زهره گردان خبرنگار اطلاعات نوشت: «آرتمیس» یک نوجوان «اوتاکو» است. او می‌گوید: اوتاکوها علاقه‌مند به انیمه و مانگا، دو محصول فرهنگی ژاپنی هستند. اولین چیزی که باید بدانید این است که به کارتون‌های ژاپنی، انیمه گفته می‌شود و نه انیمیشن که حدود 30 ژانر دارند و بسیار جذاب هستند و «مانگا»ها، داستان‌های مصور ژاپنی و اغلب سیاه و سفید هستند. انیمه‌ها از روی مانگاها ساخته می‌شوند.
اوتاکو اصطلاحی است در زبان ژاپنی برای تعریف کسی که دیوانه‌وار علاقه‌مند به چیزی‌است و به ویژه در زمینه انیمه و مانگا کاربرد دارد. این روزها نوجوانان زیادی در ایران، زندگی به سبک اوتاکویی را برگزیده‌اند. فرناز یکی از آنان است. وی در وبلاگ خود می‌نویسد: «ما اوتاکو هستیم! عاشق انیمه و مانگا... طرز فکر ما و نگرش ما به زندگی خاص است!» او و دوستان اوتاکویی‌اش روزهای یکشنبه و پنجشنبه هر هفته ساعت پنج عصر در چت‌روم مشخصی به نقد و بررسی یک انیمه می‌پردازند.
اینجا همه اوتاکوها برای خود یک اسم ژاپنی و لقب انتخاب می‌کنند. «یوکی آکاکو»، کلاس هشتم و ساکن بجنورد است. «هیتوکا» با لقب ملکه جهنم، کلاس ششم از شهر مسجد سلیمان، چهار سالی است که اوتاکویی شده است.
اوتاکوها تحت‌تأثیر شخصیت‌های داستان، ظاهر و زندگی خود را تغییر می‌دهند. سعید موهایش را اوتاکویی کوتاه کرده، فاطمه شخصیت‌های موردعلاقه انیمه‌های خود را به صورت کاردستی درآورده، محسن گوشی خاصی را انتخاب کرده تا بتواند قاب گوشی خود را اوتاکویی بخرد و به دوستانش پیشنهاد میکند استیکر انیمه‌ای به قاب گوشی خود بچسبانند. برخی هم پا را فراتر می‌گذارند و اتاق خوابشان را اوتاکویی می‌سازند. استفاده از رنگ‌ها، عکس‌های انیمه‌ای و مانگاهای دیواری و عروسک‌های مرتبط همگی از اقدامات این گروه از نوجوانان است.
اوتاکو، صرفا یک سرگرمی نیست، یک سبک زندگی است که در سرتاسر دنیا طرفداران خود را دارد و در ایران هم به‌خصوص در بین نوجوانان ایرانی بسیار رواج یافته است.
تنها وجه اشتراک طرفداران اوتاکو، دوست داشتن انیمه و مانگا نیست، یادگرفتن زبان ژاپنی، جستجو برای پیدا کردن دستورپخت غذاهایی که در انیمه‌ها نمایش داده می‌شود، خریدن وسایل جانبی مثل پوستر، اکشن‌فیگورها و اکسسوری، بعضی مشخصه‌هایی است که آنان را از غیراوتاکوها متمایز میکند.
پدیده‌های نوظهور دنیای نوجوانی
مریم دشتدار، کارشناس علوم تربیتی و مشاور تخصصی نوجوان می‌گوید: انیمه و مانگا پدیده‌های نوظهوری هستند که دنیای نوجوان را به شدت تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند و یک سبک زندگی جدید برای او تعریف می‌کنند.
نکته اینجاست که انیمه‌ها و مانگاهای نامناسب با محتوای جنسی و خشونت‌بار، دنیای ذهنی نوجوان را به می‌ریزد و او را دچار روان‌پریشی میکند.
شاهد بودم سارینا (نام فرضی است)، دختر 13 ساله‌ای که برای مشاوره نزد من می‌آمد، ظاهر خود را به شکل خاصی درست می‌کرد، مثلا یک روز انگشتر عجیبی در انگشت شست خود می‌انداخت، روز دیگر جلوی موی خود را ماشین می‌کرد و موهای عقب را روی آن می‌ریخت و روز دیگر به سوراخ‌های گوشش اضافه می‌کرد. علت را که ریشه‌یابی کردم، فهمیدم او و دوست صمیمی‌اش مهسا هر دو با هم تحت‌تأثیر سریال انیمه‌ای، ظاهرشان را شکل می‌دهند.
جالب آن که ما در شهر کوچک آبیک قزوین ساکن هستیم و این نشان می‌دهد نوجوانان در هر گوشه‌ای از روستاها و شهرستان‌های کشور می‌توانند در معرض خطر استفاده نادرست از انیمه و مانگا باشند.
این موضوعات را نباید و نمی‌توان کتمان کرد، چرا که مسأله از بین نمی‌رود، فقط در لایه های زیرین جامعه پنهان می‌شود و در شرایط بحرانی، خود را بروز می‌دهد. وقتی درباره علت گرایش سارینا به چنین انیمه‌هایی تحقیق کردم به سختگیری پدر رسیدم. پدر با کنترل رفت وآمدهای دخترش باعث شده بود او تماشای سریال‌های انیمه‌ای را جایگزین گردش و رفت وآمد با دوستانش کند.
