اطلاعات نوشت: مجموع فلرینگ یا سوزانده شدن گازهای همراه نفت وگاز، معادل صادرات گاز کشور یا ظرفیت تولید ۲ فاز پارس جنوبی است که اهمیتش در اوج ناترازی مشخص می شود

فلر سوزی (flare burning)، یا احتراق گازهای همراه نفت و گاز، فرآیندی است که در آن گازهای همراه نفت و گاز که به دلیل وجود گوگرد و سایر ترکیبات سمی، قابل استفاده نیستند، در یک مشعل سوزانده می‌شوند. گازهای همراه نفت و گاز، معمولاً شامل متان، اتان، پروپان، بوتان و سایر هیدروکربن‌ها هستند؛ این گازها، معمولاً در حین استخراج و تولید نفت و گاز تولید می‌شوند.

گازهای همراه نفت و گاز، می‌توانند برای تولید انرژی استفاده شوند. با این حال، به دلیل وجود گوگرد و سایر ترکیبات سمی، استفاده از آنها برای تولید انرژی، می‌تواند منجر به آلودگی محیط زیست شود. گوگرد می‌تواند منجر به تولید دی‌اکسید گوگرد (SO۲) شود که یک گاز اسیدی است که می‌تواند باعث آلودگی هوا و باران‌های اسیدی شود. سایر ترکیبات سمی نیز می‌توانند باعث آلودگی هوا و مشکلات سلامتی انسان شوند.

برای کاهش آلودگی ناشی از استفاده از گازهای همراه نفت و گاز برای تولید انرژی، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. یکی از این روش‌ها، استفاده از روش‌های پاکسازی گاز برای حذف گوگرد و سایر ترکیبات سمی از گاز است. روش‌های پاکسازی گاز، می‌تواند شامل جذب، جذب جامد یا جذب شیمیایی باشد.

فلر سوزی هم یکی از روش‌های دفع گازهای همراه نفت و گاز است. این روش، نسبتاً ساده و ارزان است. با این حال، فلر سوزی، می‌تواند منجر به انتشار گازهای آلاینده به اتمسفر شود. لذا در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای کاهش میزان فلر سوزی و استفاده از گازهای همراه نفت و گاز برای تولید انرژی، انجام شده است. با این حال، هنوز هم فلر سوزی، یکی از روش‌های اصلی دفع گازهای همراه نفت و گاز است.
فلر سوزی، می‌تواند منجر به انتشار گازهای آلاینده دراتمسفر شود؛دی‌اکسید گوگرد (SO۲)،دی‌اکسید کربن (CO۲)،اکسید نیتروژن ( NOx) وذرات معلق (PM)، این گازهارا تشکیل می دهند.این گازهای آلاینده، می‌توانند باعث آلودگی هوا و مشکلات سلامتی انسان شده و همچنین، می‌توانند باعث تغییرات آب‌وهوایی شوند.

ایران دومین کشور فلرسوز جهان

طبق آمار شرکت بریتیش پترولیوم، در سال ۲۰۲۱ میلادی بیش از ۱۵۲ میلیارد مترمکعب گاز مشعل در دنیا بدون هیچ استفاده‌ای سوزانده شده است؛ این حجم سوزاندن گاز مشعل در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی پیامدهایی به همراه داشته است.

از نظر اقتصادی، حجم فلرینگ دنیا در سال ۲۰۲۱ معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا حدود ۳۷ درصد از مصرف سالانه گاز طبیعی اتحادیه اروپا بوده است. از نظر اجتماعی و زیست‌محیطی نیز، این فرآیند موجب انتشار بیش از ۲۴۰۰ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن (حدود ۲/۱ درصد از کل انتشار گاز دی‌اکسید کربن دنیا) و دیگر آلاینده‌های مضر به جو کره زمین شده است.

در سال ۱۴۰۰، میزان گاز مشعل سوزانده‌شده در شرکت ملی ایران معادل ۴۱ میلیون مترمکعب در روز و توسط شرکت ملی گاز ایران ۸/۸ میلیون مترمکعب در روز بوده است. این در حالی است که در پالایشگاه‌ها، میزان گاز مشعل سوزانده‌شده بسیار کمتر است.

مجموع این میزان فلرینگ معادل صادرات گاز کشور یا ظرفیت تولید گاز از حدود ۲ فاز پارس جنوبی است. بدین ترتیب ،ایران نیز از جمله کشورهایی است که بیشترین حجم گاز مشعل را سوزانده و با سوزاندن حدود ۴/۱۸ میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سال ۲۰۲۱، بعد از روسیه دومین کشور از این حیث به شمار می‌رود.

بر اساس آمار تولید نفت خام کشور، به ازای تولید هر بشکه نفت، حدود ۳/۱۸ مترمکعب گاز به مشعل هدایت می‌شود که بیش از سه برابر متوسط جهانی است ؛ این میزان همچنین معادل ۱/۵ مترمکعب گاز به ازای تولید هر بشکه نفت محسوب می شود.

