شرق نوشت: پس از خط و نشان کشیدن های اردوغان در هشتمین کنگره حزب عدالت و توسعه برای منتقدان خود درباره چرایی حضور در سوریه و همچنین ادعای تاریخی درباره بخشی از خاک این کشور (سوریه)، حالا قرار است اردوغان برای اولین بار پس از بحران جنگ داخلی سوریه، عازم دمشق شود. آن گونه که یلماز بیلگن، خبرنگار نزدیک به دولت ترکیه خبر داده، گویا اردوغان در سفری غیرمنتظره به سوریه خواهد رفت. طبق این گزارش پس از افتتاح فرودگاه دمشق در روز چهارشنبه این هفته احتمالا رئیس جمهور ترکیه، سفر یک روزه ای به دمشق خواهد داشت. این سفر در ادامه رفت وآمدهای مقامات ترک و به ویژه حضور پنجشنبه گذشته هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات این کشور موسوم به «میت»، در سوریه و دیدار با ابومحمد الجولانی حکایت از ریل گذاری اردوغان برای سوریه پسابشار دارد. در همین باره هاکان فیدان طی گفت وگویی با شبکه «العربیه» از آمادگی آنکارا برای میانجیگری میان واشنگتن و دولت جدید در سوریه گفت و به این نکته هم اشاره کرد: «ترکیه درباره تحولات سوریه در بالاترین سطوح با عربستان سعودی هماهنگی دارد».

در این میان و به نوشته ایسنا، رسانه های وابسته به شورشیان مسلح در سوریه می گویند امروز سه شنبه سفارت سوریه در پایتخت آمریکا بازگشایی خواهد شد. اسپوتنیک گزارش داده این بازگشایی پس از بسته شدن سفارت در بیش از یک دهه و پس از تعلیق روابط دمشق-واشنگتن به وقوع می پیوندد. شبکه اسکای نیوز هم گزارش داده وزارت خارجه آمریکا به منظور اعلام حسن نیت به مردم سوریه، با اهتزاز پرچم جدید این کشور در سفارت سوریه در واشنگتن موافقت کرده است. پیش از این رسانه های آمریکایی از احتمال خارج شدن نام «هیئت تحریرالشام»، گروه اصلی حاکم بر دمشق، از لیست گروه های تروریستی آمریکا در دولت «جو بایدن»، رئیس جمهور کنونی این کشور، خبر داده بودند.

اردوغان به دنبال گرفتن جای ایران در سوریه است؟

هرچند تصور می شود ایران جایگاه سابق خود را در سوریه جدید به ترکیه داده است، اما حسین اکبری، سفیر ایران در سوریه طی گفت وگوی ویژه خبری، بازگشایی سفارت کشورمان در سوریه را اطلاع رسانی کرد. در همین باره و به گفته این دیپلمات ایرانی: «قبل از رسیدن تحریرالشام به دمشق، عده ای نامشخص در دمشق از جمله سفارت ما را غارت کردند. جریانات مشکوک در اتفاق سوریه وجود داشت. ضمن آنکه برخی به دروغ گفتند 43 میلیون دلار در سفارت داشتیم، یک دلار هم نبود. برخی نیز گفتند پنج شش نفر پناهنده شدند. این هم یک دروغ دیگر بود». به گفته اکبری: «سفارت ایران در سوریه به زودی فعالیت خود را آغاز می کند. فردای روزی که اینها (تحریرالشام) رسیدند، امنیت سفارت ما را تامین کردند. بحث ما این است که کنسولگری برگردد، آنها هم اعلام آمادگی کردند». البته یکشنبه هفته جاری، اکبری در دیدار با عباس عراقچی نیز گزارشی از آخرین تحولات سوریه و اقدامات و تدابیر انجام شده برای اطمینان از امنیت و ایمنی کارکنان سفارت و اماکن دیپلماتیک و کنسولی جمهوری اسلامی ایران در جریان تحولات اخیر در این کشور (سوریه) ارائه کرد. وزیر امور خارجه هم در این دیدار توصیه هایی در مورد ضرورت تداوم پیگیری دقیق روند تحولات سوریه برای حراست از منافع و امنیت ملی ایران و حفاظت از حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه و نیز حفظ امنیت و ثبات منطقه بیان داشت.

