آزاد افرادی را که اشتهای سودآوری بالایی دارند و سفته‌باز هستند و به دنبال سودی بیشتر از سود بانکی می‌گردند به سمت خود جذب کند.

شاه  منصوری تاکید می‌کند که اگر جذب این بخش از سرمایه‌ها در بازار بورس و اوارق بهادار صورت نگیرد، این حجم از پول به سمت بازار طلا، سکه، زمین و املاک می‌رود و سبب افزایش قیمت اینگونه اقلام می‌شود. به تبع آن می تواند مشکلاتی هم برای سیاست گذاری اقتصادی و مردم و امور حضوری مردم ایجاد کند.

او می‌گوید: بورس می‌تواند برای اقتصاد کشور سوپاپ اطمینان باشد و پول‌های سرگردان کشوررا هم جذب کند ولی به شرطی که آسیب به زندگی مردم نزد به این شکلی که داره اتفاق می‌افتد. بورس اکنون برای مردم به دردسر تبدیل شده است.

او در پاسخ به این پرسش که چرا بورس در ایران جان نمی‌گیرد، عنوان می‌کند: هرگاه امنیت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه وجود نداشته باشد بورس دچار مشکل می‌شود.

شاه منصوری با اشاره به موضوع امنیت سرمایه گذاری در بازارهای مالی می‌گوید: نخستین موضوعی که سبب کاهش سرمایه گذاری در این بازار مالی می‌شود، ابهام است. هرچه ابهام  و عدم پیش‌بینی پذیری آینده اقتصادی در یک کشور بیشتر باشد، سبب کاهش امنیت تصمیم‌گیری سرمایه گذاری در این بازار می‌شود. به طور مثال اگر فردی یک میلیارد پول داشته باشد به دنبال بازاری برای سرمایه گذاری می‌رود که پولش سوخت نشود.

او ابهامات تصمیمات اقتصادی کشور را تصدی مدیران کوتاه بر بازارهای سرمایه عنوان می‌کند و می‌گوید: تصدی مدیران با مدت زمان مدیریتی کوتاه مدت در بازارهای اقتصادی سبب می‌شود که با تصمیمات ناپخته در فضای پولی و مالی کشور به بازار سرمایه شوک وارد شود.

این کارشناس مسائل اقتصادی با انتقاد از بانک مرکزی بیان می‌کند: بانک مرکزی نرخ بهره و سود بانکی را رقیب بازار سرمایه می کنند. زمانی نرخ سود بانکی از 18 تا 25 درصد و حتی برخی از بانک ها به صورت غیر رسمی تا 30 درصد افزایش پیدا می‌کند، فردی که داری سرمایه سنگین هست ترجیح می‌دهد تا پول خود را در بانک بگذارد و سود 30 درصد دریافت کند به جای آنکه آن مبلغ را در بورس سرمایه گذاری کند چرا که معتقد است بانک مکانی است با ابهامات کمتر در سرمایه گذاری.

شاه منصوری با اشاره به این که بعضا تصمیمات نهایی نشده از بدنه دولت به بیرون منتقل می‌شود، می گوید: این اخبار به خانواده‌ها چگونه شوک وارد کرده است. درباره نرخ بنزین صحبت می کنند اما تصمیم نمی گیرند. این موضوع سبب می‌شود که مردم به صف‌های پمپ بنزین رجوع کنند و بنزین بزنند. چنین اتفاقی هم درفضای اقتصادی و بازار سرمایه هم می‌افتد. تصمیمات ناپخته، انتشار موضوعاتی که قطعی نشده سبب تاثیرات منفی بر روی بازار سرمایه می‌شود.

این فعال اقتصادی به نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای دولت و مسولان نهادهای اقتصادی یادآور می شود که اظهارات آنان می‌تواند روی فعالیت و سودآوری شرکت‌ها و تداوم و ماندگاری آنها تاثیر گذار باشد.

به گفته وی، در چندین ماه گذشته بازار سرمایه شوک های زیادی را تجربه کرده است. اگر در بازار سرمایه امنیت و اطمینان و آینده وجود نداشته باشد سرمایه از آن خارج می شود و به کمک بازارهای رقیب می‌رود که هیچ کمکی به رشد اقتصاد کشور نمی‌کند.