زهره گردان - روزنامه اطلاعات| بازنشستگی به عنوان یک مرحله جدید در زندگی، می‌تواند همزمان با فرصت‌ها و چالش‌های متعددی همراه باشد. بسیاری از افراد پس از سال‌ها کار و تلاش با امید به رسیدن به آرامش و لذت از زندگی وارد این دوره می‌شوند اما واقعیت موجود ممکن است متفاوت از تصورشان باشد.
چالش‌هایی مانند تغییر در وضعیت مالی، احساس تنهایی، کاهش تعاملات اجتماعی و مشکلات سلامت هر کدام به راحتی این دوره را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در این گزارش به بررسی این چالش‌ها و راهکارهای مؤثر برای غلبه بر آن‌ها خواهیم پرداخت تا بازنشستگی به یک تجربه مثبت و رضایت‌بخش بدل شود.
تجربه بازنشستگان
بزرگترین چالش رضا. ز بعد از بازنشستگی، مشکلات مالی است. وی می‌گوید: حقوقم کم بود و بعد از بازنشستگی کمتر شد. برای جبران این کمبود، چند سالی را در جایی مشغول به کار شدم تا این‌که عذرم را خواستند و من ماندم و شرمندگی برای خانواده‌ام. ۳۳ سال خدمت صادقانه انجام داده‌ام و اکنون باید با خیال راحت ادامه زندگی‌ام را سپری کنم، اما اندر خم تأمین نیازهای اولیه مانده‌ام. با گوشت کیلویی ۸۰۰ هزار تومان چگونه می‌توانم یک شب بی‌دغدغه پذیرای عروس و داماد و نوه‌هایم باشم و با این هزینه‌های سرسام‌آور چگونه می‌توانم دست همسرم را بگیرم و با خیال راحت چند روزی به سفر بروم؟
علی‌اکبر سعیدی، بازنشسته دولتی که این روزها با فشار خون، دیابت و قلب‌درد، دست و پنجه نرم می‌کند، می‌گوید: هر ماه باید مبلغ زیادی را برای دوا و درمان پرداخت کنم. برخی از داروها تحت پوشش بیمه نیست و هزینه‌های ترمیم دندان هم آن‌قدر بالاست که قید آن را زده‌ام.
قطعا با افزایش سن، بیماری‌ها هم افزایش می‌یابد و وقتی حمایت کامل از سوی مسئولان انجام نگیرد، دغدغه سلامتی و هزینه‌های مربوط به آن آزاردهنده می‌شود.
اما سپیده ارادتی، بازنشسته فرهنگی از این دوران به گونه‌ای دیگر سخن می‌گوید: بازنشستگی من مصادف شد با رفتنمان از تهران. دو تغییر بزرگ همزمان برایم سخت بود و کاهش تعاملات اجتماعی و احساس تنهایی برای من که به فعالیت‌های شغلی وابسته بودم، بحران روحی و اجتماعی را رقم زد.
اوایل سعی می‌کردم بیشتر به دوستانم سر بزنم یا تلفنی سراغشان را بگیرم، اما جای خالیشان برایم محسوس بود، بنابراین در کلاس‌های آنلاین ثبت‌نام کردم، عضو کتابخانه شدم و شروع کردم به خواندن ونوشتن.
در پارکِ کنارِ خانه پیاده‌روی می‌کردم و با اقوام و آشنایان ارتباطِ عمیق‌تری برقرار کردم.
با تکیه بر تجربیاتم و با وقوف به این موضوع که تاکنون با از این شاخه به آن شاخه پریدن و عدم تمرکز بر رشته‌ای واحد، وقتم را تلف کرده‌ام، در آستانه ۶۰ سالگی می‌خواستم از بقیه سال‌های زندگی‌ام به نحو احسن استفاده کنم و راهم را یافتم. اکنون بزرگترین نگرانی‌ام، کاهش سلامتی و غلبه بر ضعف و ناتوانی است که با بالا رفتن سن، سروکله‌اش پیدا شده است و مرا از آینده می‌ترساند.
رسول نموداری از جمله بازنشستگانی است که از این دوران رضایت کامل دارد. وی با سرمایه‌ای که اندوخته بود، برای خود کسب و کاری راه‌اندازی کرده و از این مشغولیت بسیار خرسند است. می‌گوید: اکنون زمان بیشتری برای بودن در کنار خانواده‌ام و مسافرت کردن با آنان دارم و احساس می‌کنم در دوره طلایی زندگی‌ام به سر می‌برم.
چرا بحران؟
برای بسیاری از افراد، دوره بازنشستگی با بحران‌های مختلفی همراه است. قطعا این که فرد بازنشسته چگونه خود را برای این برهه آماده کند و رفتار اطرافیان با وی چگونه باشد، قابل‌تأمل و بحث است.
محسن سلمان‌نژاد، متخصص طب سالمندی در واکاوی این موضوع می‌گوید: قبل از این که بخواهیم درباره نحوه مواجه شدن با این دوره گذار سخن بگوییم، باید بپرسیم چرا اصلا چنین بحرانی ایجاد می‌شود. آمارها نشان می‌دهد ۱۰ تا ۳۰ درصد از بازنشستگان تمکن مالی دارند و می‌توانند برای بعد از دوره بازنشستگی خود مشغولیت ایجاد کنند که البته درصد پایینی است، مابقی وقتی از سیستم کاری خود جدا می‌شوند از نظر ارتباطات و تعاملات اجتماعی به نقطه صفر نزدیک می‌شوند و اگر برای فعال بودن این افراد برنامه‌ای نداشته باشیم، قطعا بحران‌های روحی و روانی به سراغشان خواهد آمد.