به رغم گفته سفیر ایران در سوریه مبنی بر احتمال بازگشایی سفارت ایران در دمشق، تکاپوهای اردوغان و دیگر مقامات آنکارا برای ایجاد هماهنگی میان کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای با شورشیان مسلح حاضر در سوریه، موید آن است که سوریه پسابشار عملا می تواند به کم رنگ شدن نقش بازیگرانی چون ایران در این کشور منجر شود. کمااینکه «زوی بارئل» طی گزارشی تحت عنوان «سوریه می تواند تحت الحمایه ترکیه شود و آزادی عمل اسرائیل را محدود کند» در روزنامه اسرائیلی هاآرتص نوشت: «ترکیه با برخورداری از منافع استراتژیک در تبدیل سوریه به دژی ضد کردها، به دنبال گرفتن جای روسیه و ایران و از جمله کنترل حریم هوایی سوریه است». در ادامه این مطلب آمده: «اکنون ترکیه قصد دارد نقشی را که قبلا ایران و روسیه به عنوان حامی اصلی سوریه ایفا می کردند، پر کند. این نقش فراتر از روابط صرفا «حسن همجواری» بین کشور های هم مرز است. چون ترکیه منافع استراتژیک اساسی ای در سوریه دارد».

احسان موحدیان: تحولات سوریه یک سناریوی ترکیه ای - اسرائیلی - انگلیسی برای مقابله با ایران است

در تحلیل آنچه عنوان شد، احسان موحدیان طی گفت وگویی با «شرق»، ضمن اشاره به توهم پیروزی در اردوغان پس از سقوط بشار اسد یادآور می شود: «رئیس جمهور ترکیه هم زمان به دنبال تحقق چند هدف در سوریه جدید است که نخستین هدف، اشغال و سیطره ترکیه بر برخی مناطق از سوریه است که به عنوان قطب های انرژی، توریستی و جهانگردی می توانند به مناسبات تجاری ترکیه کمک کنند». از سوی دیگر و به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل: «اردوغان درصدد کنترل مناطق کردنشین سوریه است تا بتواند راهبرد امنیتی خود را برای سرکوب کردها هم اجرائی کند». سومین هدف از منظر او: «تشکیل ساختار سیاسی- اداری جدید در سوریه به نحوی است که عملا دمشق تحت الحمایه آنکارا و شخص اردوغان قرار گیرد». با چنین قرائتی، مفسر حوزه سیاست خارجی تصریح می کند: «در بازه زمانی حدود پنج هفته ای تا روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، اردوغان سعی دارد با تحقق این اهداف دست پرتری نسبت به ایران، روسیه و حتی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پیرامون معادلات سوریه با هدف گفت وگو و مذاکره با دولت جدید آمریکا داشته باشد». البته موحدیان معتقد است: «این سیاست اردوغان یک ارزیابی کاملا غلط است؛ چراکه اساسا ساختار سیاسی آمریکا و فردی مانند دونالد ترامپ اجازه نمی دهد کنترل سوریه به خصوص سیطره بر کریدورهای اقتصادی و تجاری و انرژی فقط در دست ترکیه باشد و هم زمان با آن واشنگتن به هیچ عنوان به ترکیه اجازه نخواهد داد فشار بیش از حدی را بر کردهای سوریه وارد کند».

البته از منظر این تحلیلگر: «مشابه چنین سیاستی از سوی دیگر کشورهای اروپایی به جز انگلستان در مقابل ترکیه شکل خواهد گرفت و آنکارا در ماه های پیش رو، دیگر آزادی عمل فعلی را نخواهد داشت». کارشناس حوزه بین الملل در بخش دیگری از تحلیل خود «تحولات جاری در سوریه را اساسا یک نقشه و سناریوی انگلیسی-اسرائیلی - ترکیه ای می داند که می خواهد ضمن به صفر رساندن نقش ایران در تحولات سوریه، بستن راه های نفوذ منطقه ای ایران در خاورمیانه و قطع ارتباط تهران به شمال آفریقا به نوعی بازگشت ایران به مرزهای خود را کلید بزند». در ادامه این نکات، موحدیان آینده سوریه را چندان مثبت ارزیابی نمی کند و به گفته او: «وجود طیف گسترده و متنوعی از گروه ها و جریان های سیاسی، نظامی و مسلح با اندیشه های متفاوت و حتی متضاد سبب خواهد شد در کوتاه مدت و حتی میان مدت شاهد ثبات در سوریه نباشیم و می توان این تصور را داشت که سوریه به لیبی دیگری تبدیل شود». به همین دلیل این کارشناس «آنچه اردوغان برای هدف گذاری و ریل گذاری در سوریه پسابشار برای خود تعریف کرده است، دور از واقعیت توصیف می کند» و به باور او: «سوریه در آینده نزدیک محل منازعه بسیاری از گروه ها و جریان های سیاسی و مسلح خواهد شد و عملا تهدید جدی تری را به سمت ترکیه باز خواهد کرد».