سارینا می‌گوید: «روزهای اول صرفا این موضوع برایم حکم سرگرمی را داشت و به اصطلاح اوقات فراغتم را پر می‌کردم، ولی انیمه‌ها آن‌قدر جذاب بودند که مرا ساعت‌ها پای تبلتم میخکوب می‌کردند. شب‌ها تا دیروقت بیدار می‌ماندم تا قسمت‌های مختلف یک فصل را ببینم و بعد اوتاکو شدم. پدرم هم خیالش راحت بود که من نشسته‌ام و کارتون می‌بینم و به اصطلاح به من گیر نمی‌داد.»
مریم دشتدار، مشاور تربیتی نوجوان معتقد است رفتن اعتیادگونه نوجوانان به سمت انیمه و مانگا، حاصل شکاف ارتباطی والدین و فرزندان است. وی می‌گوید: «نقطه‌ضعف بزرگ ما این است که والدین نسبت به دنیای نوجوانی اطلاعات کافی ندارند و آن‌چنان که باید و شاید برای فرزندی که به سن نوجوانی رسیده است، وقت صرف نمی‌کنند. این فاصله فرزندان را به سمت دنیاهای دیگر سوق می‌دهد که اگر نظارت نباشد، قطعا خطرآفرین خواهد بود. نوجوانی که از سوی پدر یا مادر، سرزنش و تحقیر می‌شود، گوشی برای شنیدن حرف‌هایش نمی‌یابد و حتی گاهی کتک می‌خورد، به تدریج جذب گروه‌های دیگر می‌شود که اوتاکو یکی از آنان است. »
به اعتقاد دشتدار، انیمه و مانگاها ممکن است تأثیرات مثبتی داشته باشند، ولی اگر نوجوان اعتیادگونه به آن روی آورد، در آن غرق می‌شود و چون موضوع، جدید است کمتر به آن پرداخته می‌شود. بنابراین لازم است والدین اطلاعات خود را در این باره افزایش دهند.
نوجوان، مخاطب تنهای انیمه
«مرضیه ادهم»، نویسنده کتاب «مطالعه مصرف مخاطبان انیمه و مانگا در ایران» و مدرس سواد رسانه در مصاحبه‌ای گفته است: «انیمه، یکی از راه‌های اجتماع‌پذیر کردن بچه‌ها در ژاپن است. در چین و کره هم فرهنگسازی به‌کمک تصویرسازی و انیمه بسیار رایج است؛ حتی از این طریق به بچه‌ها روش مواجهه با اضطراب، تنهایی و راه ارتباط برقرار کردن با دیگران را یاد می‌دهند. انیمه، نکات مثبت زیادی دارد ولی لازم است یک نفر همراه بچه‌ها باشد.
نوع مصرف انیمه و مانگا با پویانمایی‌ها و کمیک‌استریپ‌های آمریکایی فرق دارد. انیمه، رده‌بندی سنی و جنسیتی دقیق و با جزئیات دارد و مخاطبش می‌تواند از یک بچه پنج‌ساله باشد تا فردی پنجاهساله که جذب محتوای سنگین سیاسی، فلسفی و اجتماعی این محصول می‌شود.
تفاوت بعدی، تعداد قسمت‌های انیمه‌ها و کارتون‌هاست. انیمه‌هایی وجود دارند که 10 تا 15 سال تولیدشان ادامه دارد و این یعنی مخاطب انیمه با آن زندگی میکند. بعضی از خانواده‌ها با خیال این‌که فرزندشان سرگرم کارتون دیدن است، دست او را باز می‌گذارند، درحالی‌که در رده‌بندی سنی بزرگسالان انیمه، صحنه‌های خشونت‌آمیز وجود دارد.
مخاطبان حرفه‌ای‌تر انیمه که به آن‌ها «سِنسی» می‌گویند معمولا اطلاعات خوبی راجع به محتوا و رده‌بندی سنی انیمه‌ها در اختیار دیگران قرار می‌دهند، با این‌حال سواد رسانه، خط‌کشی نیست که آن را روی محصولات مختلف بگذاریم تا بفهمیم پیام فلان انیمه خوب است یا بد. یک مفهوم سیال است و افراد باید مرتب اطلاعاتشان را درباره آن به‌روز کنند.
بچه‌ها و نوجوان‌ها مخاطب تنهای انیمه هستند و معمولا یک بزرگ‌تر قابل اطمینان همراهیشان نمی‌کند. من در آموزش سواد رسانه به والدین می‌گویم انیمه و به‌طور کلی انواع رسانه، پستانک نیست که در اختیار بچه بگذارید و بروید. خیلی از حرف‌ها و ابهامات کودک در قالب کارتونی که همراه والدینش می‌بیند، حل می‌شود.
من والد هم اگر می‌خواهم مفاهیمی مثل مسئولیت‌پذیری، دروغ نگفتن و توی صف ایستادن را به بچه‌ام یاد بدهم، با یک قسمت انیمه خیلی بهتر می‌توانم این کار را انجام بدهم. همراهی من با فرزندم حتی کمک میکند او را بهتر بشناسم. درک او از ماجرای انیمه چیست؟ آیا شخصیت بد را از خوب تشخیص می‌دهد؟ همذات‌پنداری میکند؟ باید از رسانه به‌نفع خودمان استفاده کنیم. نکته جالب آن‌که وقتی در سن کم، رده‌بندی سنی را به بچه آموزش می‌دهید، در نوجوانی خودبه‌خود رعایت خواهد کرد.