به گفته وی برای بازنشستگان در سنین ۵۵ تا ۷۰ سال، بیشتر بحث حمایت‌های اجتماعی و مالی مطرح است و در این زمینه باید چند اقدام اساسی انجام شود تا فرد بازنشسته به گرداب بحران نیفتد. اول آن که افراد را برای بازنشستگی آماده کنیم. در برخی کشورهای پیشرفته با نزدیک شدن به سال‌های پایانی خدمت، به‌تدریج از ساعات کاری کارمندان کاسته و تلاش می‌شود از تخصص آنان به عنوان یک مشاور یا معلم بهره برده شود، چرا که از شاخصه‌های سالمندی این است که نقش‌های او تغییرکند و در کشورهای پیشرفته، سازمان‌ها به خوبی انجام این وظیفه را به عهده می‌گیرند.
همچنین در این کشورها به بحث برپایی گردهمایی‌های بازنشستگان در اجتماعات شهری هم توجه ویژه‌ای می‌شود تا این افراد احساس طردشدگی نداشته باشند. قطعا می‌توانیم با بهره‌گیری از الگوهای موفق، بازنشستگان را از افتادن به گرداب بحران هویت نجات دهیم.
به اعتقاد این عضو فراکسیون سلامت سالمندی مجلس، موضوع مهم و قابل‌توجه بعدی این است که برنامه مدونی برای حمایت مالی بازنشستگان تدوین شود. وی می‌گوید: همزمان با آغاز دوره بازنشستگی، میزان دریافتی و اضافه‌کاری‌ها کاهش می‌یابد، درحالی که با افزایش سن، نیازهای درمانی و مراقبت‌های پزشکی بیشتر می‌شود. بازنشسته دیگر از حمایت سازمان خود در زمینه سلامت برخوردار نیست و از طرفی هیچ نوع بیمه مراقبتی برای افراد بالای ۷۰ سال که نیازمند به پرستار و ویزیت‌درمانی در منزل هستند، وجود ندارد. همه این مباحث باعث ایجاد بحران برای بازنشسته می‌شود.
بحران خانوادگی
بازنشستگی با تغییر در دینامیک خانواده و نقش‌ها می‌تواند منجر به تنش‌ها و چالش‌های جدید در روابط خانوادگی شود، بنابراین نوع رفتاری که اطرافیان و به خصوص نزدیکان در این برهه با فرد بازنشسته دارند، تأثیر بسزایی بر روحیه و روان وی خواهد گذاشت. بازنشسته درگیر احساسات متناقضی می‌شود که زندگی برایش تعریف کرده است. وقت آزادتری پیدا می‌کند و بنابراین طبیعی است که بیشتر در امور منزل و مسائل اطرافیان اظهارنظر کند. در این برهه، «دیدن فرد بازنشسته» و «اجازه به وی برای انجام کارهای خود» از بحران‌هایش خواهد کاست.
سلمان‌نژاد، متخصص طب سالمندی به خانواده‌ها توصیه می‌کند که با رفتارشان، حس ارزشمندی به تازه بازنشسته‌شان بدهند و این روند صرفا با سعه‌صبر و حوصله میسر می‌شود.
وی می‌گوید: خیلی مهم است که در این مقطع با مهر و محبت واقعی با فردی که دوره جدیدی از زندگی را آغاز کرده است، برخورد کنید. نیازهایش را ببینید و برای برطرف کردن آن‌ها زمان بیشتری اختصاص دهید تا فرد خود را بازیابی کند.
در این بین، نقش همسر در مواجهه با این دوره مهم‌تر است. نادیده گرفتن این تغییر ممکن است بحران‌های روحی و روانی را برای بازنشسته به دنبال داشته باشد.
احساس تنهایی، بی‌هدفی و عدم سازگاری با زندگی جدید، چالش‌هایی هستند که بازنشستگان احتمالا با آن مواجه می‌شوند و خانواده با ایجاد فضایی امن و محبت آمیز می‌تواند به بازنشسته خود کمک کند تا این دوران را با آرامش و امید بیشتری پشت سر بگذارد.
به صورت اساسی، بحث ارزشمندی افراد به خصوص در دوره بازنشستگی و سالمندی، حائز اهمیت است و جا دارد از نظر آموزشی روی این مبحث بیشتر کار شود.
از طرف دیگر خانواده باید حواسش باشد که فرد بازنشسته بعد از ۵۰ سالگی، تست‌های ارزیابی جامع سالمندان را انجام دهد که قطعا این موضوع در افزایش کیفیت زندگی او تأثیر بسزایی خواهد گذاشت.
عضو فراکسیون سلامت سالمندی مجلس با تأکید بر این موضوع که بازنشستگان و سالمندان، جمعیت بزرگی از جامعه کشورمان را تشکیل می‌دهند و بنابراین توجه به بحث ورزش این دسته عزیزان، قابل‌توجه است
می‌گوید: متأسفانه در این زمینه هم دچار ضعف هستیم و برنامه ورزشی مشخصی لزوما برای این قشر آسیب‌پذیر وجود ندارد و لازم است یک بازنگری اساسی در این حوزه هم داشته باشیم. تشویق بازنشستگان به شرکت در فعالیت‌های ورزشی، هنری و اجتماعی قطعا می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا با این تغییر سازگار شوند و زندگی جدیدی را آغاز کنند.