پیرو نکات احسان موحدیان، گونول تول هم در فارن افرز نوشت: «رئیس جمهور ترکیه به جای نگرانی درباره چشم انداز سوریه پس از بیش از یک دهه درگیری، فرصتی را در آینده پس از اسد می بیند. خوش بینی او موجه است، چون از بین تمام بازیگران اصلی منطقه، آنکارا قوی ترین کانال های ارتباطی و سابقه همکاری با گروه اسلام گرایی را دارد که اکنون در دمشق قدرت را در دست گرفته است و این امر موقعیتی را برای آن ایجاد می کند تا از مزایای سقوط رژیم اسد بهره مند شود». به باور این تحلیلگر: «حمایت آنکارا از گروه های حاکم، مرزی طولانی که با سوریه دارد و حضور نظامی اش در این کشور، به ترکیه نفوذ درخور توجهی می دهد. با وجود این آنکارا قادر نخواهد بود دیکته کند که رهبران جدید در دمشق چگونه حکومت کنند».

البته مقاله فارن افرز در پایان چنین نتیجه گیری می کند: «به عنوان کارگزار قدرتی که اقداماتش منجر به سقوط رژیم اسد شد، ترکیه میراث دار مشکلات سوریه خواهد بود. بسیاری در آنکارا پس از فرار اسد از کشور به سرعت اعلام پیروزی کردند. داشتن یک دولت دوست در دمشق ممکن است واقعا درهایی را برای اردوغان باز کند. او می خواهد پناهندگان به سوریه بازگردند و متحدانش در بخش ساخت وساز ترکیه می خواهند در بازسازی این کشور شرکت کنند. این پیروزی در سوریه به او اعتبار بخشیده است که اردوغان امیدوار است از آن در زمینه منافع خود در روابط با غرب و با کشورهای منطقه استفاده کند. اما اگر سوریه به هرج ومرج بازگردد و تروریسم و بی ثباتی را به وجود آورد، که می تواند پناهندگان بیشتری را از مرزها عبور دهد، مرد قدرتمند ترکیه ممکن است از موفقیت فاجعه بار شورشیان پشیمان شود». با چنین تحلیلی که از فارن افرز مطرح شد، احسان موحدیان هم در واکاوی بیشتر نکات خود از منظر دیگری به موضوع ورود می کند و تاکید دارد: «سرمایه گذاری سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی اردوغان و ترکیه روی جبهه النصره، هیئت تحریرالشام و فردی مانند ابومحمد الجولانی مانند سرمایه گذاری های پیشین اردوغان درباره داعش یا سرمایه گذاری در جنگ لیبی به شکست خواهد رسید».

چون از دید این کارشناس حوزه بین الملل: «اگر حتی فردی مانند ابومحمد الجولانی و هیئت تحریرالشام نهایتا تحت الحمایه کامل سیاسی و دیپلماتیک اردوغان قرار بگیرند و گوش به فرمان آنکارا باشند، اختلافات جدی با دیگر گروه ها و جریان های سیاسی و مسلح حاضر در سوریه پیدا خواهند کرد؛ چون دیگر گروه ها خواسته های متنوعی دارند که گاه در تضاد کامل با اهداف و امیال ترکیه است». ضمن آنکه از منظر موحدیان: «بسیاری از این گروه های جهادی و اسلام گرا در سوریه هم در تبعیت از ترکیه و اردوغان تضاد دیدگاه دارند». این کارشناس، موید گفته هایش را نحوه به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان با حمایت ISI (اطلاعات ارتش پاکستان) و نقش آفرینی اسلام آباد می داند که در نهایت شاهد بودیم طالبان افغانستان اکنون به یکی از جدی ترین دشمنان اسلام آباد تبدیل شده است. به همین دلیل موحدیان چندان دور از واقعیت نمی داند که در میان مدت و حتی کوتاه مدت: «این جریان های مسلح اسلام گرا در سوریه هم با وجود حمایت و همکاری ترکیه، نهایتا ضد سیاست های اردوغان و آنکارا عمل کنند».