طبق بند «الف» ماده ۴۸ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، دولت موظف به اجرای طرح‌های جمع‌آوری، مهار، کنترل و بهره‌برداری از گازهای همراه تولید نفت و مشعل در همه میادین نفتی و تأسیسات صنعت نفت و مهار و کنترل ۹۰ درصد گازهای مشعل تا پایان برنامه ششم توسعه بوده است.

وزارت نفت نیز اقداماتی را در این زمینه نیز انجام داده است؛ از جمله تعریف طرح‌های فروش و مزایده گازهای مشعل (در قالب طرح‌های کوتاه‌مدت) و احداث واحدهای ان‌جی‌ال و تأسیسات جمع‌آوری این گازها (در قالب طرح‌های بلندمدت). با این حال، طی سال‌های اجرای قانون برنامه ششم توسعه، اقدامات انجام شده تنها به جمع‌آوری ۴۳۱ میلیون مترمکعب در روز گاز مشعل - معادل ۵۲۲ میلیون مترمکعب در سال- منجر شده که نشان‌دهنده عملکرد ۵ درصدی این طرح‌ها است.

درعین حال باید توجه داشت جمع‌آوری و ساماندهی گازهای مشعل با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو است. از مهم‌ترین این موانع می‌توان به عدم جذابیت مالی پروژه‌ها در مقایسه با سایر پروژه‌های وزارت نفت، عدم وجود رویکرد تشویقی- تنبیهی برای شرکت‌های تابعه وزارت نفت، عدم مشارکت مؤثر بخش خصوصی و نبود زیرساخت‌های مناسب در این حوزه اشاره کرد.

به گزارش مهر، مرکز پژوهش‌های مجلس درگزارشی در این خصوص می نویسد: توجه به ضرورت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی موجب شده است که کشورهای مختلفی همچون روسیه، آمریکا، الجزایر و چین که سطح بالایی از فلرینگ را دارند، از راهکارهای متنوعی مانند وضع الزامات و قوانین، مشوق‌های مالی و اصلاح بازارهای گاز برای جمع‌آوری و کاهش سطح فلرینگ استفاده کنند. بررسی عملکرد این کشورها در خصوص جمع‌آوری گازهای مشعل نشان‌دهنده نقش حیاتی وضع مقررات و الزامات قانونی در کاهش مشعل‌سوزی است.

براین اساس ، تجربیات کشورهای مذکور حاکی از آن است که برای دستیابی به اثرگذاری مطلوب، این قوانین باید ابتدا ضمانت اجرایی قوی داشته باشند و سپس از جامعیت کافی برخوردار 
باشند.

 امیدواری به برنامه هفتم توسعه

درهمین حال ، طبق برنامه هفتم توسعه مقرر شده که ۱۱۵ میلیارد متر مکعب در سال از طریق جمع آوری گازهای مشعل به ظرفیت تولید گاز کشور اضافه شود.

موسی احمدی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس درباره جمع آوری گازهای مشعل می گوید: اگرچه این مهم (مهار گازهای مشعل) در برنامه‌های توسعه نیز قانون شده، اما به دلایل مختلف هم چون اینکه در اولویت کاری برخی از دولت‌ها نبوده است یا امکانات لازم برای این کار را نداشته‌اند مغفول ماند، اما اکنون تمام مسئولان مصمم بر مهار این گازها هستند.

ابراهیم پیرامون ،مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب نیز با اشاره به پروژه‌های در حال اجرا برای کاهش فلرسوزی اظهارمی کند: پروژه‌های مهمی دراین باره طراحی شده و در حال اجراست. پروژه‌های مرتبط با پتروشیمی مارون و هلدینگ خلیج فارس تاکنون ۷۰ درصد پیشرفت داشته‌اند و برخی از بخش‌های آن، مانند ایستگاه‌های برق و پیش‌تراکم‌های NGL۹۰۰ و NGL۱۰۰۰، به مرحله راه‌اندازی رسیده‌اند، همچنین پروژه تزریق گاز در میدان گچساران نیز آغاز شده که نقش مهمی در بهینه‌سازی تولید و به‌صورت غیرمستقیم بر کاهش گازسوزی اثردارد.

با این حال اخبار خوبی از کاهش فلر سوزی در مناطق نفت خیز غرب کارون به گوش نمی‌رسد. فلرسوزی در این منطقه، نه‌تنها موجب آلودگی شدید هوا و تهدید سلامت ساکنان می‌شود، بلکه در شرایط کمبود گاز و برق، هدررفت یک منبع ارزشمند انرژی را در پی دارد. در حال حاضر، میادین نفتی بزرگی همچون آزادگان، یاران، جفیر و سپهر از جمله میادینی هستند که همچنان با مشکل فلرسوزی مواجه‌اند و این مهم نیازمند همیت مدیران صنعت نفت وانجام تلاش وتکاپوی بیشتر است. حال که برنامه هفتم سخت‌تر از برنامه‌های دیگر قرار است جلوی فلرینگ بایستد، باید دید که اجرای احکام این برنامه هم مانند برنامه‌های گذشته در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل با شکست مواجه خواهد شد یا دولت چهاردهم تغییر رویکرد خواهد داد و به اهداف برنامه هفتم دراین خصوص ، خواهد رسید.