فرشید باقریان: اردوغان به دنبال حذف کامل و دائم ایران از معادلات سوریه است

دیگر کارشناسی که در گفت وگو با «شرق» به تحلیل سفر رئیس جمهور ترکیه به دمشق می پردازد، فرشید باقریان است که ابتدا به ساکن تاکید دارد: «تحولات سوریه و روی کار آمدن فردی مانند الجولانی را نباید پیروزی برای ترکیه دانست، بلکه یک پیروزی مشخص برای شخص اردوغان است». به همین دلیل این تحلیلگر هم اذعان دارد: «راهبردهای مشخص رئیس جمهور ترکیه حذف بازیگرانی مانند ایران از صحنه تحولات سوریه به شکل دائمی و کامل است تا بتواند وزن شخص اردوغان در معادلات کشور سوریه بیشتر شود». با این برداشت، مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی «سفر فردا (چهارشنبه) اردوغان به دمشق را گام ابتدایی برای ترسیم یک چهره کاریزماتیک از خود (اردوغان) در جامعه سوریه می داند، به نحوی که بتواند فضای اجتماعی و افکار عمومی در سوریه را تحت الشعاع نظرات و گفته های خود قرار دهد».

باقریان در ادامه گفته های خود از دو منظر «کریدورهای اقتصادی و تجاری» و همچنین «کریدور امنیتی»، تهدید سیاست های اردوغان در سوریه جدید را برای ایران جدی می داند و در تشریح خطرات کریدورهای تجاری و اقتصادی مد نظر ترکیه به «شرق» می گوید: «اکنون که ساختار سیاسی در سوریه به دست نیروهای نزدیک به ترکیه افتاده است، قطعا اردوغان در تلاش است تا کریدور موسوم به «توسعه» را که از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به بندر فاو عراق و بعد به ترکیه و پس از آن به اروپا کشیده خواهد شد، تغییر داده و کریدور «داوود» را جایگزین کند. به این معنا که با حذف ایران از معادلات سوریه، از یک سو این کریدور (داوود) به نفوذ ترکیه تا مدیترانه شرقی منجر شود و از سوی دیگر اردوغان برنامه جدی برای امتداد این کریدور تا قلب اروپا دارد». همچنین هم زمان با آن، تحلیلگر ارشد حوزه بین الملل «موضوع احتمال کلیدخوردن کریدور زنگزور را هم پیش می کشد» و بر این باور است: «شاید امتداد کریدور داوود از خاک ترکیه به سوریه و همچنین اروپا، از طرف دیگر به نخجوان، آذربایجان، دریای خزر و آسیای میانه هم کشیده شود». به همین دلیل باقریان هشدار می دهد: «پس از تحولات سوریه امکان پیگیری دوباره پروژه بر سر دالان زنگزور بسیار جدی است».

تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه موضوع مهم تر دیگر را ناظر به «امتداد کریدور امنیتی» می داند و در تبیین آن اذعان دارد: «اردوغان با حذف کردهای ترکیه و سوریه سعی می کند یک کمربند امنیتی برای خود تا امتداد مرزهای ایران شکل بدهد». کمااینکه این کارشناس در تایید گفته خود به سخنان اوایل آذرماه اردوغان استناد می کند. اشاره باقریان به سخنان رئیس جمهور ترکیه در نشست گروهی حزب عدالت و توسعه در مجلس این کشور است که ضمن اشاره به برنامه های آنکارا برای تقویت امنیت مرزهای جنوبی کشورش، مدعی شد: «کمربند امنیتی از مدیترانه تا مرز ایران را برای مقابله با تروریسم تکمیل خواهد کرد».

این در حالی است که ترکیه سال هاست بخشی از خاک سوریه را با توجیه و بهانه مبارزه با کردها در اشغال خود دارد و همچنان مراودات خود را با گروه های مسلح مخالف بشار اسد هم حفظ کرده بود. اردوغان به موازات یادآوری تلاش ها برای مقابله با تهدیدات تروریستی مدعی شده بود: «پروژه پاک سازی مرزهای جنوبی کشورمان از تهدید تروریسم را با کمربند امنیتی که از دریای مدیترانه تا مرز ایران امتداد دارد، گام به گام نهایی خواهیم کرد». رئیس جمهور ترکیه همچنین به برنامه های سال آینده خود هم پرداخت و افزود: «سال آینده با استفاده از روش های دیپلماتیک و نظامی، دستاوردهای جدیدی را در مبارزه با تروریسم به دست خواهیم آورد». بنابراین در سایه آنچه اردوغان عنوان کرد، باقریان چنین نتیجه می گیرد: «گفته های رئیس جمهور ترکیه اندکی پیش از آغاز تحولات سوریه از ادلب و سقوط حکومت بشار اسد بود، بنابراین اکنون که معادلات جدیدی در سوریه شکل گرفته است، اردوغان بیش از هر زمان دیگری فضا و زمینه را برای ایجاد و تحقق این کریدور امنیتی از مدیترانه تا امتداد ایران مناسب می بیند و آن را با گروه های حاضر در سوریه علیه تهران و کردها پی خواهد گرفت».